Έθιμα και παραδόσεις της Αποκριάς στον Αλμυρό

Η ελληνική παράδοση είναι ιδιαίτερα πλούσια σε ήθη, έθιμα και παραδόσεις. Η περίοδος της Αποκριάς είναι εμπλουτισμένη με δεκάδες έθιμα, που παντρεύουν τις χριστιανικές παραδόσεις με τα αρχαιοελληνικά ήθη.

Στην ευρύτερη περιοχή του Αλμυρού, ντόπιοι, Βλάχοι, Σαρακατσαναίοι και πρόσφυγες από τις αλησμόνητες πατρίδες (Καππαδόκες, Μικρασιάτες, Ανατολικορωμυλιώτες), γιόρταζαν τις ημέρες της Αποκριάς τιμώντας τα έθιμά τους.

Παρακάτω παρουσιάζουμε με μια σύντομη αναδρομή τα έθιμα που τηρούσαν κάποιες από τις φυλές της ευρύτερης περιοχής του Αλμυρού:

Η περίοδος της Αποκριάς για τους Σαρακατσαναίους

Κατά την περίοδο της Αποκριάς, οι Σαρακατσαναίοι δεν συνήθιζαν να μεταμφιέζονται, σε αντίθεση άλλες φυλές.

Σύμφωνα με τον κ. Γιάννη Πρεβεζιάνο, πρόεδρο του Συλλόγου Σαρακατσαναίων Ευξεινούπολης και Περιχώρων «Η Στάνη», οι οικογένειες που εγκαταστάθηκαν στην Ευξεινούπολη και τις γύρω περιοχές τηρούσαν κάποια έθιμα, την Κυριακή της Τυρινής.

Eκείνη την ημέρα συνήθιζαν να έχουν στο τραπέζι τους διάφορες πίτες, όπως τυρόπιτες, γαλατόπιτες, στριφτόπιτες κ.α., ενώ όσοι διέθεταν ζώα προσέφεραν γάλα ή γιαούρτι σε οικογένειες που δεν είχαν.

Το ίδιο βράδυ, παραμονή της Σαρακοστής, οι Σαρακατσαναίοι έκαναν τα «σ’χωρημένα» με τις οικογένειές τους. Αφού «σ’χωργιόνταν» μεταξύ τους, παιδιά και γονείς πήγαιναν στους μεγαλύτερους συγγενείς, στους γεροντότερους, καθώς και σε όσους είχε επικρατήσει να τιμώνται ιδιαίτερα και ζητούσαν συγχώρεση για τυχόν παρεξηγήσεις που είχαν προκύψει.

Η διαδικασία αυτή γινόταν για να εξαγνιστούν ψυχικά, καθώς με τη νηστεία της Σαρακοστής θα επερχόταν και ο σωματικός τους εξαγνισμός και η κάθαρση.

Χαρακτηριστικά σύμφωνα με τον κ. Γιάννη τα λόγια που αντάλλασσαν ήταν τα εξής:
«Σ’χωρημένα, ό,τι είπαμε νερό κι αλάτι,
Καλή Σαρακοστή και το Πάσχα με υγεία».
Κι αφού έκαναν τρεις μετάνοιες, τους φίλαγαν τα χέρια.
Ακολουθούσαν, διάφορες ευχές και κεράσματα, ενώ οι μεγαλύτεροι έδιναν στα μικρά παιδιά φρούτα. Το ίδιο βράδυ στρώνονταν πλούσιο τραπέζι με ποικιλία από κρέατα και πίτες.

Οι πρόσφυγες από την Καππαδοκία

Για τους Καππαδόκες, οι αποκριές γιορτάζονταν με χορούς και μεταμφιέσεις. Τα παιδιά γίνονταν μασκαράδες. Σπάνια ντυνόταν οι μεγάλοι. Είχαν δύο Κυριακές αποκριάς που ονομαζόταν «Κυριατ’ κρεισή τσι Τυριού Τσέρεται», δηλ. κρέατος και τυριού. Την πρώτη έτρωγαν κρέατα, τη δεύτερη αβγά και τυριά.

Εκείνες τις μέρες τιμούσαν τους νεκρούς, καθώς πίστευαν ότι ανακουφίζουν τις ψυχές τους με τα μνημόσυνα που διατελούσαν, τις συχνές διανομές κολλύβων, πιλαφιών, κρεάτων και φαγητών στους φτωχούς. Είχαν την πεποίθηση ότι με αυτόν τον τρόπο, αν δεν πεινάνε οι φτωχοί, τα κοντινά τους πρόσωπα που έχουν πεθάνει θα είναι σε καλύτερη θέση.

Την Καθαρά Δευτέρα συνήθιζαν να καθαρίζουν το σπίτι, αλλά να αφήνουν τα πιάτα της Κυριακής άπλυτα, για να χορτάσουν οι πεθαμένοι.

Μετά τη γενική καθαριότητα του σπιτιού, έκαναν σε έναν τοίχο που έπεφτε το φως του ήλιου τη μέρα και του φεγγαριού το βράδυ κάποια σχέδια βουτώντας το δάχτυλό τους σε αλεύρι, όπου σχημάτιζαν ένα τριγωνικό σχήμα ή ένα φεγγάρι με σταυρό από κάτω για να «ευχαριστήσουν» για τα πλούσια αγαθά που τους παρέχει η φύση.

Συνήθιζαν να έχουν διπλά ξύλινα κουτάλια, ώστε κατά τη διάρκεια της νηστείας να μην χρησιμοποιούν αυτά που μαγείρευαν αρτύσιμα φαγητά για να μην υπάρξει κίνδυνος να αρτυθούν, αφού τα ξύλινα κουτάλια απορροφούν το λίπος των φαγητών και δεν καθαρίζονται καλά. Το ίδιο έκαναν και για τα πήλινα σκεύη που διέθεταν, τα είχαν διπλά. Τα μετάλλινα σκεύη μετά το καθάρισμα τα γάνωναν.

Όταν ξημέρωνε η Καθαρή Δευτέρα, μέσα στα σπίτια – πάνω στους τοίχους, έκαναν σκίτσα καμήλας με αλεύρι- το είχανε για καλό αυτό. Αν τα παιδιά ήθελαν να φάνε κρέας στο διάστημα της σαρακοστής τα φοβέριζαν με τη φράση: «Παπάς κοφτ’ τ’ αυτιά σ’». Όταν υπήρχε αρραβωνιασμένη στο σπίτι, μαζεύονταν συγγενείς του αρραβωνιαστικού και έτρωγαν όλοι μαζί. Όσοι πάλι είχαν παντρεμένα παιδιά πήγαιναν και έτρωγαν όλοι μαζί στο πατρικό σπίτι. Έτρωγαν κρέας, αβγά, πίτες, γαλατόπιτες, γλυκά, και χυλοπίτες, χόρευαν και απόκρευαν. Τελευταία έτρωγαν ένα αβγό.

Οι Μικρασιάτες στον Αλμυρό

Οι Μικρασιάτες του Αλμυρού, κατά την Κρεατινή συνηθίζουν  να τρώνε ψητό κρέας και να γλεντάνε. Ακόμη, την Τυρινή στο Κυριακάτικο τραπέζι επικρατούν οι πίτες και τα γαλακτοκομικά προϊόντα.

Οι Μικρασιάτες όμως, έχουν καθιερώσει να γιορτάζουν τα Κούλουμα στον Αλμυρό. Κάθε Καθαρά Δευτέρα, στο πάρκο των Μικρασιατών προσφέρονται νηστίσιμα εδέσματα και κρασί, συνοδεία πάντα ζωντανής μουσικής.

Οι βλάχοι του Αλμυρού

Οι Βλάχοι της ευρύτερης περιοχής του Αλμυρού, τις ημέρες της Αποκριάς, διαμόρφωναν τις διατροφικές τους συνήθειες, σύμφωνα με τον χριστιανισμό.

Την Κρεατινή (Τσικνοπέμπτη), σε όλα τα σπίτια, οι νοικοκυρές έφτιαχναν κρεατόπιτες, ενώ έψηναν και κρέας προκειμένου να τηρήσουν το έθιμο πριν τη Σαρακοστή. Την Κυριακή της Τυρινής, η διατροφή τους βασιζόταν κατά κύριο λόγο σε τυρόπιτες γιαούρτι και λοιπά γαλακτοκομικά, όπως το καλεί η μέρα.

Οι Ανατολικορωμυλιώτες της Ευξεινούπολης

Οι πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία καθ’ όλη τη διάρκεια της Αποκριάς, προετοιμαζόντουσαν για το Καρναβάλι. Φυσικά, την Τσικνοπέμπτη σε όλα τα σπίτια κυριαρχούσε το κρέας (κυρίως χοιρινό), ενώ την Κυριακή της Τυρινής το τραπέζι ήταν στρωμένο με γαλακτοκομικά προϊόντα, πίτες και αβγά.

Στην ουσία όμως, μικροί και μεγάλοι περίμεναν με αγωνία το Καρναβάλι. Οι πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία, συνέχισαν τα ήθη και τα έθιμά τους. Την Καθαρά Δευτέρα, κάτοικοι του Αλμυρού και των γύρω περιοχών επισκεπτόταν την Ευξεινούπολη, προκειμένου να συμμετέχουν στο γλέντι.

Από τη θεμελίωση του χωριού το 1906, μέχρι και σήμερα, οι Ευξεινουπολίτες προσπαθούν να διατηρήσουν αυτό το έθιμο, με τον Πολιτιστικό Σύλλογο να επιμελείται τη διοργάνωση του Καρναβαλιού.

Χριστίνα Ν. Τοσούδη