ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ: Το πιο γνωστό και πετυχημένο πρόγραμμα του ΕΣΠΑ, με πόρους της Πολιτικής Συνοχής της ΕΕ

Πως κερδίζουν όλοι από τις επενδύσεις σε κατοικίες για εξοικονόμησης ενέργειας – το Εξοικονομώ Κατ’ Οίκον γίνεται πλέον ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ-ΑΥΤΟΝΟΜΩ

Του Θοδωρή Καραουλάνη, www.euractiv.gr

Το πρόγραμμα Εξοικονομώ Κατ’ Οίκον είναι ένα από τα πιο γνωστά και πετυχημένα προγράμματα που συγχρηματοδοτούνται από πόρους της ΕΕ και πλέον γνωρίζει σχεδόν όλη η χώρα, όχι μόνο οι ενδιαφερόμενοι. Με ιστορία ήδη περίπου μιας δεκαετίας, αλλάζει πρόσωπο, γίνεται ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ – ΑΥΤΟΝΟΜΩ και περνά σε νέα φάση, πάντα με την ενίσχυση του ΕΣΠΑ. Αποτελεί στην ουσία μια κρίσιμη συμβολή για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τον κτιριακό τομέα, και ιδίως της κατοικίας, ενώ παράλληλα βοηθά έμπρακτα τους πολίτες να μειώσουν την κατανάλωση ενέργειας και τα χρήματα που πληρώνουν για θέρμανση και ψύξη, βοηθώντας ταυτόχρονα, μέσω των εργασιών ανακαίνισης, τον τεχνικό κλάδο και τν εθνική οικονομία. Όπως λέγεται συχνά, είναι ένα πρόγραμμα win-win για όλους, το οποίο δεν θα είχε γίνει ποτέ δυνατόν να υλοποιηθεί στη χώρα μας χωρίς τη χρηματοδοτική – και όχι μόνο – βοήθεια της Πολιτικής Συνοχής της ΕΕ (#cohesionGR), που παρέχει τους πόρους σε όλα τα Επιχειρησιακά προγράμματα του τρέχοντος αλλά και του προηγούμενου ΕΣΠΑ που επιδότησαν ήδη δεκάδες χιλιάδες κατοικίες και θα βοηθήσουν στην ανακαίνιση πολλών χιλιάδων ακόμη,.

Μια μικρή ιστορία επιτυχίας – Τι έχει καταφέρει το εξοικονομώ

Σύμφωνα με τον Κωστή Χατζηδάκη, υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας σήμερα, «το γνωστό σε όλους «Εξοικονομώ κατ’ Οίκον» είναι το δημοφιλέστερο πρόγραμμα του ΕΣΠΑ, που το ξεκινήσαμε με τον Κωστή Μουσουρούλη το 2009». Επικαλούμενος στοιχεία του Υπουργείου, ο ίδιος σημείωσε ότι τα νοικοκυριά που εντάχθηκαν στα  προγράμματα «Εξοικονομώ» της περιόδου 2011-2019 μείωσαν την ενέργεια που καταναλώνουν κατά 2 δισεκατομμύρια κιλοβατώρες τον χρόνο, μειώνοντας σημαντικά τους λογαριασμούς ρεύματος, πετρελαίου και φυσικού αερίου. Στου συνομιλητές του ο κ. Χατζηδάκης σημειώνει ότι «μέχρι σήμερα από τα προγράμματα εξοικονόμησης είχαν καλυφθεί 130.000 κτίρια σε μια δεκαετία.»

Πράγματι, με βάση επίσημα στοιχεία που δίνει το ΥΠΕΝ στη δημοσιότητα, τόσο απολογιστικά όσο και για το μέλλον, φαίνεται τόσο η επιτυχία όσο και η προοπτική του ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ. Σχεδόν 128.350 ανακαινίστηκαν τα τελευταία 11 χρόνια και από τώρα μέχρι και το 2025 τουλάχιστον η κυβέρνηση εκτιμά ότι θα ανακαινίζονται 60.000 σπίτια τον χρόνο.

Οι στόχοι του ΥΠΕΝ για τα επόμενα χρόνια είναι πιο φιλόδοξοι, με πρώτο βήμα το ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ ΑΥΤΟΝΟΜΩ που ξεκινά αυτές τις ημέρες.

Σύμφωνα με την Ιωάννα Νίκου, επικεφαλής στην Επιτελική Δομή ΕΣΠΑ – Τομέας Ενέργειας του ΥΠΕΝ που έχει σχεδιάσει και επιβλέπει το πρόγραμμα – και το έχει ζήσει από την αρχή του – «υπάρχουν πολλές κατοικίες που χρειάζονται αναβάθμιση και οι ιδιοκτήτες δεν μπορούν να ανταποκριθούν. Παράλληλα συμβάλει σημαντικά στους στόχους της χώρας για την εξοικονόμηση ενέργειας». Σύμφωνα με όσα έχει αναφέρει δημοσίως η κα Νίκου, το πρόγραμμα από τον αρχικό του σχεδιασμό το 2009 που ξεκίνησε και το 2011 που προκηρύχτηκε ως ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΗΣΗ ΚΑΤ’ ΟΙΚΟΝ είχε πολλά στοιχεία καινοτομίας. Ήταν, το μεγαλύτερο πρόγραμμα σε επίπεδο Ευρώπης, αναλογικά με τον πληθυσμό.  Για πρώτη φορά επιτράπηκε η διάθεση δημοσίων πόρων (κοινοτικών και εθνικών) σε ιδιόκτητες κατοικίες, αντί του δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα (βιομηχανίες ή άλλες επαγγελματικές χρήσεις), όπως ήταν το σύνηθες στα προγράμματα ΕΣΠΑ (ή ΚΠΣ, όπως τα λέγαμε τότε) παλιότερα.  Ακόμη, το Πρόγραμμα σχεδιάστηκε να λειτουργεί ως ανατροφοδοτούμενο, οπότε τα δάνεια που αποπληρώνονται επιστρέφουν στον «κουμπαρά» του Προγράμματος, με στόχο την αύξηση του αριθμού των τελικών δικαιούχων με την επαναδιάθεση των επιστρεφόμενων πόρων.  Καθιερώθηκε επίσης διπλός μηχανισμός διασφάλισης δίκαιης επιλογής για αποφυγήn σπατάλης, «υπόγειων επιλογών», πιθανών προστίμων από ΕΕ: ενεργειακή επιθεώρηση πριν και μετά τις παρεμβάσεις – απευθείας πληρωμή σε λογαριασμό των προμηθευτών – αναδόχων

Εξοικονόμηση ενέργειας με στοιχεία και μετρήσεις

Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, η ενεργειακή κατανάλωση που σχετίζεται με τα κτίρια στην Ελλάδα αντιστοιχεί στο 42% της συνολικής τελικής κατανάλωσης ενέργειας στην Ελλάδα, ενώ οι κατοικίες αποτελούν έναν από τους πλέον σημαντικούς καταναλωτές ενέργειας στη χώρα καθώς αντιπροσωπεύουν το μεγαλύτερο μέρος του κτιριακού αποθέματος (79,1%). Το 83,82% των κτιρίων που έχουν κατασκευαστεί πριν το έτος 1980 έχουν πολύ χαμηλή ενεργειακή αποδοτικότητα (κτίρια κατηγορίας Η), με τα πιο ενεργοβόρα κτίρια κατοικιών να είναι οι μονοκατοικίες. Αναφορικά με την ενεργειακή κατηγορία των κατοικιών, το μεγαλύτερο ποσοστό (66,83%) κατατάσσεται στις κατηγορίες Ε-Η, το 26,81% στις κατηγορίες Γ-Δ και μόλις το 6,36% στις κατηγορίες Α-Β. Είναι επομένως σαφές ότι υπάρχουν τεράστια περιθώρια βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης του κτιριακού αποθέματος στη χώρα μας. 

Με βάση τα απολογιστικά στοιχεία της Επιθεώρησης Ενέργειας του ΥΠΕΝ, καθώς όπως γνωρίζουμε εκδίδεται Πιστοποιητικό Ενεργειακής Απόδοσης τόσο για την ένταξη στο ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ (κάθε κύκλου) όσο και για αξιοποίηση των ακινήτων, βγαίνουν πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα.

Από το έτος 2011 μέχρι και το έτος 2019 έχουν εκδοθεί συνολικά 1,815,232 Πιστοποιητικά Ενεργειακής Απόδοσης (Π.Ε.Α.) Κτιρίων, εκ των οποίων το 16.89% αφορά σε κτίρια τριτογενούς τομέα (306,487 Π.Ε.Α.) και το 83.11% αφορά σε κτίρια κατοικιών (1,508,745 Π.Ε.Α.). Μάλιστα τα εκδοθέντα Π.Ε.Α. αφορούν κυρίως σε παλαιά κτίρια (99.43 %) που κατασκευάστηκαν μέχρι και το έτος 2009.

Το μεγαλύτερο ποσοστό των εκδοθέντων Π.Ε.Α. (81.62 %) αφορά σε κτίρια που επρόκειτο να μισθωθούν (1,229,140 Π.Ε.Α) και πωληθούν (252,544 Π.Ε.Α.). Όμως, έχουν εκδοθεί μέχρι το τέλος του 2019 και  286,638 Π.Ε.Α. (15.79%) για κατοικίες που συμμετέχουν στο χρηματοδοτικό πρόγραμμα «εξοικονόμηση κατ’ οίκον». Το σύνολο συμπληρώνουν και 6,837 Π.Ε.Α. (0.38%) σύμφωνα με τις διατάξεις των νόμων περί αυθαιρέτων.

Σημαντικό γεγονός, αποτελεί η ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών που συμμετείχαν στο πρόγραμμα εξοικονόμηση κατ’ οίκον I και ΙΙ, όπου αυξήθηκε σημαντικά το ποσοστό κατάταξής τους σε υψηλότερη ενεργειακή κατηγορία, κυρίως στην Ε, Δ και Γ, μετά τις ενεργειακές επεμβάσεις. Σημειώνεται ότι με το Χρηματοδοτικό πρόγραμμα : Εξοικονόμηση κατ’ οίκον I εκδόθηκαν 56,192 ΠΕΑ και εξοικονομούνται 979,673,658.51 kWh. Αντιστοίχως στο Εξοικονόμηση κατ’ οίκον IΙ εκδόθηκαν 34,536  ΠΕΑ και εξοικονομούνται 890,099,582.62 kWh. Στο «μικρό» Εξοικονόμηση κατ’ οίκον IΙβ που έτρεξε για λίγο με το υπόλοιπο των πόρων που επιστράφηκαν από τις προηγούμενες περιόδους εκδόθηκαν 305 ΠΕΑ αλλά εξοικονομήθηκαν 8,061,557.06 κιλοβατώρες.

Τα προγράμματα ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ βοήθησαν και ωρίμασαν την αγορά

Ο Πρόεδρος του ΤΕΕ Γιώργος Στασινός σημείωσε στην Euractiv.gr ότι «το «Εξοικονομώ» είναι το σημαντικότερο πρόγραμμα που στηρίζεται σε ευρωπαϊκούς πόρους για τρεις λόγους: Πρώτον, συμβάλλει στην εξοικονόμηση ενέργειας που είναι βασικός στόχος της χώρας. Δεύτερον, βοηθά τους πολίτες να μειώσουν το ενεργειακό κόστος, άρα βοηθά τους πολλούς. Τρίτον, ενεργοποιεί άμεσα την οικοδομή και τα δεκάδες επαγγέλματα που συνδέονται με το συγκεκριμένο αντικείμενο, επομένως δίνει ισχυρή ώθηση στην οικονομία». Σημείωσε, ωστόσο, ότι τα προγράμματα επιδότησης δεν μπορούν να καλύψου από μόνα τους τις πραγματικές ανάγκες και τους στόχους εξοικονόμησης ενέργειας της χώρας, οπότε χρειάζονται και άλλα μέτρα και ποιο γενναίες πολιτικές. Ειδικά με το ταμείο Ανάκαμψης και το Κύμα Ανακαινίσεων της ΕΕ πρέπει στο μείγμα να μπουν επιπλέον, όπως τα φορολογικά, και να καλυφθεί και η διάσταση της Ανθεκτικότητας των κατασκευών τόσο απέναντι στην κλιματική αλλαγή όσο και στους σεισμούς και τις φυσικές καταστροφές.

Σύμφωνα με τη Γενική Γραμματέα Ενέργειας του ΥΠΕΝ, Αλεξάνδρα Σδούκου, έχει αποδειχθεί από την μακρόχρονη πλέον εμπειρία ότι «για κάθε 1 εκατομμύριο ευρώ που επενδύεται στην εξοικονόμηση ενέργειας δημιουργούνται 25-40 νέες θέσεις εργασίας».

«Το κομμάτι της ενεργειακής αναβάθμισης δεν είναι μόνο εξοικονόμηση χρήματος, είναι κατακόρυφη αύξηση της ποιότητας της ζωής του πολίτη. Σε πολλές περιπτώσεις -πάρα πολύ απλά- αυτό που κάνουν οι πολίτες είναι να μην ανάβουν τη θέρμανση γιατί δεν μπορούν να αντέξουν το κόστος», δήλωσε στον Πρωθυπουργό ο Κώστας Λάσκος, Πρόεδρος του Πανελλήνιου Συλλόγου Πιστοποιημένων Ενεργειακών Επιθεωρητών. Και αυτό έγινε με αφορμή την έναρξη του ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ ΑΥΤΟΝΟΜΩ σε σχετική τηλεδιάσκεψη υπό τον Πρωθυπουργό, πριν λίγες ημέρες.

Εξοικονόμηση με παραδείγματα

Ως παράδειγμα για τα οφέλη των προγραμμάτων «Εξοικονομώ», ο κ. Λάσκος παρουσίασε ακίνητο το οποίο έχει αναβαθμιστεί ριζικά και πριν την υλοποίηση των έργων προκαλούσε εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα της τάξης των 11 τόνων ανά έτος, ενώ απαιτούσε περίπου 3.000 ευρώ για την πρέπουσα θέρμανσή του.

Ακόμη, στη σύσκεψη με τον Πρωθυπουργό αναφέρθηκαν και άλλα συγκεκριμένα παραδείγματα για το πώς ωφελήθηκαν οι πολίτες από τα προηγούμενα «Εξοικονομώ κατ’ Οίκον». Για παράδειγμα, διαμέρισμα 90m² στην Αττική κατασκευής 1978 ενεργειακής κατηγορίας Η είχε κάθε χρόνο εκλύσεις ρύπων 126kg/τετραγωνικό μέτρο και κατανάλωνε 490kWh/m² πρωτογενούς ενέργειας και εκτιμήθηκε ότι δαπανούσε κάθε χρόνο 3.000 ευρώ για θέρμανση, ψύξη και χρήση ζεστού νερού. Μετά τις παρεμβάσεις που έγιναν –συνολικού κόστους εργασιών 17.800 ευρώ, εκ των οποίων τα 8.000 ευρώ ήταν επιχορήγηση και τα υπόλοιπα καλύφθηκαν μέσω άτοκου δανείου-, το σπίτι αναβαθμίστηκε κατά 4 ενεργειακές κλάσεις και κατατάχθηκε στην κατηγορία Γ. Η ετήσια κατανάλωση ενέργειας περιορίστηκε στα  200kWh/m², , οι εκλύσεις ρύπων μειώθηκαν κατά 62% στα 48kg/m²CO₂  και το λειτουργικό κόστος  περιορίστηκε στα 1.300€, με μείωση 1.700 ευρώ.

Ο Παντελής και η Ευαγγελία Γκάτζιαρη, κτηνοτρόφοι από την Κοζάνη, μετέφεραν τη δική τους εμπειρία και μίλησαν στον Πρωθυπουργό για τα οφέλη της παρέμβασης στο σπίτι τους με την αντικατάσταση των κουφωμάτων και τη τοποθέτηση θερμομόνωσης περιμετρικά του κτιρίου μέσω του προηγούμενου προγράμματος «Εξοικονομώ».

Όπως ανέφερε χαρακτηριστικά η κα Γκάτζιαρη, «το κόστος της θέρμανσης έχει πέσει στο μισό, πληρώναμε 1.000 ευρώ τηλεθέρμανση και φτάσαμε στα 500 το χρόνο. Η διαδικασία στοίχισε 10.000 ευρώ αλλά εμείς πληρώσαμε μόνο 4.000 ευρώ και αυτό με άτοκο δάνειο». Η κ. Γκάτζιαρη και ο σύζυγός της ανέφεραν ότι χάρη στη νέα μόνωση, η θερμοκρασία στο σπίτι τους διατηρείται για σημαντικό διάστημα ακόμη και όταν το σύστημα θέρμανσης είναι κλειστό. «Είναι ξεκάθαρο ποιος κρατάει τους λογαριασμούς του σπιτιού κυρία Γκάτζιαρη», σχολίασε χαριτολογώντας ο Πρωθυπουργός, ευχαριστώντας και τους δύο για τη συνομιλία.

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης με αφορμή την εκκίνηση του ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ – ΑΥΤΟΝΟΜΩ τόνισε ότι «τέτοιες δράσεις θέλουμε να στηρίζουμε, να χρηματοδοτούμε. Δράσεις οι οποίες είναι εναρμονισμένες με τους στόχους μας για μετάβαση σε μια πράσινη οικονομία. Δράσεις οι οποίες ταυτόχρονα, όμως, στηρίζουν το εισόδημα, στηρίζουν την εργασία. Και ειλικρινά δεν μπορώ να σκεφτώ καλύτερο παράδειγμα που να συνδυάζει την επίτευξη, όλων αυτών των στόχων, από το νέο πρόγραμμα «Εξοικονομώ-Αυτονομώ».

Τα απτά παραδείγματα οφέλους τόσο για την τσέπη των πολιτών όσο και για το περιβάλλον αποδεικνύουν πόσο χρήσιμοι είναι οι πόροι της Πολιτικής Συνοχής της ΕΕ όταν χρησιμοποιούνται σε προγράμματα με χειροπιαστή βελτίωση της ζωής μας.