Η επανάσταση του 1878 στη Θεσσαλία και στον Αλμυρό στη δίνη του Ανατολικού ζητήματος – Γράφει η Κυριακή Θεοδώρου

Διαβάστε το κείμενο που επιμελήθηκε κι έγραψε η φιλόλογος Θεοδώρου Κυριακή, Διευθύντρια Γυμνασίου Σκοπέλου «Καισάριος Δαπόντες» και μέλος της Φιλαρχαίου Αλμυρού. Δημοσιεύθηκε στον “Λαό”-έκδοση Σαββάτου 8/10/22.

Στη φωτογραφία πάνω, η διεθνής επιτροπή καθορισμού συνόρων Θεσσαλίας το 1881. Καθήμενοι οι Φοντάνα (Ιταλός), Σολογούη (Ρώσος), Ετέμ Πασάς, Άρνταγκ (Άγγλος), Αλή Ριζάτ Πασάς. Όρθιος με πολιτικά ο Κ. Παπαδιαμαντόπουλος (γραμματέας της επιτροπής). Όρθιοι Έλληνες και Τούρκοι αξιωματικοί, στο κέντρο ο συνταγματάρχης Μιώ (Γάλλος). Εικόνα από το βιβλίο «Μια φορά κι έναν καιρό ο Αλμυρός», του Κ. Γκουντάρα, Αλμυρός 2015).

Το 1881 απελευθερώνεται η Θεσσαλία πλην Ελασσόνας και η Άρτα της Ηπείρου, με τη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης (2 Ιουλίου 1881), μετά από μακρές διαπραγματεύσεις  μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας για τον επανακαθορισμό των συνόρων μεταξύ των δύο χωρών.

Αυτό έγινε σύμφωνα με την Συνθήκη του Βερολίνου (13 Ιουλίου 1878), όπου χάρη στη Θεσσαλική επανάσταση του 1878, η οποία την τελευταία στιγμή δημιούργησε ελληνικό ζήτημα στα Βαλκάνια, συμπεριελήφθη ο ασαφής όρος ότι η Ελλάδα και η Τουρκία θα έπρεπε μόνες τους να επαναδιαπραγματευτούν την αλλαγή των συνόρων υπέρ της Ελλάδος και ότι οι δυνάμεις θα επενέβαιναν μόνο αν δημιουργούνταν αδιέξοδο.

Έτσι πραγματοποιήθηκαν συναντήσεις αντιπροσώπων των δυο χωρών στην Πρέβεζα (6 Φεβρουαρίου 1879), στην Κωνσταντινούπολη (22 Αυγούστου 1879) με επέμβαση των δυνάμεων, στο Βερολίνο (13 Ιουνίου 1880) και τέλος στην Κωνσταντινούπολη η τελευταία συνδιάσκεψη από τον Μάρτιο του 1881 μέχρι τις 2 Ιουλίου, που υπογράφηκε. Στις  17 Αυγούστου απελευθερώνεται ο Αλμυρός, δεύτερη πόλη μετά τον Δομοκό (8 Αυγούστου),  με την είσοδο στην πόλη του Βασιλιά Γεωργίου Α’ επικεφαλής των απελευθερωτικών ελληνικών στρατευμάτων.

Η ειρηνική απελευθέρωση της Θεσσαλίας μέσω προσάρτησης ήταν το μεγαλύτερο επίτευγμα του πρωθυπουργού Αλέξανδρου Κουμουνδούρου που υπήρξε 10 φορές πρωθυπουργός και  η κυρίαρχη πολιτική προσωπικότητα σε όλη τη διάρκεια της Θεσσαλικής Επανάστασης του 1878, την οποία στήριξε παντοίω τρόπω, και χωρίς την οποία δεν θα είχε επιτευχθεί η επέκταση των συνόρων του 1881!

Η Ελλάδα αυξάνεται για πρώτη φορά μετά από 50 χρόνια κατά 13.395 τ.χ. και 300.000 κατά τον πληθυσμό, αποκτά τις εύφορες θεσσαλικές πεδιάδες και έχει ανοίξει για τα καλά ο δρόμος των ελληνικών διεκδικήσεων για την απελευθέρωση της Ηπείρου, Μακεδονίας Θράκης και όπου υπάρχει Ελληνισμός. Παρ’ ολίγον θα είχαν απελευθερωθεί και τα Γιάννενα, αλλά η ουδέτερη στάση της Γαλλίας το απέτρεψε! Έτσι , για να μην χαθούν τα πάντα, η κυβέρνηση  Κουμουνδούρου έκανε αποδεκτή την πρόταση της Αγγλίας να απελευθερωθεί μόνο η Θεσσαλία και η Άρτα.

Δυστυχώς ο διακανονισμός αυτός, αντί να θεωρηθεί μεγάλη επιτυχία της ελληνικής διπλωματίας, έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από την Τρικουπική αντιπολίτευση και θεωρήθηκε εθνική ταπείνωση και προδοσία της «Μεγάλης Ιδέας» από την ελληνική κοινή γνώμη, με πρωτοστάτη τον αρχηγό της αντιπολίτευσης και μέλλοντα πρωθυπουργό Χ. Τρικούπη, πιστεύω στο όνομα του εσωτερικού πολιτικού ανταγωνισμού και της «υπερήφανης» πολιτικής του Τρικούπη στο θέμα των ελληνικών διεκδικήσεων.

Κατά τη  γνώμη μου, πάντως, η Ελλάδα είχε την τύχη στην περίοδο της βασιλείας του Γεωργίου Α’, που ήταν αγγλόφιλος  και αυταρχικός όσο και ευφυής και ευέλικτος, με αποτέλεσμα μια 50χρονη βασιλεία, που ταυτίστηκε με την επέκταση της Ελλάδος μέχρι το 1912-13, ευτύχησε, λοιπόν, η Ελλάδα να έχει τότε, δύο πατριώτες πρωθυπουργούς, τον Μεσσήνιο Αλέξανδρο Κουμουνδούρο, ρωσόφιλο και δημοκρατικών πεποιθήσεων και τον Μεσολογγίτη  Χ. Τρικούπη, που κατά βάσιν, επίσης, ήταν αντιβασιλικός αλλά υποστήριξε την Αγγλία για να αναπτύξει την οικονομική και εξωτερική πολιτική της χώρας.

Εξάλλου δεν γινόταν καλώς ή κακώς και διαφορετικά. Η Ελλάδα για να υπάρξει ως κράτος, για να επεκταθεί και να προοδεύσει, ήταν αναγκασμένη να ελίσσεται ανάμεσα στα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων στην Ανατολή, και κυριολεκτικά μέσα από τις συμπληγάδες του ανατολικού ζητήματος, αρχικά να υπάρξει ως χώρα, με την επανάσταση του 1821 και στη συνέχεια, να πορευτεί σε καλύτερη μοίρα και ανάπτυξη.

Η Γαλλική Επανάσταση το 1789, απότοκος του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, εγκαινίασε και ενέπνευσε τα επαναστατικά κινήματα των λαών στην Ευρώπη και σε όλο τον 19^ο αιώνα με κορύφωση την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 στη Ρωσία. Το 1814 συστήνεται η Ιερή Συμμαχία εναντίον κάθε επαναστατικού κινήματος, στην οποία συμμετέχει και η Ρωσία. Ακολουθεί η Ελληνική Επανάσταση, οι ευρωπαϊκοί λαοί αναθαρρούν, δημιουργείται έντονος φιλελληνισμός και οι ευρωπαϊκές βασιλείες αποφασίζουν τελικά την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, αρχικά με Έλληνα Κυβερνήτη τον Καποδίστρια.

Με σκοπό η Ελλάδα να είναι όργανό τους στη διανομή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και στην κατά δύναμιν της καθεμιάς κυριαρχίας τους στους εμπορικούς δρόμους της Ανατολικής Μεσογείου. Κατόπιν, στην Ανατολική Μεσόγειο-Βαλκάνια, συγκρούονται κυρίως τα συμφέροντα της Αγγλίας και της Ρωσίας,  για την κυριαρχία στους θαλάσσιους εμπορικούς δρόμους προς την Ανατολή. Κατά ένα συμβολικό, ουσιαστικό και όχι τυχαία πιστεύω, ο ελληνικός θρόνος το 1878  και ήδη από το  1867 με τους βασιλικούς γάμους, στηρίζεται από τη μία στην Αγγλία με τον Βασιλιά Γεώργιο τον Α’ και από την άλλη στη Ρωσία με την Βασίλισσα Όλγα Κωνσταντίνοβνα, Μεγάλη Δούκισσα της Ρωσίας.

Στην Ελλάδα έχουν ιδρυθεί αμέσως μετά την απελευθέρωση με το 1821,  τρία κόμματα, το Αγγλικό, το Γαλλικό και το Ρωσικό. Η δύναμη της Αγγλίας είναι εντελώς κυρίαρχη, ας το πούμε ωμά, εξαιτίας των δανείων της Ανεξαρτησίας, τα οποία μαζί με άλλα αγγλικά δάνεια αποπληρώθηκαν κάπου στη δεκαετία του 1980. Τα αγγλικά δάνεια ποδηγετούν την πολιτική ζωή της χώρας σε όλο τον «ανεξάρτητο» βίο της τον 19^ο αι. Οι ευρωπαϊκές Δυνάμεις και ιδιαιτέρως η Αγγλία εγγυώνται την ακεραιότητα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Είναι τα δάνεια της Ανεξαρτησίας, το δάνειο προς τον Όθωνα το 1843 60.000.000δρχ., που μέχρι το 1877 δεν εξυπηρετούνται από την εποχή του Όθωνος, γεγονός κρίσιμης σημασίας για την  έκβαση της  θεσσαλικής επανάστασης  του 1878. Επίσης, τα οκτώ τρικουπικά  δάνεια 630.000.000δρχ. (1879- 1890, τα εσωτερικά δάνεια 65.000.000 δρχ. στην ίδια περίοδο).

Πώς όμως επετεύχθη αυτή η δανειοληπτική ικανότητα, που βοήθησε την τρικουπική πολιτική προσέλκυσης ξένων επενδύσεων στη χώρα προκειμένου να αναπτυχθεί; Αυτό δεν οφείλεται παρά στις παρασκηνιακές υποσχέσεις  της αγγλικής και ευρωπαϊκής ευρύτερα διπλωματίας στην ελληνική κυβέρνηση το 1878 όταν, μαζί  με την υπόσχεση περί μελλοντικής ειρηνικής διευθέτησης του ελληνικού –  θεσσαλικού ζητήματος, η παροχή των νέων δανείων και η ρύθμιση των παλαιών, ήταν το αντάλλαγμα, προκειμένου να σταματήσει η επανάσταση του 1878 στην Θεσσαλία, διότι διετάρασσε το πρόγραμμα ενεργειών της κάθε δύναμης στη διευθέτηση των συμφερόντων τους στην ανατολική Μεσόγειο.

Και εδώ έγκειται ο ιστορικός ρόλος  των επαναστατικών σωμάτων και των αρχηγών τους, που έπρεπε να αποδεχθούν την κατάπαυση του πυρός. Και  ιδιαίτερα του Θρασυβούλου Βελέντζα, ο οποίος αν και διαφώνησε μέχρι τέλους, αναγκάστηκε να αποδεχθεί την απόφαση των άλλων σωματαρχών της Όθρυος, του Πηλίου και των Αγράφων στη σύσκεψη, που έγινε στη θέση Κελλέρια στις 10 Απριλίου 1878, ίσως κοντά στο εκκλησάκι του Αγίου Αθανασίου καθώς ανεβαίνουμε προς το κάτω μοναστήρι της Παναγίας Ξενιάς πριν την Βρύναινα.

Μετά την παύση του πυρός, οι Βελεντζαίοι  παρέμειναν στην μεθόριο της Όθρυος, προσπαθώντας να επιβιώσουν μέχρι το 1881, που απελευθερώθηκε η Θεσσαλία, ενώ το καπετανάτο της Όθρυος με έδρα το Νεοχώρι διαλύθηκε μετά τις 2 Ιουλίου 1881. Μεγάλα ιστορικά γεγονότα, ανυπερβλήτου σημασίας για την πορεία της χώρας συντελέστηκαν τότε στην περιοχή του Αλμυρού στο βουνό και στον κάμπο, που καθιστούν τον τόπο του Αλμυρού, την Όθρυ, τη Σούρπη, τον κόλπο του Αλμυρού, τα Κελέρια, τη Βρύναινα, τον Άη Γιάννη, τον παληό Πλάτανο και το Μοναστήρι της Παναγίας Ξενιάς, ιερούς τόπους, ιστορικούς, όπου περπάτησε η τιμή, η δόξα και η ελευθερία της πατρίδος! Να σημειώσω…ότι τίποτα στο σύγχρονο τοπίο δεν σηματοδοτεί ό,τιδήποτε  από όλο αυτό το ιστορικό μεγαλείο.

Η Ρωσία δείχνει τη δύναμή της! Στις 24 Απριλίου του 1877 κηρύσσει τον 12^ο ρωσοτουρκικό πόλεμο στην Τουρκία, προκειμένου επιτέλους να την συντρίψει, να διευθετήσει χωρίς τους Ευρωπαίους τις διαφορές της με την Τουρκία, να κυριαρχήσει στην Ανατολική Μεσόγειο υποσκελίζοντας την Αγγλία. Γι’ αυτό ήδη από το 1870 υποκινεί και υποστηρίζει το κίνημα του Πανσλαβισμού και την ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχείας και κινητοποιεί επαναστατικά τους βαλκανικούς λαούς  για την ίδρυση των εθνικών κρατών τους στα Βαλκάνια και ιδιαιτέρως μιας μεγάλης ελεύθερης Βουλγαρίας, που θα αποτελεί την διέξοδο της Ρωσίας στο Αιγαίο.

Ο πόλεμος αυτός λήγει επισήμως με την διμερή συνθήκη του Αγίου Στεφάνου μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας στις 3 Μαρτίου 1878. Η Ρουμανία, η Σερβία, το Μαυροβούνιο ελευθερώνονται και δημιουργείται μια Μεγάλη Βουλγαρία (Β. Ήπειρος, Πρέσπες, Αχρίδα, Μακεδονία πλην Θεσ/νίκης, Χαλκιδικής, Πιερίας, Ημαθίας, Κοζάνης),Ξάνθη και Ανατολική Ρωμυλία. Η Ευρώπη και η Ελλάδα μένουν εμβρόντητες από την Ρωσοτουρκική διευθέτηση στα Βαλκάνια. Η πλάστιγγα γέρνει υπέρ των Ρωσικών συμφερόντων πλέον και αρχίζουν διαπραγματεύσεις. Η απάντηση της Ελλάδος, που δεν πήρε τίποτε τελικά παρά τον δίμηνο επικό αγώνα, δίνεται στο πεδίο της μάχης  με την ηρωική συνέχιση της επανάστασης στη Θεσσαλία. Μάχη της Μακρινίτσας 17 Μαρτίου 1878, αιματηρή ήττα για τους Έλληνες.

Η επανάσταση σταδιακά, λόγω αποτυχιών  στο Πήλιο, στον Όλυμπο, Ελασσόνα, υποχωρεί στα Άγραφα και στην Όθρυ, όπου  συγκεντρώνονται τα σώματα και ορκίζονται εξακολούθηση του αγώνα στις  5.4.1878 και 25.3.1878 αντίστοιχα, καθώς  η Ρωσία ξαφνικά γίνεται εχθρική χώρα ενώ η Ελλάδα  δεν παίρνει τίποτα! Διότι η Ελλάδα δεν πήρε μέρος στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877, υποταγμένη αναγκαστικά στην θέληση των αγγλικών συμφερόντων, όπως προαναφέραμε! Η Αγγλία αλλάζει την πολιτική της  υπέρ της Ελλάδος. Ο Κουμουνδούρος χρησιμοποιώντας διαρκώς ως διαπραγματευτικό χαρτί την επανάσταση  πιέζει για τα μέγιστα θετικά αποτελέσματα,  όπως προαναφέρθηκαν.

Οι Άγγλοι ζητούν την παύση του πυρός  προκειμένου να πετύχουν τον στόχο! Να γίνουν υπερδύναμη πολιτικά και οικονομικά στην Ανατολική Μεσόγειο. Αναγκάζονται οι ίδιοι οι πρόξενοι Αγγλίας και Γαλλίας να επισκεφθούν και να πείσουν τους επαναστάτες, στα Κελλέρια στις 10.4.1878. Πράγματι στις 23 Απριλίου 1878 η Τουρκία παραχωρεί την Κύπρο στην Αγγλία και έτσι αυτή κατέχει πλέον  τα τρία κλειδιά στους θαλάσσιους εμπορικούς δρόμους της Μεσογείου, το Γιβραλτάρ, τη Μάλτα και την Κύπρο μέσω των οποίων εξυπηρετεί άνετα και ασφαλώς το αποικιακό της εμπόριο με την Αίγυπτο, Ασία-Ινδία. Με αυτή την προϋπόθεση προχωρούν οι διαπραγματεύσεις των Οθωμανών-Ρωσίας και Ευρωπαίων και υπογράφεται η Συνθήκη του Βερολίνου 13 Ιουλίου 1878, με την οποία τριχοτομείται η Μεγάλη Βουλγαρία -γίνεται αυτόνομη και όχι ανεξάρτητη ενώ η Θράκη και η Μακεδονία επιστρέφουν στην Τουρκία.

Οι άλλοι Βαλκανικοί λαοί ελευθερώνονται. Η Ελλάδα έχει κερδίσει μια ασαφή υπόσχεση  απελευθέρωσης της Θεσσαλίας. Επίσης ως παρελκόμενο, έναν νέο εχθρό, την Βουλγαρία   που διεκδικεί ως όργανο της Ρωσίας, για τον εαυτό της την Μακεδονία. Έτσι γεννιέται το Μακεδονικό ζήτημα και ξεκινά στην ουσία ο Μακεδονικός Αγώνας, με ό,τι ακολούθησε και αργότερα, το Μικρασιατικό με την κατάληξη που είχε το καθένα. Η Ελλάδα  μέσα σ’ αυτή τη διαπάλη των ξένων συμφερόντων θα ποτίσει πολλές φορές με αίμα το δέντρο της ελευθερίας στις αλύτρωτες περιοχές της και θα αποκτήσει πολλές πληγές…

Προσεγγίζοντας και ψυχολογικά πάντως την περίοδο αυτή των εθνικισμών στα Βαλκάνια μέσα στη δίνη του Ανατολικού ζητήματος, ας σκεφτούμε, ότι η επέμβαση των Δυνάμεων ήταν τόσο άμεσα ορατή, ώστε έβλεπε κανείς Γάλλους και Γερμανούς αξιωματικούς να εκπαιδεύουν τον τουρκικό στρατό και Άγγλους αξιωματικούς να καταλαμβάνουν ανώτατα αξιώματα σ’ αυτόν. Όπως ο Χόμπαρτ Καπουδάν Πασάς, που με την ναυαρχίδα του Οθωμανικού στόλου και άλλες 4 φρεγάτες, μπήκε στο λιμάνι του Βόλου και κανονιοβόλησε την Μακρινίτσα 17.3.1878.

Και ίσως να ναι εκείνος, που διέταξε τον θάνατο του Άγγλου φιλέλληνα δημοσιογράφου Καρόλου Όγλ. Τραγικά γεγονότα! Επίσης σταδιακά αρχίζει να αναπτύσσεται και ένας Οθωμανικός Εθνικισμός, καθώς η αυτοκρατορία διαμελίζεται και χάνεται που θα οδηγήσει στο κίνημα των Νεοτούρκων του Κεμάλ Ατατούρκ το 1908 με τραγική κατάληξη τη Μικρασιατική καταστροφή. Ένας τρόπος εκρίθη ως κατάλληλος και από την Τουρκία και από την Βουλγαρία, για εθνική ύπαρξη, χωρίς προβλήματα! Η εκδίωξη των Ελλήνων! Ώστε να αποχαρακτηριστούν από ελληνικές περιοχές η Μικρά Ασία και η  Ανατολική Ρωμυλία, και να μην επιδιώκει πια η Ελλάδα καμμιά πραγμάτωση της Μεγάλης Ιδέας, με τα γνωστά  τραγικά αποτελέσματα!

Ο αγώνας δεν έπαψε το 1878, τα σώματα των συνόρων δεν διαλύθηκαν τελείως. Πολλές φορές συγκεντρώθηκαν στρατός ελληνικός και τουρκικός στα σύνορα, έτοιμοι για επίθεση, στην πορεία των  ελληνοτουρκικών διαπραγματεύσεων για τη νέα οροθετική γραμμή στη Θεσσαλία, μέχρι  να φτάσουμε στην απελευθέρωση του 1881.

Η θεσσαλική επανάσταση ήταν αίτημα όλων των Ελλήνων, «Αυτοχθόνων» των Αθηνών και «Ετεροχθόνων» της  υπόλοιπης υπόδουλης ακόμα Ελλάδας, ήταν αίτημα όλων των κοινωνικών ομάδων και οι μαχητές της Όθρυος διαδραμάτισαν έναν καθοριστικό ιστορικό ρόλο με το πάθος τους για την ελευθερία και τον φλογερό ενθουσιασμό  τους, στην πραγματοποίησή της! Και δεν θα πρέπει να ξεχνούμε ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται!