Η προσβολή της προσωπικότητας από τη ρύπανση του περιβάλλοντος – Έκδοση 27-5-2017

Γράφει ο Αιμίλιος Πετρίδης

Απ/τος Αν. Αξ/Π.Α

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος που πλησιάζει (5 Ιουνίου), δημοσιεύουμε κείμενο του κ. Αιμίλιου Πετρίδη, σχετικά με το περιβάλλον και τον σεβασμό της προσωπικότητας.

• Αν και στον Αστικό Κώδικα δεν περιέχεται ορισμός της προσωπικότητας, η προστασία της οποίας προβλέπεται στο άρθρο 57ΑΚ, γίνεται δεκτό ότι «προσωπικότητα είναι όλες εκείνες οι αστάθμητες αξίες, οι οποίες απαρτίζουν την ουσία του ανθρώπου». Με την ευρεία αυτή έννοια, το δικαίωμα στην προσωπικότητα μπορεί να προσλαμβάνει διάφορες μορφές, ενώ αντιστοίχως, η νομολογία αντιμετωπίζει διάφορους τύπους προσβολών του δικαιώματος αυτού.

Ένα από τα αγαθά που συνθέτουν την προσωπικότητα του Ανθρώπου υπό την έννοια που αναφέρθηκε παραπάνω είναι και το περιβάλλον, τόσο το φυσικό, όσο και το πολιτιστικό, ως απαραίτητος ζωτικός χώρος για την επιβίωση, ανάπτυξη, κίνηση και δημιουργία του ανθρώπου. Για το λόγο αυτό η νομολογία έχει πλέον καταλήξει ότι πράξεις όπως η ανοικοδόμηση σε αρχαιολογικό χώρο, η παρακώλυση χρήσης κοινόχρηστων υδάτων, η παρακώλυση χρήσης κοινόχρηστης οδού και βέβαια η ρύπανση του περιβάλλοντος αποτελούν προσβολές του δικαιώματος στην προσωπικότητα κατά το άρθρο 57 ΑΚ(1).

Ειδικά ως προς την προσβολή της προσωπικότητας που προκαλείται από ρύπανση του περιβάλλοντος, θα μπορούσαμε να σημειώσουμε ότι αυτή έχει αντίκτυπο και στην πιο βασική ίσως εκδήλωση του δικαιώματος της προσωπικότητας, την φυσική υπόσταση του προσώπου(2), στην οποία φυσικά περιλαμβάνεται και η υγεία, το πιο σημαντικό αγαθό στη ζωή του ανθρώπου.

• Το δικαίωμα στην αξία του ανθρώπου, στην προσωπικότητα και η προστασία του περιβάλλοντος, ως ειδικότερη έκφανσή του, κατοχυρώνονται και προστατεύονται και από το Σύνταγμα ως ατομικά δικαιώματα (άρθρα 2 {1,5} 1 και 24 {1}, αντίστοιχα). Τούτο σημαίνει ότι σύμφωνα με το (αναθεωρημένο) άρθρο 25{1}:

α) Τα κρατικά όργανα υποχρεούνται να διασφαλίζουν την «ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκησή τους».

β)  Ότι τα δικαιώματα αυτά τριτενεργούν, δηλαδή ισχύουν τόσο στις σχέσεις μεταξύ κράτους και ιδιωτών όσο και στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών

γ) τυχόν περιορισμοί στα δικαιώματα αυτά θα πρέπει να είναι σύμφωνοι με την αρχή της αναλογικότητας.

1.3 Σύμφωνα με τα αναφερθέντα παραπάνω, η ρύπανση του περιβάλλοντος αποτελεί προσβολή του δικαιώματος στην προσωπικότητα και γεννά αγώγιμα αξίωση κατά το άρθρο 57 ΑΚ εφόσον αποδειχθεί η προσβολή και ο παράνομος χαρακτήρας αυτής. Η συνδρομή ή όχι των προϋποθέσεων αυτών αποτελεί ζήτημα, το οποίο θα πρέπει πάντοτε ν’ αποτελεί αντικείμενο έρευνας στις σχετικές υποθέσεις. Έτσι, ειδικά για τις περιπτώσεις προσβολής του δικαιώματος στο περιβάλλον ως έκφανση του δικαιώματος στην προσωπικότητα, θα μπορούσε να υποστηριχτεί ότι υπάρχει προσβολή του δικαιώματος αυτού όταν διαταράσσεται από τρίτους ένα περιβαλλοντικό στοιχείο (δάση, ύδατα, ατμοσφαιρικός αέρας κλπ) κατά τέτοιον τρόπο, ώστε είτε να αλλοιώνεται ή να καταργείται η κοινή ωφέλεια που πηγάζει από τη χρήση του, είτε καθίσταται αδύνατη η χρήση του στοιχείου αυτού ή άλλου συνδεόμενου με αυτό, είτε προκαλείται άμεσος κίνδυνος για την υγεία του προσώπου από την αναπόφευκτη χρήση αυτού. Ο παράνομος χαρακτήρας της προσβολής μπορεί να θεμελιωθεί στα άρθρα 2{1,5}1, 24{1 και 25}, καθώς και στις διατάξεις 57 και 970 ΑΚ που αναφέρεται στα δικαιώματα επί κοινόχρηστων αντικειμένων, χωρίς ν’ απαιτείται οπωσδήποτε παραβίαση κάποιας ειδικής διατάξεως(3).

1. Απ. Γεωργιάδης Ο.Π., σελ. 152 κι εκεί σημ/ση 20
2. Απ. Γεωργιάδης Ο.Π. , ΣΕΛ. 148

3. Πρβλ. Ι. Καρακώστας, σχόλιο στην Μπρ. Ναυπλίου 163/1991 ΝΟΒ39 (1991), 789