Συμπεράσματα του διακρατικού σεμιναρίου για το Χρυσογέρακο και η σημασία της Όθρυος για τα αρπακτικά πτηνά – Γράφει ο Δρ Παν. Αζμάνης

Γράφει ο Δρ Παναγιώτης Αζμάνης, συγγραφέας, Αντιπρόεδρος Συλλόγου Ελληνικής Ιερακοθηρίας & Πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του 

Το 1^ο διακρατικό σεμινάριο για το Χρυσογέρακο στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία υπό την αιγίδα του Δήμου Αλμυρού και την συνεργασία του Δασαρχείου Αλμυρού και του Παρατηρητηρίου Βιοποικιλότητας της Λίμνης Κάρλας και Παρακείμενων Βιοτόπων. Εξειδικευμένοι επιστήμονες συνέδραμαν με τις εμπεριστατωμένες παρουσιάσεις τους, που κάλυπταν όλο το φάσμα εργασίας για το είδος όπως βιολογία, αναπαραγωγή, μεθόδους μελέτης και απειλές. Τόσο η στρογγυλή τράπεζα όσο και η ανταλλαγή απόψεων καθ’ όλη την διάρκεια του διήμερου σεμιναρίου έδωσαν σημαντικούς καρπούς και συμπεράσματα που θα βοηθήσουν ακόμα πιο αποτελεσματικά την ερευνητική ομάδα του Συλλόγου Ελληνικής Ιερακοθηρίας (ΣΕΙ) να εργαστεί για την προστασία του είδους.  Τα σημαντικότερα συμπεράσματα παρατίθενται περιληπτικά:

• Το είδος έχει μειωθεί δραστικά στην Ιταλία και φαίνεται περίεργο αν και θετικό αν δεν έχει υποστεί μείωση στην Ελλάδα, βάσει των βιβλιογραφικών δεδομένων.
• Το σεμινάριο αποτέλεσε ισχυρή πηγή έμπνευσης, συνεργασίας και γνώσης που εκπλήρωσε όλες τις προσδοκίες
• Υπάρχει σημαντική έλλειψη γνώσης για το είδος στην Ελλάδα, και ενώ το είδος έχει μελετηθεί στην Ιταλία, φαίνεται να παρουσιάζει αρκετές ιδιαιτερότητες στην Ελλάδα
• Η Όθρυς, η Κάρλα και όλη η Θεσσαλία διαθέτουν ακόμα έναν σημαντικά αναλλοίωτο βιότοπο και αποτελούν σημαντικό προπύργιο του είδους που πρέπει να προστατευθεί.

Το Χρυσογέρακο είναι το μεγαλύτερο σε μέγεθος και πιο σπάνιο γεράκι που φωλιάζει στην Ελλάδα και ο ΣΕΙ πρωτοπορεί στην μελέτη και την προστασία του. Αναπαράγεται σε περιοχές με καλλιέργειες, λειμώνες και βοσκοτόπια, ήσυχες και με κατάλληλες βραχώδεις θέσεις φωλεοποίησης. Τρέφεται με πουλιά και θηλαστικά ενώ γεννάει 3-4 αυγά τον Μάρτιο. Τα νεαρά γεράκια θα μείνουν ένα μήνα με τους γονείς και θα διασπαρούν μετά προς αναζήτηση νέων επικρατειών. Η σεξουαλική ωρίμανση επιτυγχάνεται στο τρίτο έτος της ζωής τους αν και εφόσον καταφέρουν να επιβιώσουν. Η εγκατάλειψη της παραδοσιακής κτηνοτροφίας και γεωργίας επιφέρει έμμεσα την μείωση του πληθυσμού, αφενός με την μείωση της βιοποικιλότητας  και άρα των θηραμάτων τους, αλλά και λόγω της αύξησης της δασοκάλυψης που καθιστά το κυνήγι δυσκολότερο ειδικότερα για τα άπειρα νεαρά Χρυσογέρακα. Η μειωμένη αναπαραγωγή, οδηγεί στην γήρανση του πληθυσμού και τελικά στην κατάρρευσή του. Ωστόσο ο βιότοπος του Χρυσογέρακου απειλείται και από την κατάτμηση του, λόγω της πυκνής και εκτεταμένης εγκατάστασης ΑΠΕ κυρίως βιομηχανικών φωτοβολταϊκών πάρκων σε «άγονους» χερσότοπους ή καλλιέργειες. Άλλες σημαντικές απειλές αποτελούν η ηλεκτροπληξία, η θηρευτική απειρία, η παράνομη θανάτωση, η όχληση κατά την αναπαραγωγική περίοδο και η έλλειψη τροφής.

Η Όθρυς φιλοξενούσε παλαιότερα 4-6 ζευγάρια αυτού του σπάνιου αρπακτικού πτηνού, ενώ σήμερα ίσως ακόμα διατηρεί 1-2 ζεύγη. Πέρα όμως από το Χρυσογέρακο, οι βιότοποι του βουνού των Τιτάνων, αποτελούν καταφύγιο για πολλά άλλα αρπακτικά πτηνά. Η Όθρυς, ιστορικά με την εκτατική κτηνοτροφία και την κεντρική θέση διατηρούσε ένα σημαντικό πληθυσμό γυπών, όπως τον Γυπαετό (Gypaetus barbatus) ενώ στην Ανάβρα, την Παλαιοκερασιά και τον Δομοκό υπήρχαν τρεις αποικίες ‘Ορνιων (Gyps fulvus), οι φυσικοί καθαριστές των αλπικών λιβαδιών. Δυστύχως την δεκαετία του 1990 οι αποικίες εξαφανίστηκαν λόγω της παράνομης αλόγιστης χρήσης των δηλητηριασμένων δολωμάτων. Σύμφωνα με τους κτηνοτρόφους ακόμα εμφανίζονται περιστασιακά λίγα Όρνια. Γύρω απ το Γερακοβούνι και τα βουνά της Γκούρας φώλιαζαν Χρυσαετοί (A. chrysaetus) και Σπιζαετοί (A. fasciata), δύο στολίδια των ελληνικών βουνών, ενώ στις πυκνόφυτες πλαγιές και χαράδρες διαβιούν ακόμα Φιδαετοί, Γερακαετοί, Κραυγαετοί, Σαῒνια, Διπλοσάϊνα, Μπούφοι, Χουχουριστές και Νανόμπουφοι.

Τόσο η κοινοτική όσο και η εθνική νομοθεσία υπαγορεύουν την διατήρηση των βιοτόπων αυτών των ειδών, δεδομένου ότι οι φωλιές/κατάλληλοι βιότοποι παραμένουν και καθίσταται έτσι η επανεποικήση τους είτε με φυσικό τρόπο είτε με την βοήθεια επανεισαγωγών. Η ήπια βιώσιμη εκμετάλλευση του βουνού όπως με την αναβίωση της παραδοσιακής κτηνοτροφίας και ορεινής γεωργίας, της μελισσοκομίας αλλά και νέων μορφών όπως του ορειβατικού/περιπατητικού τουρισμού, του αγροτοτουρισμού, του οικοτουρισμού και ορνιθοτουρισμού, του κυνηγετικού τουρισμού και των δραστηριοτήτων βουνού θα δώσουν ζωή στα χωριά αλλά και θα βοηθήσουν στην ανάκαμψη της βιοποικιλότητας. Θα πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι τόσο αυτές οι δραστηριότητες όσο και η εγκατάσταση ΑΠΕ (αιολικά και φωτοβολταϊκά πάρκα) θα πρέπει να χωροθετούνται με κριτήριο την διατήρηση αυτών των ευαίσθητων βιοτόπων και θυλάκων ζωής. Οι μαζικές άναρχες εγκαταστάσεις λαβώνουν το αισθητικό τοπίο και έμμεσα καταργούν την δυνατότητα για ήπιο τουρισμό, ενώ οι υποδομές που απαιτούνται πλήττουν άμεσα ή έμμεσα τους πληθυσμούς των μεγάλων αρπακτικών που χρησιμοποιούν τα αλπικά λιβάδια και τις ανοιχτές λοφώδεις περιοχές στους πρόποδες του βουνού.

Ο Δρ. Αλ. Οικονομίδης (ιδρυτής των δημόσιων ομάδων του ΦΒ “ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΡΛΑΣ & ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ” ΚΑΙ “Η ΑΓΡΙΑ ΦΥΣΗ ΤΟΥ ΑΛΜΥΡΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΘΡΥΟΣ”, Ειδικός Παθολόγος – Μοριακός Βιολόγος & Γενετιστής, μέλος της επιστημονικής επιτροπής του ΣΕΙ) και η ερευνητική ομάδα του ΣΕΙ ήδη εργάζονται συστηματικά για την συλλογή δεδομένων που μπορούν μελλοντικά να χρησιμοποιηθούν από τις αρμόδιες τοπικές και κεντρικές αρχές τόσο προς την κατεύθυνση της διατήρησης της βιοποικιλότητας και των αρπακτικών πτηνών όσο και προς την ολοκληρωμένη βιώσιμη ανάπτυξη του βουνού προς όφελος της τοπικής κοινωνίας.