Άννα Παλαιολογίνα – Νοτάρα – Η τελευταία αυτοκράτειρα του Βυζαντίου

γράφει η Ελένη Φυτιλή

Πολλά έχουν γραφεί για την πτώση της Πόλης και τον γενναίο υπερασπιστή της Κωνσταντίνο Παλαιολόγο Δραγάση. Όλους τους Έλληνες αυτές τις μέρες του Μαΐου (29 του μηνός) η πτώση της Πόλεως, το 1453, μας συγκινεί, μας θλίψει και περισσότερο εμάς που διδάξαμε αυτό το κεφάλαιο της Ιστορίας.

Όμως πολύ λίγο έχουν ασχοληθεί όλοι οι ιστορικοί με την μετέπειτα ζωή και το τέλος της συζύγου του τελευταίου Αυτοκράτορα Κων/νου.

Το στέμμα που φόρεσε στο κεφάλι, εκείνους τους τελευταίους μήνες, που η Κων/λη ήταν ακόμη ελεύθερη (ήταν η τρίτη κατά σειράν σύζυγος του Κων/νου) ήταν όχι με διαμάντια, αλλά με αγκάθια. Η πορφύρα της ήταν ποτισμένη με δάκρυα, όχι μόνο για τα δικά της βάσανα, αλλά και τα δάκρυα ολάκερης της Ρωμιοσύνης.

Ας τα πάρουμε από την αρχή. Η Άννα γεννήθηκε στην Πόλη, τότε που ο Μωριάς ήταν Δεσποτάτο, από τον Λουκά Νοταρά, που αργότερα υπήρξε ο πρωθυπουργός της Πόλης επί Κων/νου. Δεσπότης δηλαδή ήταν ο πολιτικός και στρατιώτης Διοικητής του Μυστρά που τον είχαν χτίσει οι Φράγκοι, Το 1261 οι Ρωμιοί, με αυτοκράτορα τον ελευθερωτή Μιχαήλ Παλαιολόγο, όχι μόνον έδιωξαν τους Φράγκους από την πόλη, αλλά και από τον Μυστρά. Οι Νοταράδες εγκαταστάθηκαν στον Μωριά (Μυστρά) και η οικογένεια περιλάμβανε τον πατέρα του πατέρα της Άννας, τον Νικόλαο, την Ελπίδα, τη μητέρα της Άννας και τα παιδιά Γαβριήλ και Εμμανουήλ και τις αδελφές της Ελένης, Θεοδώρα, Μαρία και τον τελευταίο αδελφό Ιάκωβο. Να σημειώσουμε ότι όλα τα παιδιά είχαν την Ενετική και Γενοβέζικη υπηκοότητα και οι άλλες οικογένειες τους έλεγαν Ενωτικούς – δηλαδή φιλοδυτικούς. Έτσι υπήρχε η αντιπαλότητα μεταξύ των Ενωτικών και των Ανθενωτικών. Μαζί με τους Νοταράδες ζούσε στον Μυστρά και ο Γεώργιος Σφρατζής ή Φραντζής, ο μετέπειτα ιστορικός των τελευταίων χρόνων της πόλης.

Τον Κων/νο Παλαιολόγο τον γνώρισε ως παιδί η Άννα στον Μυστρά. Οι Νοταράδες λεγόταν κάποτε Σοφιανοί, ισχυρή οικογένεια της Μονεμβασιάς. Νοταράς ισοδυναμεί με το πιο υψηλό αξίωμα και εσήμαινε τον άνθρωπο που συνέτασσε τις επίσημες αυτοκρατορικές εντολές και άλλα έγγραφα μεγάλης σημασίας.

Όταν πέρασαν αρκετά χρόνια και πέθανε ο παππούς η οικογένεια μετοίκησε στην πόλη. Η ζωή ήταν πολύ καλή για όλους, αλλά ο Τούρκικος κίνδυνος όλο και πλησίαζε.

Ο Κων/νος Παλαιολόγος ήλθε στην Πόλη και στέφθηκε αυτοκράτορας. Ήταν χήρος και μεγαλύτερος από την Άννα δέκα πέντε ολόκληρα χρόνια. Για λόγους πολιτικής έκανε τρίτο γάμο με την Άννα Παλαιολογίνα. Όταν πια τα σημάδια έδειχναν ότι οι Τούρκοι θα έκαναν την μεγάλη επίθεση ο Αυτοκράτορας φρόντισε και έστειλε στο Ναύπλιο την Άννα. Όταν η «Πόλις εάλω» και έφερε στον κόσμο το παιδί του Κων/νου η Άννα, η οποία στο μεταξύ είχε καταφύγει στη Βενετία που είχε δικό της Αρχοντικό και πολλά δουκάτα στις Τράπεζες, οργάνωσε ένα ταξίδι στην Πόλη, όπου θα έψαχνε να βρει τον Κων/νο, τον πατέρα της και τα αδέλφια της ή να τους θάψει ή να τους εξαγοράσει, αν ήταν ακόμη ζωντανοί. Κανένας τους δεν είχε επιζήσει, μόνο ο Ιάκωβος ο τελευταίος της οικογένειας Νοταρά βρισκόταν στην ζωή και μαζί και με άλλους ευγενείς και μη τους εξαγόρασε από τα χέρια των Τούρκων. Το μόνο που βρέθηκε ένα κεφάλι, που τον περιύβριζαν οι Τούρκοι και ήταν το κεφάλι του Αυτοκράτορα. Πλήρωσε πολλά δουκάτα η Άννα το πήρε και το έθαψε σε κάποιο σημείο της Πόλης.

Ο Ιουστινιάνης, ο γενναίος Βενετός, υπερασπιστής της Αυτοκρατορίας είχε πληγωθεί βαρύτατα και σε λίγο πέθανε.

Έξι μήνες έμεινε η Άννα στην Πόλη, αφήνοντας το μικρό παιδί της στα χέρια του πατέρα του Μαρίνου Κονταρίνι, ενός πλούσιου Βενετού. Εκεί ξόδεψε πολύ χρήμα, βοηθώντας και εξαγοράζοντας Ρωμιούς, Βενετούς και Γενοβέζους από τα χέρια των Τούρκων.

Η Άννα Παλαιολογίνα τέλεσε και δεύτερο γάμο με το Μαρίνο Κονταρίνι, πλούσιο Βενετό και αρχηγό του Στρατιωτικού τμήματος της Πόλης. Έζησε μαζί του περίπου δέκα χρόνια και έφερε στον κόσμο ένα γιό τον Νικόλαο, ενώ το παιδί του Κωνσταντίνου το στραγγάλισαν οι Παλαιολόγοι στη Βενετία, για να μην διεκδικήσει το θρόνο της πόλης.

Ο Νικόλαος απέκτησε πολλή περιουσία με το εμπόριο, αλλά το πλοίο του εγκλωβίστηκε στην Μεθώνη από τους Τούρκους και το πλοίο βυθίστηκε και ο ίδιος σκοτώθηκεμ ετών 32. Μα και ο πατέρας, ο Μαρίνος Κονταρίνι, σκοτώθηκε σε μια συμπλοκή με τους Τούρκους.

Η Άννα έκανε και τρίτο γάμο, παρά τις αντιρρήσεις του γιού της Νικόλαου, με Βενετό, τον Λαυρέντιο Αντονιόνι. Έζησαν μαζί δέκα πέντε χρόνια και την βοήθησε πολύ στο έργο της. Έκανε τη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη, που υπάρχει ακόμη και σήμερα, άφησε χρήματα να ανεγερθεί ένας ναός, ο Άγιος Γεώργιος για τους Ορθοδόξους της Βενετίας. Γνώρισε τους επιφανείς μορφωμένους της Ιταλίας, τον Βησαρίωνα, τον Γεώργιο Γεμιστό ή Πλήθωνα, τον Νικόλαο Βλαστό, τον Άλδο Μανούκο και έκανε Ελληνικό Τυπογραφείο. Χιλιάδες πρόσφυγες Έλληνες μορφωμένοι κατέκλυσαν την Βενετία. Παντού μιλούσαν Ελληνικά. Μια σκέψη της Άννας ήταν να διοργανώσει Ελληνική παροικία κοντά στην Σιένα, από όπου καταγόταν ο Λαυρέντιο, ο τρίτος σύζυγος της, αλλά στην πρόσκληση της ήρθαν μόνον λίγοι και αυτοί γεωργοί. Σκεπτόταν να αναστήσει το γένος.

Αυτά μόνο θα αναφέρω για την Άννα Παλαιολογίνα – Νοταρά που οι πληροφορίες για τη ζωή της βρέθηκαν στην Μαρκιανή Βιβλιοθήκη, που γράφτηκαν από την Ευφροσύνη, την βαφτισιμιά της.

Η αγάπη του κόσμου Ρωμιών και Βενετών ήταν απέραντη.

Έζησε σχεδόν έναν αιώνα. Ενταφιάστηκε στην συνοικία του Σαν Ζουλιέν αναπαύεται γαλήνια στην συνοικία του Σαν Ζουλιέν, η Μεγάλη Κυρία και Βασίλισσα, η τελευταία των Ρωμαίων. Ακόμη και σήμερα όποιος επισκέπτεται την εκκλησία μπορεί να ιδεί το μνήμα της, του πιο σεβάσμιου προσώπου, που πέρασε από την ενορία τους.

Εκεί στον μαρμάρινο τάφο της υπάρχει η επιγραφή:

Εδώ κείται η Άννα Παλαιολογίνα Νοταρά, σύζυγος του τελευταίου αυτοκράτορα των Ρωμαίων Κωνσταντίνου Παλαιολόγου Δραγάση, που τόσο αγαπήθηκε και μισήθηκε από το λαό της.

Ελένη Φυτιλή

Αλμυρός