Έθιμα και παραδόσεις που έφεραν οι Αγχιαλίτες πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία (ΒΙΝΤΕΟ)

Οι πρόσφυγες από την Αγχίαλο της Ανατολικής Ρωμυλίας που δέχθηκαν τον βουλγαρικό διωγμό και εγκατέλειψαν πριν 115 χρόνια το βίο και την περιουσία τους για να εγκατασταθούν στην περιοχή μας και να ιδρύσουν τη σημερινή Νέα Αγχίαλο, ξεκίνησαν από το μηδέν να χτίζουν την πολιτεία τους φέρνοντας μαζί τους τον τρόπο ζωής, τις συνήθειες, τα ήθη και τα έθιμα.

Αυτά διαφυλάσσει με συνέπεια και μεράκι ο Φιλοπρόοδος Σύλλογος Ν. Αγχιάλου. Συναντήσαμε πριν λίγες ημέρες, στο λιμανάκι της πόλης, την πρόεδρο του συλλόγου Βαλασία Πετρίδη, την αντιπρόεδρο Σμαράγδα Ερρινάκη και τα εκλεκτά μέλη Αναστασία Καραντενίζη-Σταντζούρη και Κυριάκο Φλαμουρίδη. Καταγράψαμε με κάμερα τα λεγόμενά τους σχετικά με τα ήθη των Αγχιαλιτών, ειδικότερα αυτά της εορταστικής περιόδου των Χριστουγέννων και των πρώτων ημερών του έτους. 

Η κα Πετρίδη δήλωσε: «Τα έθιμα της Αγχιάλου της Ανατολικής Ρωμυλίας ήταν πάρα πολλά, ειδικότερα τις πρώτες ημέρες του χρόνου και όλα κρατάνε από την αρχαία Ελλάδα. Όπως είναι γνωστό, στην περιοχή υπήρχαν αποικίες ελληνικές. Εμείς οι Αγχιαλίτες είμαστε από την Μίλητο. Να μιλήσουμε για το Δωδεκαήμερο, τη γιορτή της Μπάμπως, το «Βρέξιμο του γαμπρού», τα βρεξούδια όπως λένε στη Θράκη το οποίο έθιμο προσπάθησε να το αναβιώσει ο κ. Φλαμουρίδης. Είχε ξεκινήσει από τα πανάρχαια χρόνια, είναι ζωντάνια και δύναμη όταν μπαίνεις στα παγωμένα νερά του Εύξεινου γιατί το έθιμο αυτό γίνεται στις 7 Ιανουαρίου, γιορτή του Αη Γιαννιού διότι κατά την παράδοση, αγιάζονται τα νερά και σταματάνε οι φουρτούνες στη Μαύρη Θάλασσα. Στην Ανατολική Ρωμυλία δήλωνε τη  δύναμη και τη ρώμη που έπαιρνε ο νιόγαμπρος. Ερχόμενοι εδώ οι Αγχιαλίτες, πέρα από τη διάθεση για δουλειά, προκοπή, την όρεξη για πρόοδο, φέραν μαζί τους τις παραδόσεις, τα χωρατά τους, τα γλέντια, τη διάθεση για ζωή.

Η κα Ερρινάκη επισήμανε: «Στην αρχή οι πρόσφυγες κατευθύνθηκαν στο Παλιό Φάληρο όπου τους δίνονταν γη για να χτίσουν τη νέα τους πατρίδα. Όμως οι Αγχιαλίτες θέλησαν να βρίσκονται όλοι μαζί στο ίδιο μέρος που θα είχε θάλασσα, βουνό και πεδιάδα όπως ακριβώς άφησαν στην πατρίδα τους».

Ανέφερε ότι το 1907 που έγινε η θεμελίωση της πόλης χτίστηκαν 906 σπιτάκια, από τα οποία στις ημέρες μας, 114 χρόνια μετά, σώζονται μόνο δύο ερειπωμένα, ένα πλησίον του Δημοτικού Σχολείου και ένα στην οδό Κύπρου και συνέχισε λέγοντας: «Μικρό παιδί και αργότερα ως έφηβη, θυμάμαι το έθιμο με το βρέξιμο του γαμπρού από τον πατέρα μου. Και όχι μόνο βρέχανε τους νιόπαντρους, αλλά με τα όργανα πηγαίνανε στους Γιαννάδες, από σπίτι σε σπίτι και τρώγαν και πίναν και γλεντούσαν ως συνήθως».

Η κα Πετρίδη πρόσθεσε ότι οι Αγχιαλίτες είχαν δυτικό τρόπο ζωής, αυτό φαίνονταν και στην ενδυμασία, είχαν τα φιγουρίνια από το Παρίσι: «Εικάζεται ότι η Αγχίαλος μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης κατοικήθηκε από μεγάλες βυζαντινές οικογένειες όπως τους Κατακουζηνούς.  Και συν τοις άλλοις, η περιοχή ήταν ένα μεγάλο εμπορικό κέντρο, δέχονταν επιρροές απ’ όλη την Ευρώπη. Για αυτό σε φωτογραφίες των παππούδων και των γιαγιάδων μας, θα δούμε γυναίκες με μακρυά φουστάνια, άνδρες με σμόκιν, με τα καπέλα, τα μπαστουνάκι τους, οι χοροί τους δεν ήταν αυτοί από την Θράκη. Χόρευαν βαλς, τανγκό, φοξ τροτ, καντρίλιες. Στην Αγχίαλο της Ανατολικής Ρωμυλίας υπήρχε Γυμνάσιο, θέατρο, βιβλιοθήκη όπου τα παιδιά μαθαίναν την ελληνική ποίηση, την ελληνική λογοτεχνία. Ο Φιλοπρόοδος ιδρύθηκε το 1882!».

Η κα Καραντενίζη-Στανζούρη θυμήθηκε το γλέντι  στο έθιμο «βρέξιμο του γαμπρού»: «Ο πατέρας μου ο Στέλιος Καραντενίζης ήταν ένας από τους δύο πρωτεργάτες του συγκεκριμένου εθίμου μαζί με τον Μιχάλη Φλαμουρίδη. Οργανώνονταν από ημέρες, ξεκινούσαν από την εκκλησία, έπαιρναν τη λίστα με τα ζευγάρια που είχαν παντρευτεί προσφάτως. Καθώς ο πατέρας μου ήταν φίλος με τον Αντώνη Τραγουδάρα που είχε σχολή με μουσικά όργανα, έρχονταν αυτός με το ακορντεόν. Μία κιθάρα και ένα κλαρίνο και πρωί-πρωί στις 7 Ιανουαρίου, ξεκινούσαν για όλα τα σπίτια των νιόπαντρων. Η νοικοκυρά τους υποδέχονταν με διάφορα εδέσματα και κρασί, έπαιρναν τον γαμπρό, πήγαιναν στη θάλασσα και τον πετούσαν με τα ρούχα στο νερό για να είναι καλοφωτισμένος στα αγιασμένα νερά. Γύριζαν στο σπίτι, έριχναν με μια κανάτα λίγο νερό στο κεφάλι της συζύγου και ξεκινούσε το γλέντι. Αυτό επαναλαμβανόταν σε όλα τα σπίτια μέχρι το βράδυ. Ανεξαρτήτως καιρού όλα αυτά. Το έθιμο συνεχίστηκε για κάποια χρόνια από το σύζυγό μου Γιώργο Σταντζούρη και τον Κυριάκο Φλαμουρίδη, αλλά δυστυχώς οι νεότεροι δεν έδωσαν τη σημασία που θα έπρεπε και σταμάτησε. Θα ήθελα να ευχαριστήσω το προεδρείο και όλα τα μέλη του Φιλοπρόοδου Συλλόγου που αναβιώνουν τα ήθη και τα έθιμα με πολλή αγάπη».

Ο κος Φλαμουρίδης είπε: «Δεν ρίχναμε στη θάλασσα μόνο έναν γαμπρό κάθε χρόνο, αλλά όσοι ήταν, έξι-επτά, αναλόγως. Ο τελευταίος που έπεσε στη θάλασσα ήμουν εγώ, γιατί μετά συνεχίσαμε μεν το έθιμο αλλά με απλό βρέξιμο. Γλέντια γίνονταν από το πρωί μέχρι το βράδυ. Κάθε μέρα, όλα τα παιδικά χρόνια τα θυμάμαι με γλέντια. Με την κιθάρα, με κρασί, με μεζέδες. Σήμερα έχουν κλείσει οι πόρτες της καρδιάς και των σπιτιών μας. Οι παρέες έκαναν ρεφενέ, ο καθένας έπαιρνε ό,τι ήθελε, το πήγαινε στη νοικοκυρά και μαζεύονταν όλοι οι φίλοι. Κάθε μέρα και σε διαφορετικό σπίτι, καντάδα και τραγούδι μέχρι το πρωί. Ένα άλλο έθιμο ιδιαίτερο …και με πολύ γέλιο ήταν το αξίωμα του κουμπάρου την ώρα του γάμου. Σηκώναμε ψηλά τον κουμπάρο και τον τρυπούσαμε με καρφίτσες για να μας τάξει περισσότερα. Διακόπτονταν το μυστήριο και τρυπούσαμε τον κουμπάρο, ήταν ευτράπελο κι ωραίο! Όπως τώρα ρίχνουμε ρύζι στους γάμους, εδώ υπήρχε αυτό το τελετουργικό…. Οι πρόσφυγες δούλευαν πάρα πολύ αλλά το βράδυ είχαν τη διάθεση να βρεθούν με τους φίλους τους. Παρά τη φτώχεια, υπήρχε μεγάλο δέσιμο μεταξύ τους. Τότε η Αγχίαλος είχε 2000 κατοίκους, τώρα είναι 7500 κόσμος, έχει αλλοιωθεί το ντόπιο στοιχείο. Δυστυχώς τα παιδιά πλέον δεν γνωρίζουν τα έθιμα που έφεραν οι πρώτοι Αγχιαλίτες από την Ανατολική Ρωμυλία. Συνεχίσαμε και τα «αλευρώματα» τις Απόκριες που δεν γίνονται πλέον».

Η κα Καραντενίζη πρόσθεσε ότι παλιότερα, τα καλοκαίρια έκλεινε ο πεζόδρομος της αγοράς και πραγματοποιούνταν συνεχώς χοροεσπερίδες διότι …αφορμή έψαχναν οι Αγχιαλίτες για να γιορτάσουν όλοι μαζί. Τέλος, η κα Ερρινάκη σχολίασε: «Η γιαγιά μου είχε την ταβέρνα Κληματαριά, κάθε βράδυ στο πιτς-φυτίλι στήνονταν το γλέντι. Με λίγο φαγητό και το κρασί, μέχρι το πρωί. Χωρίς να έχουν κανονίσει. Και μετά το γλέντι συνεχίζονταν στα σπίτια. Εγώ θυμάμαι πολλές φορές στη δική μου γειτονιά, ειδικά στις γιορτές, Απόκριες, Τσικνοπέμπτη, Πρωτομαγιά, να χορεύουν ακόμη και μέσα στην εθνική οδό διότι τότε, τη δεκαετία του 1960, τα αυτοκίνητα ήταν ελάχιστα. Σταματούσαν οι οδηγοί και χειροκροτούσαν».

Άλλο ένα έθιμο είναι τα «τριήμερα» που με ζέση ο Σύλλογος Γυναικών Ν. Αγχιάλου διατηρεί την τρίτη ημέρα μετά την Κυριακή της Αποκριάς, ένα γλέντι μετά από νηστεία για τις «τριημερίτισες» που γίνονταν στα σπίτια και στη σύγχρονη εκδοχή του, σε κάποιο εστιατόριο της πόλης.

Την Πρωτοχρονιά υπήρχε η σούρβα: από πολύ πρωί, ξυπνούσαν τα παιδάκια και πήγαιναν σε σπίτια συγγενών. Είχαν ένα κλαδί ελιάς που συμβολίζει την αιωνιότητα και την καρποφορία και χτυπώντας με αυτό τον νοικοκύρη, έλεγαν το παρακάτω τραγουδάκι: «σούρβα σούρβα γεια χαρά, του νοικοκύρη τα πουγκιά, όλο γρόσια και φλουριά, αμήν πλειότερα και του χρόνου περισσότερα». Ήταν τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς. «Η δική μας γενιά μπορεί να κατάφερε να διασώσει την παράδοσή μας αλλά οι νέοι πρέπει να τη διαδώσουν κι αυτό θέλουμε να πετύχουμε στο Φιλοπρόοδο που έχει 854 εγγεγραμμένα μέλη. Λόγω της πανδημίας είμαστε σε αναστολή αλλά προσπαθούμε να προωθήσουμε κάποια πράγματα για να μάθουμε την ιστορία μας» κατέληξε λέγοντας η πρόεδρος του συλλόγου αναφέροντας ότι κάποια έθιμα από αυτά που προαναφέρθηκαν απαντώνται και σε άλλα μέρη όπως στη Βάρνα, τη Σωζόπολη, τη Μεσήμβρια, ενώ κάποια άλλα όπως το αξίωμα του κουμπάρου είναι καθαρά αγχιαλίτικο…