Ο αστέρας Μπετελγκέζ θα εκραγεί ως Supernova – Γράφει ο π. Γεώργιος  Δ. Γεωργιάδης

O Μπετελγκέζ λέγεται αλλιώς «α Ωρίωνος». Δέν ξέρουμε τήν ακριβή του απόσταση ούτε τήν μάζα του, κι εδώ θα εκλάβουμε οτι απέχει 640 έτη φωτός κι οτι έχει μάζα 19-πλάσια τού Ηλίου μας. Μέχρι πέρσι οι αστροφυσικοί έλεγαν οτι «ο Μπετελγκέζ θα εκραγεί ή αύριο ή εντός χιλίων ετών». Όμως μετά τό Πάσχα λένε οτι «θα εκραγεί ή αύριο ή εντός εκατό ετών», κι αυτό διότι οι πρόσφατες παρατηρήσεις συγκλίνουν πρός τήν δεύτερη άποψη. Αλλά ποιοί, και γιατί κάποιοι αστέρες εκρήγνυνται;

Μήν παρασυρόμαστε από τήν σύσταση που έχει η Γή και οι υπόλοιποι πλανήτες και δορυφόροι. Το Σύμπαν και οι αστέρες αποτελούνται κατά 84% από υδρογόνο και 15% από τό στοιχείον ήλιον. Όλα τα υπόλοιπα 90 στοιχεία αθροίζουν μόλις τό 1%. «Αστέρας» καλείται εκείνη η ποσότητα που έχει μάζα άνω τού 1/13 τού Ηλίου. Τότε και μόνον τότε μπορεί να ανεβάσει τήν κεντρική θερμοκρασία στούς 5.000.000 βαθμούς, οπότε να επιτελείται σύντηξη τεσσάρων πυρήνων υδρογόνου (Η) δημιουργώντας έναν πυρήνα ηλίου (He). Αυτή η περίοδος είναι εξαιρετικά σταθερή και η μακροτέρα τής ζωής ενός αστέρος. Ενόσω βρίσκεται σε αυτήν τήν φάση (H πρός He), αποκαλείται «αστέρας Κυρίας Ακολουθίας».  Παραδόξως, όσο μεγαλύτερη μάζα έχει ένας αστέρας, τόσο κατά πολύ λιγότερο (!!!) διαρκεί η ζωή του. Π.χ. ο Ήλιος μας με μάζα «1» θα ζήσει 11.000.000.000 έτη, ενώ ο Μπετελγκέζ με μάζα «19» θα ζήσει κάπου χίλιες φορές λιγότερο. Και υπολογίζεται οτι ο Μπετελγκέζ έχει ηλικία κάπου 10.000.000 ετών (δηλ., στά τελευταία του).

Όταν όλο το υδρογόνο στό κέντρο ενός αστέρος θα έχει μετατραπεί σε ήλιον (He), θα αρχίσει μιά βραχύβια συστολή του η οποία θα ανεβάσει τήν κεντρική θερμοκρασία στούς 100.000.000 βαθμούς. Αυτή θα επιτρέπει στούς πυρήνες ηλίου να συντήκονται, δημιουργούντες άλλα βαρύτερα στοιχεία. Συνήθως, τά «ζυγά» στοιχεία (άνθρακας-6, οξυγόνον-8, νέον-10, κ.ο.κ.). Όμως η φύση είναι έτσι πλασμένη, ώστε η μέγιστη ενέργεια συνδέσεως υφίσταται στό στοιχείον «σίδηρο» (Fe), και ο σίδηρος στήν πραγματικότητα είναι ένα ελαφρό στοιχείο, μόλις το 26^ον. Απέχει δηλ. πολύ από τό «82» που είναι ο μόλυβδος, ή τό «92» που είναι το ουράνιον. Το 24^ον στοιχείον είναι το χρώμιον (Cr), δηλ. ένα «τσάκ» πρίν τό ζυγό σίδηρο. Τότε θα αρχίσει με τόν «α» ή «β» τρόπο να συντήκεται πρός σίδηρο (π.χ., 24 + 2 = 26, δηλ. χρώμιον σύν ήλιον = σίδηρος), οπότε, ναί μέν στιγμιαία ο νεοδημιουργηθείς σίδηρος θα δημιουργήσει λίγο νικέλιον (Ni-28), αλλά εντός δευτερολέπτων θα γίνει απίστευτη έκρηξη, περί τά 83% τής ύλης θα διασκορπιστεί στόν γύρω χώρο, και θα αποκαλυφθεί ο πυρήνας θερμοκρασίας 2-3 δισεκατομμυρίων βαθμών Κελσίου. Φυσικά, σύντομα θα αρχίσει να ψύχεται. Εάν τό απομεινάρι θα έχει μάζα άνω τών 3,2 ηλιακών θα γίνει μελανή οπή, ενώ εάν έχει λίγο μικρότερη θα γίνει αστέρας νετρονίων (pulsar). Εάν έγινε αντιληπτό, χάριν στούς «κακούς» σουπερνόβα υπάρχει ζωή κάπου στό Σύμπαν. Αυτοί είναι που εμπλούτισαν τόν διαστρικό χώρο με στοιχεία βαρύτερα τού λιθίου (Li-3), τα οποία είναι άκρως απαραίτητα γιά δημιουργία φυτικού και ζωικού βασιλείου. Πρίν αρχίσουν αυτές οι «καταστροφές», το Σύμπαν αδυνατούσε να δημιουργήσει ζωή με υδρογόνο, ήλιον & λίθιον που πρωταρχικά υπήρχαν σε αποκλειστικότητα. Τα δε βαρέα στοιχεία 27-92 έγιναν με συγχωνεύσεις αστέρων νετρονίων.

Προσέξτε, διότι μόνον πολύ λιγοστοί αστέρες γίνονται ζωογόνοι, ήτοι σουπερνόβα. Μόνον οι βαρείς. Και πού βρίσκεται το όριο μεταξύ ελαφρών & βαρέων αστέρων; Εξαρτάται από τήν μεταλλικότητα που έχει ο καθένας, αλλά γιά να μήν λέμε πολλά, ας πούμε μόνον όσοι αστέρες έχουν μάζα άνω τών 11 ηλιακών. Ο Μπετελγκέζ είπαμε έχει μάζα «19». Επίσης προσέξτε οτι, η κάθε φάση δέν διαρκεί όσο και οι άλλες. Γίνονται ολοένα κατά πολύ συντομότερα. Γιά αστέρα μάζας «19», πιστεύεται οτι η φάση H-He διαρκεί 10.000.000 έτη, η φάση He-C (δηλ. άνθρακα) διαρκεί 100.000 έτη, από C-Ne μόνον 200 χρόνια, από Νe-Ο 40 χρόνια, από O-Si μόνον 3 μήνες (!!!), ενώ από Si-Fe μία μέρα. Φυσικά από σίδηρο πρός νικέλιο ελάχιστα λεπτά, και τότε … μπάμ. Αυτό ακριβώς είναι που άλλαξε εφέτος, δηλ. ενώ μέχρι πέρσι πιθανολογείτο οτι ο Μπετελγκέζ κοντεύει να τελειώσει όλο του τό ήλιον (He) μετατρέποντάς το σε άνθρακα (C-6), τώρα πιά η έσχατη έρευνα (στήν Ιαπωνία) δείχνει οτι δέν αποκλείεται να είμαστε στήν (40-ετή) φάση «Νέον πρός Οξυγόνον».

Ο Ήλιος μας διέρχεται κοντά από τόν Μπετελγκέζ κάθε 20/6^ου, συνεπώς ο Ιούνιος (αλλά καί Ιούλιος) είναι απαγορευτικός μήνας γιά να τόν παρατηρούμε. Τώρα πιά που μπήκαμε στόν Αύγουστο μπορούμε να βλέπουμε τόν Μπετελγκέζ πρίν ξημερώσει στήν ανατολή, και οι αρμόδιοι να τόν μελετούν περαιτέρω. Σίγουρα κάποτε θα εκραγεί βιαίως, και σχεδόν σίγουρα θα λάμψει όσο η Πανσέληνος. Αυτή η φωταύγεια θα κρατήσει μερικές βδομάδες, αλλά καθημερινά θα φθίνει και τελικά ο Μπετελγκέζ θα πάψει να φαίνεται. Σε φωτογραφίες θα φαίνεται το νέφος τών σωθικών του που θα έχουν πλημμυρίσει τόν εκεί γύρω διαστημικό χώρο, και με κατάλληλο εξοπλισμό ο pulsar που θα έχει απομείνει.