Ο θαυμαστός κόσμος των μελισσών στη Νέα Αγχίαλο

Οι Γιάννης Τριανταφύλλου και Κώστας Γιαβάρας παρουσιάζουν την ιδιαιτέρως κουραστική αυτή εργασία για την παραγωγή του μελιού και των υπολοίπων προϊόντων της μέλισσας

Δεκάδες είναι οι μελισσοκόμοι στη Νέα Αγχίαλο

Η 20ή Μαΐου έχει καθιερωθεί ως η Παγκόσμια Ημέρα Μέλισσας ύστερα από σχετική απόφαση του ΟΗΕ και η επιλογή της ημέρας συμπίπτει με τη γέννηση το 1734 του Σλοβένου ζωγράφου και μελισσοκόμου Άντον Γιάνσα ο οποίος θεωρείται από τους πρωτοπόρους της σύγχρονης μελισσοκομίας. Δεν είναι λίγοι οι παραγωγοί μελιού κι άλλων προϊόντων όπως κερί, γύρη, πρόπολη, βασιλικό πολτό στην περιοχή της Νοτιοδυτικής Μαγνησίας. Σε παλαιότερο ρεπορτάζ μας φιλοξενήσαμε οικογένειες του Αλμυρού που ασχολούνται με τη μελισσοκομία.

Οι περισσότεροι ντόπιοι μελισσοκόμοι κυρίως απασχολούνται με αυτή τη δραστηριότητα ως δευτερεύουσα εργασία για έξτρα εισόδημα. Συναντήσαμε δύο μελισσοκόμους από τη Νέα Αγχίαλο, τους Γιάννη Τριανταφύλλου και Κώστα Γιαβάρα, οι οποίοι μάς περιέγραψαν τον τρόπο εργασίας τους, τις απαιτήσεις της μελισσοκομικής τέχνης κι άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία σχετικά τα μελίσσια τους.

Ο κ. Γιάννης Τριανταφύλλου

Ο κ. Γιάννης Τριανταφύλλου είναι απόστρατος της Αεροπορίας κι ασχολείται με τη μελισσοκομία τα τελευταία έξι χρόνια. Ξεκίνησε από τη δωρεά δύο μελισσιών από ένα φίλο του και έφθασε πλέον να μετράει παραπάνω από 220 μελισσοσμήνη. “Είναι κάτι που μου άρεσε από την αρχή, δεν το είδα σαν απλό χόμπι. Ο κόσμος της μέλισσας είναι φανταστικός, έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον να τον ανακαλύψεις” ανέφερε αρχικά, σχολιάζοντας πως ο μελισσοκόμος ασχολείται με πολλούς τομείς. “Είμαστε ξυλουργοί, κτηνίατροι, περιβαλλοντολόγοι, μετεωρολόγοι. Σίγουρα για να αρχίσει κανείς χρειάζεται κεφάλαιο, δεν γίνεται αν ασχολείσαι από χόμπι να βγάλεις εισόδημα. Το πλεονέκτημα είναι ότι το κάνεις τμηματικά, σιγά-σιγά. Πρόκειται για εργασία πολύ κουραστική, χειρωνακτική αφού η τεχνολογία δεν βοηθάει. Εάν υποθέσουμε ότι ένας επαγγελματίας δουλεύει οκτάωρο, χρειάζεται 700 ημέρες σε ένα χρόνο! Είναι πολλές οι απαιτήσεις της, αλλά αφήνει ικανοποιητικό εισόδημα. Είναι όπως όλες οι αγροτικές δουλειές, εξαρτάται από αστάθμητους παράγοντες. Να σημειώσουμε ότι η μελισσοκομία δεν επιδοτείται όπως τα χωράφια. Για να δουλέψεις με τις μέλισσες, πρέπει να τις αγαπάς. Χρειάζεται πολύ διάβασμα είτε μέσω βιβλίων, περιοδικών, είτε μέσω ίντερνετ, αλλά θεωρώ απαραίτητο κάποιος να έχει “σπουδάσει” δίπλα σε παλιό μελισσοκόμο. Η σωστή εξάσκηση γίνεται δίπλα σε κάποιον που ξέρει και είναι έμπειρος σε αυτή την ενασχόληση και έχει τη διάθεση να σου δείξει” πρόσθεσε ο κ. Τριανταφύλλου.

Στη συνέχεια μάς μίλησε για τις μετακινήσεις των μελισσιών: “Η αρχή της μελισσοκομικής περιόδου είναι ο Νοέμβριος μετά τον τρύγο του πεύκου. Τότε απαιτείται τα μελίσσια να βρίσκονται σε ξηρό μέρος για διαχείμαση, για να ξεχειμωνιάσουν. Προσωπικά τα πηγαίνω στην Πελοπόννησο. Το χειμώνα τα μελίσσια συντηρούνται με τροφές που προσθέτουμε στα υπάρχοντα λίγα μέλια της κυψέλης, οπότε καταλαβαίνετε ότι είναι απαραίτητο να ταξιδεύω ανά τακτά διαστήματα στο μέρος όπου τα έχω αφήσει. Μέχρι το τέλος Φλεβάρη μένουν στην Πελοπόννησο, μετά τον Μάρτιο τα ανεβάζω στο Δομοκό όταν αρχίζει η άνοιξη, το Μάιο στα βουνά. Αποφεύγω την περιοχή της Ν. Αγχιάλου λόγω των ψεκασμών στα χωράφια. Όταν η μέλισσα ψεκάζεται, ή σκοτώνεται εκεί ή εάν γυρίσει στην κυψέλη, οι φρουροί δεν την αφήνουν να μπει μέσα και την σκοτώνουν αυτοί. Για αυτό πολλές φορές βρίσκουμε νεκρές μέλισσες μπροστά από το μελίσσι. Τα μελίσσια μου τα έχω στην Πελοπόννησο για διαχείμαση, στο Δομοκό για ανθόμελα, στη Λίμνη Πλαστήρα για έλατο-βελανίδι, στο Πήλιο για κάστανο, στην Εύβοια και τη Θάσο για πεύκο”.

Επίσης, ρωτήσαμε τον κο Τριανταφύλλου για μερικές ενδιαφέρουσες πληροφορίες σχετικά με τη ζωή των μελισσών και την πολύπλοκη κοινωνία που χτίζουν. Όπως επισήμανε “εάν η μέλισσα γεννηθεί την άνοιξη ή το καλοκαίρι ζει για σαράντα ημέρες, εάν γεννηθεί το χειμώνα μπορεί να ζήσει μέχρι τρεις-τέσσερις μήνες. Η βασίλισσα ζει τέσσερα-πέντε χρόνια και τρώει μόνο βασιλικό πολτό. Είναι η μοναδική που γεννάει κι αυτός είναι ο σκοπός ύπαρξής της. Μπορεί να είναι βασίλισσα αλλά θα λέγαμε ότι αποφασίζει και διοικεί ο λαός. Οι μέλισσες συνεννοούνται μεταξύ τους με την εκπομπή φερομόνης, μιας χημικής ουσίας. Για αυτό οι μελισσοκόμοι χρησιμοποιούν καπνό όταν θέλουν να ανοίξουν το μελίσσι, για να εμποδίσουν τη διάδοση της φερομόνης στην κυψέλη. Με το κάπνισμα που γίνεται, οι μέλισσες δεν μπορούν να συνεννοηθούν. Διαφορετικά νιώθουν ότι απειλούνται και επιτίθενται ομαδικά. Η ζωή κάθε μέλισσας περνάει από διάφορα στάδια.
Με το που γεννιέται, για έξι ημέρες είναι καθαρίστρια. Από την έκτη έως τη δέκατη ημέρα είναι παραμάνα, δηλαδή ταΐζει τα μωρά για τη βασίλισσα. Από τη δέκατη έως τη δέκατη έκτη ημέρα παράγει κερί, από την δέκατη έκτη έως την εικοστή είναι φρουρός και από την εικοστή και μετά, βγαίνει έξω από την κυψέλη, γίνεται συλλέκτρια. Οι μέλισσες πεθαίνουν όταν αφήνουν το κεντρί τους, όπως πεθαίνουν και οι κηφήνες μετά τη γονιμοποίηση. Η βασίλισσα όταν γεννιέται, για δύο-τρεις ημέρες ασχολείται με την αναγνώριση της κυψέλης, μετά βγαίνει έξω σε περιοχή με κηφήνες, εκεί γίνεται η γονιμοποίησή της και γυρνάει στην κυψέλη για να γεννήσει. Υπολογίζεται ότι την άνοιξη γεννάει μέχρι και 2000 αυγά την ημέρα”.

Τέλος, ο κ. Τριανταφύλλου μάς είπε για τα είδη των μελιών: “Υπάρχουν δύο είδη: τα ανθόμελα (νέκταρ) στο άνθος των λουλουδιών και τα μελιτώματα στα δένδρα (πεύκο, έλατο, βελανίδι). Όλα τα ανθόμελα κρυσταλλώνουν, παγώνουν γιατί περιέχουν μικρούς κόκκους γύρης. Αντίθετα, τα μελιτώματα έχουν ελάχιστους κόκκους κι αργούν να κρυσταλλώσουν. Για παράδειγμα, το βελανίδι μετά από ένα χρόνο, ο έλατος ποτέ. Οι καταναλωτές θα πρέπει να ξέρουν ότι αυτή η κρυστάλλωση δε σημαίνει νοθεία στο μέλι, είναι μια φυσική διαδικασία. Από εκεί και πέρα, δεν υπάρχει καλύτερο ή χειρότερο μέλι, Είναι θέμα γούστου και γεύσεων του καθενός να επιλέξει αυτό που του αρέσει”.

Ο κ. Κώστας Γιαβάρας

Ο Κώστας Γιαβάρας, καθηγητής αγγλικής γλώσσας, ασχολείται με τη μελισσοκομία για παραπάνω από τριάντα χρόνια! Όπως μάς ανέφερε “είχα κάποια ερεθίσματα στην οικογένεια λόγω ενασχόλησης του πεθερού μου, ωστόσο όλα ξεκίνησαν για εμένα όταν έπιασα ένα μελίσσι στη γειτονιά μου. Στην αρχή δεν πολυασχολήθηκα, αλλά αργότερα μπήκα στο πνεύμα, το έψαξα πολύ και έτσι, το ενδιαφέρον μου ήταν πιο έντονο. Γρήγορα το πολυτιμότερο χόμπι μου έγινε δεύτερο επάγγελμα για εμένα κι αυτή τη στιγμή έχω παραπάνω από εκατό μελίσσια και άδεια για πώληση τόσο χονδρική όσο και σε λιανική. Ασχολούμαι με όλα τα προϊόντα όπως μέλι, βασιλικό πολτό, γύρη, πρόπολη, βάμμα, κεραλοιφές” και συνέχισε λέγοντας πως ανάλογα με το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα, τα μελίσσια του τα έχει στη Νέα Αγχίαλο, την Όθρυ, την Αργαλαστή, την Εύβοια και τα Άγραφα.
Σχετικά με τις δυσκολίες της ενασχόλησης αυτής, επαγγέλματος για άλλους, ο κ. Γιαβάρας σχολίασε: “Για να γίνει κανείς σωστός μελισσοκόμος, μαθαίνει καινούργια πράγματα μέχρι το τέλος του εργασιακού του βίου… Πρέπει να έχει κάποιος πολύ μεράκι, αγάπη για αυτό που κάνει και στην αρχή, σίγουρα χρειάζεται μία πενταετία για κάποιον αρχάριο. Οι μέλισσες έχουν την πιο σύνθετη και την πιο τέλεια κατά τη γνώμη μου κοινωνία που είναι παράδειγμα προς μίμηση. Ως ευτράπελο, αξιοσημείωτο αναφέρω ότι όταν δε δουλεύει καλά η παραγωγή, αλλάζει η βασίλισσα, δηλαδή οι μέλισσες αντιλαμβάνονται ότι κάτι δεν πάει καλά και πολλές φορές αποδίδουν την ευθύνη στην αρχηγό, κάτι που δεν κάνουμε εμείς οι άνθρωποι…”.

Στη συνέχεια αναφέρεται στα διάφορα προβλήματα αλλά και την αναγκαιότητα ύπαρξης των μελισσών: “Όταν ξεκίνησα, θεωρούσα ότι είναι μία δουλειά που δεν απαιτεί πολλή εργασία. Αυτό δεν συμβαίνει. Αντιθέτως, είναι μια πάρα πολύ επίπονη δουλειά που δεν παίρνει αναβολές. Στα προβλήματα θα μιλήσω για τη ζημιά που γίνεται στις μέλισσες από τα φυτοφάρμακα και αυτό φαίνεται στις μονοκαλλιέργειες, ενώ αρνητικές είναι οι επιπτώσεις που παρατηρούνται τα τελευταία χρόνια λόγω της κλιματικής αλλαγής. Έχει παρατηρηθεί τεράστια μείωση του πληθυσμού, άρα και λιγότερη παραγωγή. Είναι αδιαμφισβήτητο ότι η προστασία των μελισσών προστατεύει τη βιοποικιλότητα. Οι μέλισσες  επιτρέπουν όχι μόνο την παραγωγή αφθονίας φρούτων, καρπών και σπόρων, αλλά και περισσότερης ποικιλίας και καλύτερης ποιότητας, συμβάλλοντας τόσο στη διατροφή, όσο και στην ασφάλεια των τροφίμων”.
Ο κ. Γιαβάρας μάς είπε επίσης ότι οι μέλισσες δεν βγαίνουν από την κυψέλη με βροχή ή χιόνι, ούτε όταν η θερμοκρασία είναι κάτω από 14 βαθμούς. Τα πιο παραγωγικά μελίσσια βρίσκονται κοντά στο έλατο αυτή την εποχή, ενώ τα μικρότερα στην ανθοφορία. Κλείνοντας ανέφερε ότι στη Νέα Αγχίαλο είναι αρκετοί αυτοί που ασχολούνται με τη μελισσοκομία, όπως επίσης και πολλοί από μακρινές περιοχές που φέρνουν τα μελίσσια τους εδώ κατά τη διάρκεια του χειμώνα εξαιτίας του ήπιου κλίματος και την ανθοφορία της αμυγδαλιάς, κυρίως από τη Βόρεια Ελλάδα.  

Να προσθέσουμε ότι στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 23000 μελισσοκόμοι. Εξ αυτών οι 2.000-3.000 έχουν τη μελισσοκομία ως αποκλειστικό επάγγελμα, οι υπόλοιποι σαν δευτερεύουσα πηγή εισοδήματος ή χόμπι.

Τέλος, δεν θα πρέπει να παραλείψουμε να πούμε ότι ο πληθυσμός των μελισσών ολοένα και μειώνεται τα τελευταία χρόνια, πρώτα στην Αμερική, τώρα και στην Ευρώπη. Η συνεισφορά των μελισσών στην ανθρωπότητα και την επιβίωσή της είναι παγκοσμίως αναγνωρισμένη. Το 1965, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν είπε σε συνέντευξή του πως εάν οι μέλισσες εξαφανιστούν από προσώπου γης, ο άνθρωπος θα μπορούσε να επιβιώσει σε αυτήν μόλις για τέσσερα χρόνια.

Σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιστημονική Επιτροπή του ΟΗΕ για τη Βιοποικιλότητα (IPBES), οι επικονιαστές έχουν μειωθεί έως και 3/4 στην Ευρώπη τα τελευταία 30 χρόνια. Οι μέλισσες και άλλοι επικονιαστές, όπως οι πεταλούδες και οι νυχτερίδες, απειλούνται όλο και περισσότερο από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Για αιώνες, έχουν ωφελήσει τόσο τους ανθρώπους, όσο και τα φυτά και το περιβάλλον. Η επικονίαση είναι μια θεμελιώδης διαδικασία για την επιβίωση των οικοσυστημάτων. Σχεδόν 90% των ειδών άγριων ανθοφόρων φυτών στον κόσμο εξαρτώνται σε κάποιον βαθμό από την επικονίαση των ζώων, μαζί με περισσότερο από 75% των παγκόσμιων καλλιεργειών τροφίμων και 35% της παγκόσμιας γεωργικής γης. Εάν συνεχιστεί αυτή η τάση στη μείωση του πληθυσμού τους, οι θρεπτικές καλλιέργειες, όπως τα φρούτα, οι ξηροί καρποί και πολλές φυτικές καλλιέργειες θα αντικατασταθούν όλο και περισσότερο από βασικές καλλιέργειες όπως το ρύζι, το καλαμπόκι και οι πατάτες, με αποτέλεσμα τελικά μια μη ισορροπημένη διατροφή.

Οι εντατικές καλλιεργητικές πρακτικές, η αλλαγή χρήσης γης, η μονοκαλλιέργεια, τα φυτοφάρμακα και οι υψηλότερες θερμοκρασίες που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, δημιουργούν προβλήματα για τους πληθυσμούς των μελισσών και κατ ‘επέκταση, την ποιότητα των τροφίμων που καλλιεργούμε.