ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΜΥΡΟΥ 1910 – 2020

Ζωντανό μνημείο “Σημαίνον και σημαινόμενον” ανθρώπινης θέλησης και αγάπης γης πατρώας.

Αφιερωμένο στη νεολαία του Δήμου Αλμυρού

Αφορμή για το παρόν κείμενο δίνει η ετήσια διοργάνωση εκδηλώσεων από το Υπουργείο Αθλητισμού και Πολιτισμού για την ωραιότερη πανσέληνο του ελληνικού καλοκαιριού, την Αυγουστιάτικη Πανσέληνο. Συνάμα η θύμηση της περσινής την ίδια περίπου εποχή παρουσίασης  των πρακτικών του Ε΄ Συνεδρίου Αλμυριωτικών Σπουδών, τον Οκτώβρη του 2016 και ένα άρθρο – αναφορά στην ιστορία του Γιαννοπούλειου Μουσείου με τίτλο “Εκατό χρόνια Μουσείο Αλμυρού”, δημοσιευμένο στην εφημερίδα Ταχυδρόμος στις 3/9/2012.

Εκεί ο αρθρογράφος σημειώνει «Το μικρό, κομψό νεοκλασσικό κτήριο του Μουσείου Αλμυρού είναι ίσως το μοναδικό αρχαιολογικό Μουσείο στην Ελλάδα που ιδρύθηκε χάρη στη διάθεση κοινωνικών ομάδων να εμπλακούν στα πολιτιστικά δρώμενα της περιοχής τους. Συγκεκριμένα, χάρη στη δράση της Φιλαρχαίου Εταιρείας “Όθρυς” η οποία συστήθηκε το 1896 από μια ομάδα φιλάρχαιων επιστημόνων, λογίων κι ευπόρων αστών της περιοχής, με ψυχή της τον Νικόλαο Γιαννόπουλο. Το 1910, ο Δήμος Αλμυρού δωρίζει στη Φιλάρχαιο Εταιρεία «Όθρυς» δύο οικόπεδα 138,5 τ.μ. και ξεκινά η διαδικασία ανέγερσης του κτηρίου το οποίο ολοκληρώνεται το 1930 με χρήματα που η «Όθρυς» συγκεντρώνει με κάθε τρόπο, κυρίως με εισφορές κατοίκων του Αλμυρού».

Η διαδικασία λοιπόν της δημιουργίας του Μουσείου «σημαίνει-σηματοδοτεί» ένα βασικό χαρακτηριστικό του αλμυριώτικου μουσείου ως «κοινού κτήματος» του αλμυριώτικου λαού, από τη σύλληψη της ιδέας μέχρι την πλήρη υλοποίησή της.

Δεν μπορούν παρά αισθήματα ευγνωμοσύνης να μας κυριεύουν για την αδάμαστη θέληση του αλμυριώτικου λαού με εμπνευστή την Φ.Ε.Α “Όθρυς”, που μόλις δεκατέσσερα χρόνια μετά την ίδρυσή της, ανέπτυξε πρωτοβουλία για ίδρυση αρχαιολογικού μουσείου στον Αλμυρό, ενώ ήδη το 1909 είχε ιδρυθεί στο Βόλο το «Αθανασάκειο Αρχαιολογικό Μουσείο».

Και πολύ σωστά, τότε, ό σύλλογος της Φ.Ε.Α και ιδιαίτερα η …ψυχή του, ο Νικόλαος Γιαννόπουλος, ενήργησαν, καθώς το πλήθος των περισυλλεγέντων από την Φ.Ε.Α μνημείων του παρελθόντος της περιοχής του Αλμυρού και ευρύτερα της Θεσσαλίας, ήταν τέτοιο που δικαιολογούσε την ίδρυση μουσείου στον Αλμυρό, για να στεγάσει την μακραίωνη ιστορία του τόπου  και τους κόπους του αξεπέραστου εκείνου ιδρυτή της, του Ηπειρώτη στην καταγωγή και Αλμυριώτη στην ανατροφή, αυτοδίδακτου συλλέκτη αρχαιολόγου, του Νικολάου Γιαννόπουλου.

Η Φ.Ε.Α “Όθρυς” ιδρύεται όπως και άλλες Εταιρείες 15 χρόνια μετά την προσάρτηση – απελευθέρωση της Θεσσαλίας στην ελεύθερη Ελλάδα, σηματοδοτώντας τη θέληση των Θεσσαλών για ελεύθερη ζωή σε ελεύθερη πατρίδα ταυτιζόμενοι συμβολικά με το ελεύθερο νεοελληνικό κράτος καθώς η ίδρυσή της συμπίπτει με την αναβίωση – πραγματοποίηση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα το 1896.

Ο ιδρυτής της είναι γιός Ηπειρώτη που έφυγε από την Ήπειρο για να γλιτώσει από την πικρή οθωμανική σκλαβιά και η δράση της αφορούσε πάντα και τότε και τώρα την περισυλλογή, διάσωση και συντήρηση στοιχείων του ιστορικού και πολιτιστικού παρελθόντος του τόπου, στοιχεία δηλαδή ιστορικής ταυτότητας, στοιχεία του εσαεί πολιτισμού, που ανέπτυξε ο κάτοικος της περιοχής του Αλμυρού και όχι μόνο.

Η λειτουργία του συλλόγου ξετυλίχτηκε μέσα σ’ ένα πολυτάραχο 20ό αιώνα, ιδιαίτερα για την Ελλάδα, γεμάτο από πολέμους και ανθρωπιστικές κρίσεις και συνεχίζει σήμερα μέσα στην οικονομική και ανθρωπιστική κρίση του καιρού μας, αέναα, τις προσπάθειές της ιδιαίτερα με την επανίδρυσή της από τον νυν πρόεδρο της κ. Βίκτωρα Κοντονάτσιο, έχοντας πάντα στο επίκεντρο των ενδιαφερόντων της τη λειτουργία του Μουσείου, που κατά την πρώτη περίοδο δραστηριοποίησης της ΦΕΑ  δεν ήταν ένα δημόσιο μουσείο.

Ήταν μουσείο που λειτουργούσε υπό την  ιδιοκτησία και προστασία ενός συλλόγου  και δωρήθηκε τελικά στο δημόσιο το 1960, αφού επείσθη το Δ.Σ  της Φιλαρχαίου από τον τότε Έφορο αρχαιοτήτων κ. Θεοχάρη Δημήτρη.

Από το 1910 που ιδρύθηκε το μουσείο μέχρι το 2020, μόλις 25 χρόνια από αυτά έχει καταστεί δυνατό να λειτουργήσει ως επισκέψιμος εκθεσιακός χώρος: α’ περίοδος λειτουργίας 1976-1980 και β’ φάση 1998 έως σήμερα. Πρέπει να τονιστεί αυτό, ότι δηλαδή το πολύπαθο μα πείσμον και αγαπημένο αρχαιολογικό μουσείο μας, στα 110 έτη από ιδρύσεώς του και στα 90 από αποπεράτωσής του, μόλις στα 25 από αυτά έχει κατορθώσει να λειτουργήσει κανονικά με τη μόνιμη έκθεση αρχαιοτήτων του ανοικτή για το κοινό. Και αυτό, η ύπαρξη δηλαδή και η λειτουργία του μουσείου, είναι αποτέλεσμα, και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία και αξία, της απόφασης για δράση και της παρέμβασης πολιτών, μέσω της Φιλαρχαίου Εταιρείας «Όθρυς» και όλου του αλμυριώτικου λαού που το έχτισε με εισφορές, όπως χτίζουν τις εκκλησίες και της θέλησης βέβαια του ελληνικού κράτους.

Εκτός όμως από τους πολέμους και τις οικονομικές και πολιτικοκοινωνικές ανακατατάξεις του 20ού αιώνα, το αγαπημένο μας μουσείο, που στεγάζει την ιστορία μας, ανάμεσα σ’ ανθούς και  λούλουδα και δέντρα, κινδύνεψε να χαθεί κι απ’ τους σεισμούς του 1955-56 και του 1980. Αλλά επιβίωσε! Την πρώτη φορά η Φιλάρχαιος χρηματοδοτεί την γενική επισκευή 1956-58 και τη δεύτερη, παρ’ όλο ότι κατέστη ετοιμόρροπο το 1980, χαρακτηρίστηκε το 1986 ως διατηρητέο ιστορικό μνημείο και έτσι σώθηκε η ακριβή κιβωτός της τοπικής μας ιστορίας, το πανέμορφο αυτό κόσμημα της ευρύτερης περιοχής του Δήμου Αλμυρού και του νομού Μαγνησίας!

Με πόση συγκίνηση, με δάκρυα στα μάτια, ο καθηγητής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης κος Γιώργος Χουρμουζιάδης, κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης για την ημέρα των μουσείων εκείνο το γλυκό απόγευμα του 2011, στη δύση της ζωής του, χαιρετίζοντας τη μετονομασία του μουσείου σε «Γιαννοπούλειο Αρχαιολογικό Μουσείο» προς τιμήν του ιδρυτή του, με πόση συγκίνηση, αναφερόταν τότε, στην προετοιμασία και διαμόρφωση του μουσείου στο σχεδιασμό, στα υλικά, στην επιλογή των χρωμάτων ώστε να υποστηρίζεται το ύφος της λιτότητας, από επιλογή δική του και της ομάδας των συνεργατών του, όταν εκείνος ήταν νέος τότε έφορος αρχαιοτήτων στο Βόλο, στην αρχή της καριέρας του, ώστε να ξεκινήσει το αγαπημένο μας μουσείο για πρώτη φορά τη λειτουργία της έκθεσής του το 1976. Η πρώτη αυτή φάση διεκόπη άτυχα σε μόλις τέσσερα χρόνια από τον σεισμό του 1980, για να εγκαινιαστεί ξανά και ευτυχώς αδιάλειπτα μέχρι σήμερα το 1998.

Αυτό λοιπόν και όχι μόνο αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας οργανωμένης παρέμβασης πολιτών, που ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα και συνεχίζεται ακόμα, ένα αρχαιολογικό μουσείο και μια μεγάλη εκδοτική προσπάθεια! Ένας χώρος πολιτισμού! Ένας χώρος επικοινωνίας και εξωστρέφειας, όπου το παρελθόν συνδέεται με το παρόν και εμπνέει και δημιουργεί οράματα για το μέλλον, στο νου και την ψυχή των επισκεπτών του και ιδιαίτερα των νέων και των παιδιών, όταν το επισκέπτονται με τα σχολεία τους, και παίρνουν μέρος σε οργανωμένες δράσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα προκειμένου να γίνουν κοινωνοί της ιστορίας, της τέχνης και του πολιτισμού! Έπαιρναν μάλλον, γιατί οι δραστηριότητες αυτές, που είχαν αρχίσει το 2013 κατόπιν αιτήματος του εκπαιδευτικού κόσμου της πόλης του Αλμυρού, έχουν διακοπεί εδώ και δύο χρόνια για το αγαπημένο μας Γιαννοπούλειο Μουσείο, με αποτέλεσμα τα παιδιά της επαρχίας μας να στερούνται αυτή την τόσο γοητευτική βιωματική μορφή μάθησης και το μουσείο και ο τόπος επισκεψιμότητα!

Μείζον θέμα που θα πρέπει ως τάχιστα και για λόγους δικαιοσύνης σε σχέση με το κεντρικό Αθανασάκειο Μουσείο, όπου ουδέποτε διεκόπησαν οι ανάλογες δράσεις, να διευθετηθεί με την κινητοποίηση των υπευθύνων σχετικά.

Η Φ.Ε.Α «Όθρυς» συνεχίζει σήμερα αδιάλειπτα να παράγει έργο συγγραφικό – ιστορικό, να υποστηρίζει και να είναι αρωγός και κοινωνός, με όλη την ενέργεια και την θέλησή της, στις έρευνες της ΙΓ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων. Διατηρεί και επαυξάνει την εξωστρέφεια που την χαρακτήριζε από την αρχή, από τότε που ο αείμνηστος Ν. Γιαννόπουλος έκανε γνωστό τον Αλμυρό και τη Θεσσαλία στα  μεγάλα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, όπερ καταδεικνύει, τόσο η σταθερή κυκλοφορία του ετήσιου δελτίου της όσο και η θέσπιση και οργάνωση των ήδη πέντε συνεδρίων Αλμυριωτικών Σπουδών, κατά τα οποία συρρέουν εξέχουσες επιστημονικές προσωπικότητες της χώρας και όχι μόνο, για να ανακοινώσουν τα αποτελέσματα των ερευνών τους, για τον σπουδαίο αυτό τόπο να τον μελετάει κανείς και να τον σπουδάζει! Τον τόπο του Αλμυρού, την Νοτιοδυτική Μαγνησία, τον τόπο των Αχαιών Φθιωτών, του Αθάμαντα, του Φρίξου και της Έλλης, του Πρωτεσίλαου και του Αχιλλέα του Τρωϊκού πολέμου, των Ελλήνων και των Μυρμιδόνων και των Αχαιών όπως λέει ο Όμηρος στην Ιλιάδα, του Δευκαλίωνα, της Πύρρας και του γιου τους του Έλληνα, το ομηρικού Πτελεού και της Φυλάκης, της ομηρικής, κλασσικής και ελληνιστικής Άλου, των δύο βυζαντινών Αλμυρών, τον τόπο με τα μεγάλα αρχαία, μεσαιωνικά και νεώτερα λιμάνια, στον Corfo di Armyro, όπως ονομαζόταν επί Φραγκοκρατίας ο Παγασητικός κόλπος, στον τόπο με το βυζαντινό μοναστήρι της Ξενιάς του 9ου μ.Χ. αιώνα και το βουνό της την Όθρυ που λάλαγε το καρυοφίλι σ’ όλους τους αγώνες του έθνους. Στον τόπο, όπου βρίσκονται τα σύνορα του πρώτου ελεύθερου νεοελληνικού κράτους και τα ασυντήρητα φυλάκια οθωμανικό και ελληνικό κοντά στη Σούρπη. Στον τόπο των Τιτάνων, του μύθου και του θρύλου!

Τον τόπο της Ελληνιστικής Άλου που ο Φίλιππος της Μακεδονίας εξόπλισε με 117 οχυρωματικούς πύργους, μετά την τελική νίκη του επί των Θεσσαλών (εξ ού το όνομα της Θεσσαλονίκης).

Και επίσης, μάλλον θα έπρεπε, στην αίθουσα του Γιαννοπούλειου Αρχαιολογικού Μουσείου, με τα μυκηναϊκά ευρήματα, να σημειώνεται το απόσπασμα από το Β της Ιλιάδας για τη συμμετοχή του Πρωτεσιλάου και του Αχιλλέα στην Τρωική εκστρατεία με τις πόλεις και τον αριθμό των πλοίων 90 συνολικά, κατά τον ίδιο τρόπο, που στη Μυκηναϊκή Αίθουσα του Αθανασακείου στο Βόλο, σημειώνεται η συμμετοχή του μυκηναίου βασιλιά των Φερρών με μόλις 12 πλοία. «Και όσοι κατοικούσαν το Άργος το Πελασγικό κι αυτοί που νέμονταν την Άλο και την Αλόπη και την Τραχίνα, κι αυτοί που είχαν τη Φθία και την Ελλάδα με τις όμορφες γυναίκες, Μυρμιδόνες ονομάζονταν και Έλληνες και Αχαιοί, σ αυτών τα πενήντα πλοία αρχηγός ήταν ο Αχιλλέας… Και όσοι είχαν τη Φυλάκη και τη λουλουδιασμένη Πύρασσο, ιερό της Δήμητρας, και την προβατομάνα Ίτωνα και την παραλιακή Αντρώνα και την Πτελεό με το πολύ χορτάρι αυτών αρχηγός ήταν ο πολεμικός Πρωτεσίλαος»! Μάλιστα στο οπισθόφυλλο του έντυπου προγράμματος του Μουσείου του 2011, υπάρχει το ερώτημα, μήπως η Άλος είναι η Άλος του Αχιλλέας Αλλά μόνο η υποστήριξη των ανασκαφών και της έρευνας μπορεί να τα αποδείξει αυτά!

Τον τόπο που έδωσε τον πρώτο αγροτικό συνεταιρισμό στην ελεύθερη Ελλάδα το 1900! Είναι ο εταιρισμός μια έντονη δραστηριότητα στον Αλμυρό, κι αυτό φαίνεται όχι μόνο από τις επαγγελματικές ενώσεις αλλά και από τους πολιτιστικούς και αθλητικούς συλλόγους, που όλοι κινούνται προς την σωστή κατεύθυνση, όσον αφορά την πορεία του τόπου αυτού. Του παλιού αυτού τόπου, που η ιστορία του χάνεται στο μύθο, ξεκινώντας από τις μετεωρητικές λίμνες των Ζερελίων και τον παραλίμνιο Νεολιθικό Οικισμό των Ζερελίων (7500 πχ), παλαιότερος δηλαδή από του Σέσκλου και του Διμηνίου, για να φτάσουμε στο σήμερα, που  ο τόπος πρέπει  να κατακτήσει τη θέση που του αρμόζει, υιοθετώντας τους σύγχρονους ταχείς ρυθμούς της ηλεκτρονικής εποχής και χρησιμοποιώντας τον πολιτισμό ως μέσο ανάπτυξης! Απλά διότι όλα είναι  πολιτισμός!

Αυτά είναι μόνο λίγα απ’ όσα μπορεί να σκεφτεί κανείς όταν βρεθεί μέσα στο «Γιαννοπούλειο Αρχαιολογικό Μουσείο Αλμυρού». Και αφού τα σκεφτεί αυτά και κοιτάξει γύρω του και φέρει στο μυαλό του τα πέντε Συνέδρια Αλμυριωτικών Σπουδών, την όρεξη για μάθηση της νεολαίας αυτού του τόπου, την εντατικοποίηση των αρχαιολογικών ανασκαφών, από τους άξιους αρχαιολόγους, με τα πλούσια αποτελέσματα, που δε χωράνε βέβαια μέσα στο μουσείο, τότε αισθάνεται πόσο μεγάλη είναι η ιστορία του χθες και του σήμερα και πόσο μικρό είναι το αγαπημένο μας μουσείο για να τη στεγάσει! Και πόσο πρέπει να το βοηθήσουμε εμείς, όλοι οι σύγχρονοι και πολιτισμένοι κάτοικοι του Δήμου Αλμυρού, να επεκταθεί, να αποκτήσει κι άλλους χώρους για να φυλάττεται, να μελετάται και να εκθέτεται η ιστορία του σπουδαίου και παλιού αυτού τόπου και να έρχονται από παντού επισκέπτες για να μάθουν και να μάθουν απ’ τους σπουδαγμένους που λέει και ο Καβάφης.

Να μιμηθούμε και εμεί τις Μυκήνες και την Κρήτη, να συνδυάσουμε τον πρωτογενή τομέα και το πλουσιότατο πολιτιστικό μας υπόβαθρο και την στρατηγική συγκοινωνιακά και οικονομικά θέση στο κέντρο της Ελλάδος και να πάμε μπροστά. Να είμαστε και εμείς επιλέξιμοι και στο επίκεντρο των διοργανώσεων για τα αφιερώματα στο Αυγουστιάτικο Φεγγάρι με το μουσείο μας και τους επισκέψιμους αρχαιολογικούς μας χώρους!

Θεοδώρου Κυριακή

Φιλόλογος – Μέλος της Φ.Ε.Α Όθρυς

Γυμνασιάρχης Γυμνασίου Σκοπέλου