Δια χειρός Αντώνη Κουρκουβάτη… Ζωγραφική και Θεολογία – Συνέντευξη με τον νεαρό αγιογράφο από την Ν. Αγχίαλο

Η αγιογραφία, μία ακροβασία ανάμεσα στο ανθρώπινο και το Θείο, είναι μία παραδοσιακή τέχνη που συνεχώς εξελίσσεται. Ποιος δεν έχει μπει σε έναν ναό νιώθοντας κατάνυξη βλέποντας τους Αγίους και τις παραστάσεις από τη ζωή του Χριστού μας; Ποιος από εμάς δεν έχει κλάψει, δεν έχει προσκυνήσει, δεν έχει γονατίσει μπροστά σε μια εικόνα; Το έργο του καλλιτέχνη αγιογραφίας χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα και πνευματικότητα. Όλα αυτά μάς εξηγεί ο Αντώνης Κουρκουβάτης, ένας από τους λιγοστούς επαγγελματίες Αγιογράφους στην Μαγνησία.

Είναι 29 ετών, γιος του πατέρα Γεωργίου Κουρκουβάτη, του προσφιλούς σε όλους παπα-Γιώργη της Νέας Αγχιάλου. Αυτοδίδαχτος, ακολούθησε τα χνάρια του μεγάλου αδερφού Νεκτάριου που έφυγε ξαφνικά από τούτη τη ζωή πριν τέσσερα χρόνια και συνεχίζει το έργο του… Ο Αντώνης ασχολείται επαγγελματικά με την αγιογραφία την τελευταία δεκαετία, κυρίως με εικόνες εκκλησιών αλλά και μικρότερου μεγέθους κατόπιν παραγγελιών ιδιωτών ή ιερέων. Τον συναντήσαμε και είχαμε την ευκαιρία να συνομιλήσουμε μαζί του για το τόσο ενδιαφέρον κι όμορφο επάγγελμά του.

-Αντώνη, πώς ξεκίνησε η ενασχόλησή σου με την αγιογραφία;

-Η ενασχόλησή μου ξεκινάει από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου. Όταν ήμουν μικρός, μου άρεσε πολύ να ζωγραφίζω και όπως λέμε, έπιανε το χέρι μου. Ο αδερφός μου ο Νεκτάριος με τον οποίον έχουμε δεκαέξι χρόνια διαφοράς, άρχισε να ασχολείται επαγγελματικά όταν εγώ ήμουν παιδί. Βλέποντάς τον να δουλεύει στο εργαστήριο, ήταν κάτι που με σαγήνευσε, μου άρεσε πολύ και σιγά-σιγά άρχισε να μου δείχνει την τέχνη, να με διδάσκει και να με παίρνει μαζί τους στις διάφορες δουλειές που αναλάμβανε. Κάπως έτσι, στα χρόνια του Γυμνασίου, άρχισα να κάνω τις πρώτες μου εικόνες. Ήταν κάτι φυσικά που μου άρεσε πολύ και εξακολουθεί να με συναρπάζει. Συν τοις άλλοις, έχω μεγαλώσει σε μια ιερατική οικογένεια, έχω βιώματα από τον Χριστό, τους βίους των Αγίων μας, οπότε θα έλεγα ότι η ενασχόλησή μου αποτελεί συνδυασμό της αγάπης μου για την ζωγραφική σαν τέχνη και την επιρροή από τον ιερά πατέρα μου και τον αγιογράφο αδερφό μου.

-Μπορείς να μας περιγράψεις αναλυτικά τη διαδικασία που κάνεις για τη δημιουργία μιας αγιογραφίας από την στιγμή που αναλαμβάνεις κάποιο έργο σε μία εκκλησία; Αναφερόμαστε στους ναούς γιατί αυτό είναι το αντικείμενο που ως επί το πλείστον ασχολείσαι.

-Αρχικά βλέπω τον χώρο, κάνω τις μετρήσεις των διαστάσεων. Συνήθως τα περισσότερα έργα γίνονται στο εργαστήριο και μετά τα περνούμε στους τοίχους των ναών. Οι αγιογραφίες δημιουργούνται σε καμβά από βαμβακερό ύφασμα ειδικά επεξεργασμένο. Το σχέδιο γίνεται με μολύβι ή με κάρβουνο, αποτυπώνεται ο Άγιος ή η παράσταση και μετά αρχίζουμε να βάζουμε τα χρώματα. Τα χρώματα που χρησιμοποιώ είναι φυσικές σκόνες είτε από ορυκτά πετρώματα είτε από επεξεργασία άλλων φυσικών υλικών. Το μεγαλύτερο μέρος της εργασίας λαμβάνει χώρο στον χώρο του εργαστηρίου και μετά λαμβάνοντας υπόψη το περιβάλλον όπου θα τοποθετηθεί, γίνονται τα συμπληρώματα για να «δέσουν» όλα τα κομμάτια, οι τελευταίοι φωτισμοί.

-Υπάρχει εξέλιξη στην αγιογράφηση ή είναι μια δουλειά ρουτίνας;

-Δουλειά ρουτίνας δεν είναι σε καμία περίπτωση όπως κάθε καλλιτεχνική έκφραση. Σίγουρα υπάρχει εξέλιξη. Μην ξεχνάτε ότι προχωράει η ζωή της εκκλησίας, έχουμε καινούργιους Αγίους, αποτυπώνονται κι αυτοί, ενώ κάθε καλλιτέχνης προσθέτει τη δική του οπτική. Είναι μια τέχνη παραδοσιακή η οποία βασίζεται σε αυτά που μάς έδωσαν οι προηγούμενοι. Κάποιοι ίσως πουν ότι αντιγράφουμε τους παλιούς αλλά όσο ωριμάζει ο καλλιτέχνης δίνει τη δική του οπτική με την εμπειρία, το γούστο, την αντίληψή του. Όπως ένας τραγουδιστής που λέει δημοτικά παραδοσιακά τραγούδια, θα τα πει με την ίδια μελωδία αλλά με τη δική του ερμηνεία, τη δική του χροιά, έτσι κι ένας αγιογράφος θα «πατήσει» πάνω σε κάποιες σταθερές, όμως ανάλογα με την εμπειρία του, θα διαμορφώσει τη δουλειά του.

-Ποιες είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζεις κατά τη διάρκεια της δημιουργίας μιας αγιογραφίας;

-Σίγουρα είναι η πίεση του χρόνου, ειδικά στην εποχή μας που όλα γίνονται με ταχύτητα. Πρόκειται για εργασία με έμφαση στην λεπτομέρεια, είναι μια δουλειά που θέλει χρόνο, καθαρό μυαλό, υπομονή και όταν έχεις πίεση να παραδώσεις κάτι, η βιασύνη δεν είναι καλός σύμμαχος. Απαιτείται μεγάλη συγκέντρωση, να αφοσιωθείς στο έργο δουλεύοντας απερίσπαστα αφήνοντας στην άκρη οτιδήποτε σε απασχολεί. Δεν είναι μια δουλειά που έχει κάποιος ένα τυπικό ωράριο, αλλά διάφοροι παράγοντες επηρεάζουν την απόδοσή σου, ειδικά η κούραση από εργασία πάνω σε σκαλωσιές σε ναούς μπορεί να επηρεάσει το αποτέλεσμα που θέλεις.

-Μιλάμε για ένα επάγγελμα, μία τέχνη ή ένα λειτούργημα;

-Καλή ερώτηση αυτή… Σίγουρα είναι τέχνη, παραδοσιακή τέχνη, αλλά πρέπει ο αγιογράφος να ισορροπεί ανάμεσα στο λειτούργημα και στο επάγγελμα. Πρέπει να βιοποριστείς από την εργασία σου όμως συνάμα πρέπει να θυμάσαι ότι το πρόσωπο που κάνεις είναι ιερό και όσο γίνεται πρέπει να μην αλλοιώνεται η τεχνική σου στον βωμό της παραγγελίας. Ζωγραφίζουμε σύμφωνα με τις παραδόσεις και κάποιους κανόνες. Ο αγιογράφος οφείλει να έχει στο μυαλό του ότι δεν κάνει το πορτρέτο ενός ανθρώπου, αλλά ζωγραφίζει τον ίδιο τον Θεό. Αυτή την εικόνα που αυτός δημιουργεί, κάποιος θα την πάρει για να προσευχηθεί, να κλάψει, να προσκυνήσει, να ενδυναμώσει την πίστη του. Η εικόνα στο τέλος είναι αντικείμενο προσευχής και όχι διακόσμησης. Να θυμόμαστε ότι η εικόνα για να λειτουργήσει σαν εικόνα πρέπει να γίνεται με προσευχή και με το αίσθημα της ιερότητας του προσώπου που απεικονίζεις.

-Είναι όλες οι αποτυπώσεις μορφών Αγίων οι ίδιες σε κάθε ναό ή αλλάζουν; Και αν ναι, ποια είναι τα κριτήρια;

-Αλλάζουν σύμφωνα με τον χώρο της εκκλησίας για να δέσει η εικόνα με την αρχιτεκτονική του ναού ή να ακολουθήσει τη σειρά μιας παλιότερης αγιογραφίας που ενδεχομένως υπάρχει στον ίδιο τοίχο. Μπορεί ακόμη, ο υπεύθυνος του Ναού να έχει κάποια ιδιαίτερη προτίμηση. Πάντα δείχνω στους ιερείς το σχέδιο και συμφωνούμε πώς θα προχωρήσουμε στην αγιογράφηση, υπάρχει μια συνεργασία μεταξύ μας στο αρχικό στάδιο, μια αλληλεπίδραση. Επιπροσθέτως, ένας καλλιτέχνης ποτέ δεν είναι ικανοποιημένος εάν παράγει το ίδιο αποτέλεσμα. Προσωπικά, δεν θέλω να κάνω την ίδια αποτύπωση ξανά και ξανά, μελετών, ψάχνω νέες τεχνικές ή αποτυπώσεις, αναζητώ το κάτι διαφορετικό ή τις βελτιώσεις που μπορεί να προκύπτουν στα έργα μου.

-Ποια συναισθήματα κυριαρχούν όταν αγιογραφείς το πρόσωπο Αγίων ή κάποια σκηνή από το Θείο Ευαγγέλιο;

-Θα έλεγα η συγκίνηση γιατί μιλάμε για τη διακόσμηση του οίκου του Θεού κι αυτό είναι κάτι που με γεμίζει, με συγκινεί. Αγιογραφώντας είσαι σε δύο κόσμους… ζωγράφος, τεχνίτης αλλά κι εκφραστής της πνευματικότητας που έχουν οι ναοί μας. Νιώθω ένα αίσθημα ευγνωμοσύνης προς τον Θεό, διότι με αξιώνει να απεικονίσω τη μορφή του και των Αγίων μας, γιατί κάθε ταλέντο που μπορεί να έχει κάποιος, δεν προέρχεται από τον εαυτό του, αλλά είναι δώρο του Θεού. Ευγνωμοσύνη στον αείμνηστο αδερφό μου Νεκτάριο ο οποίος μου δίδαξε την τέχνη και τώρα μου λείπει πολύ.

-Το ταλέντο ή η εξάσκηση παίζει πιο σημαντικό ρόλο;

-Νομίζω ότι το ταλέντο είναι η σπίθα, αυτό που σε κάνει να θες να ασχοληθείς, το πρώτο εφόδιο που έχεις αλλά το τελικό αποτέλεσμα θα το δώσει η εξάσκηση, η δουλειά, η συνέπεια. Το ταλέντο όσο μένει αδούλευτο, χάνεται, αυτό είναι κανόνας. Πρέπει να διδαχτείς και να δουλέψεις, να μελετήσεις την τεχνική, να εξελίσσεσαι συνεχώς.

– Έχεις αντιμετωπίσει κάποια περίεργη, κάποια ιδιαίτερη Αγιογραφία που σου ζητήθηκε να κάνεις;

-Συνήθως ιδιαίτερα είναι τα έργα αυτά που δεν έχουν ξαναγίνει σαν παραστάσεις για να τα δεις κάπου. Λόγου χάρη, ένας ιερέας μου περιέγραψε τη ζωή του Αγίου Νεκταρίου και μου ζήτησε να φανταστώ ώστε να την απεικονίσω. Και στην Ιερά Μονή Άνω Ξενιάς, ο γέροντας μου περιέγραψε πως βρέθηκε η εικόνα δεμένη σε ένα δένδρο κι εγώ μέσα από την περιγραφή, αποτύπωσα την ιστορία αυτή χωρίς να έχω δει κάπου κάτι παρόμοιο.

-Τι είναι αυτό που σου αρέσει περισσότερο στην τέχνη που υπηρετείς;

-Από πλευράς τεχνικής, όταν μελετάς τους παλιούς αγιογράφους βυζαντινής και μεταβυζαντινής περιόδου, βλέπεις ότι η πινελιά τους είναι σαν μην έχει γίνει από ανθρώπινο χέρι και αποτελεί πρόκληση να φθάσεις κι εσύ σε αυτό το επίπεδο. Έχει μια πολυπλοκότητα η τεχνική. Το σημαντικό είναι πως πρόκειται για μια σπουδαία μορφή ζωγραφικής αλλά συγχρόνως έχει πνευματικότητα, θεολογία και προσευχή. Ο αγιογράφος, μέσα από τη δική του σχέση αγάπης που έχει ή θα πρέπει να έχει με τον Χριστό και τη συμμετοχή του στη ζωή και τα μυστήρια της εκκλησίας, είναι μεν ζωγράφος, αλλά δεν αποτυπώνει τον υλικό, τον φθαρτό κόσμο που βλέπουμε με τα μάτια μας, αλλά αποτυπώνει το άυλο, το πνευματικό, το Θείο.

Στον επίλογο της συζήτησής μας, ο Αντώνης Κουρκουβάτης μάς ανέφερε ότι δεν είναι πολλοί οι επαγγελματίες αγιογράφοι στην Μαγνησία. Ναι μεν η Μητρόπολη έχει σχολή αγιογραφίας και πολλοί μαθαίνουν την αγιογραφία, αλλά λίγοι επιλέγουν να την ακολουθήσουν επαγγελματικά. Μάς μίλησε για την κατάνυξη που νοιώθει ο πιστός σε μια εκκλησία με ωραίες τοιχογραφίες, σε αντίθεση με τους άδειους τοίχους. «Η ιερότητα που δίνει στον Ναό η απεικόνιση του βίου του Κυρίου μας ή των Αγίων μας είναι μοναδική και συγκινητική για κάθε καλλιτέχνη» σχολίασε ο 29χρονος καλλιτέχνης από την Νέα Αγχίαλο και προχώρησε σε έναν παραλληλισμό λέγοντας πως όπως ο άνθρωπος είναι σώμα και ψυχή, έτσι και η εικόνα είναι ζωγραφική και θεολογία.