Η ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ

Φιλοσοφία <φιλεῖν + σοφία = το να αγαπάς τη σοφία/ τη γνώση

Γράφει η Αρετή Δ. Λιάγκα. φιλόλογος

Φιλοσοφία, προσφιλής ορισμός για όλους μας! Οι περισσότεροι, βέβαια, θεωρούν τη φιλοσοφία μια άκρως θεωρητική έννοια, δυσνόητη και φυσικά «αχρείαστη». Άλλους πάλι τους ελκύει ο μυστικισμός και το «άγνωστο» που ενέχεται στην έννοια αυτή. Λίγοι όμως είναι αυτοί που θεωρούν τη φιλοσοφία ως αναπόσπαστο μέρος της ζωής, της σκέψης και της καθημερινότητάς τους. Τι είναι τελικά η Φιλοσοφία;

Κατά τη γνώμη μου η φιλοσοφία είναι ο τρόπος σκέψης του καθενός μας, ο τρόπος που συμπεριφερόμαστε και που επιβιώνουμε σε τούτον εδώ τον κόσμο. Ο τρόπος σκέψης του καθενός μας καθορίζει και την προσωπικότητά του. Δεν υπάρχει λάθος και σωστό. Ο χ άνθρωπος  συμπεριφέρεται με τον α’ ή β’ τρόπο για τους λόγους του. Δεν μπορεί ο ψ να τον κρίνει αν σκέφτεται σωστά ή λανθασμένα, απλά ο ψ έχει έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης. Άλλωστε, αν σκεφτόμασταν όλοι το ίδιο, καμία συζήτηση δεν θα είχε νόημα. Και ποιο είναι το νόημα μια συζήτησης; Να μπορεί ο κάθε συμμετέχων να αποκομίσει έστω και την ελάχιστη γνώση από τα λεγόμενα του συνομιλητή του.

Δεν θα αναλωθώ όμως άλλο στο τι είναι η φιλοσοφία. Κάθε ένας έχει τη δική του άποψη, η οποία είναι και σεβαστή. Επίσης, δεν θα αναφερθώ στο γιατί στην  σημερινή εποχή έχει παραμεληθεί  και υποβαθμιστεί ο ρόλος της φιλοσοφίας στη ζωή μας. Θα συμφωνήσω με τα λόγια του Καθηγητή Φιλοσοφίας κ. Δημ. Πατέλλη , ο οποίος τόνισε πολύ εύστοχα σε μια συνέντευξή του, ότι ο «φιλοσοφικά σκεπτόμενος άνθρωπος είναι επικίνδυνος». Η φράση αυτή νομίζω τα λέει όλα, οπότε δεν χρειάζεται περαιτέρω ανάλυση.

Έχετε σκεφτεί ποτέ, πόσο πιο ενδιαφέρον θα γινόταν το σχολείο εάν τα μαθήματα δεν γινόταν στις αίθουσες διδασκαλίας, αλλά το κάθε μάθημα διδασκόταν στο «φυσικό του περιβάλλον»; Δηλαδή, τα θεωρητικά μαθήματα να διδάσκονται σε βιβλιοθήκες, μουσεία, θέατρα, αρχαιολογικούς χώρους και τα θετικά μαθήματα να διδάσκονται στη φύση. Αυτό θα ήταν το ιδανικό! Η λέξη όμως «ιδανικό», ενέχει μέσα της την έννοια του «απραγματοποίητου», ή μήπως όχι; Μήπως αυτός ο συνδυασμός υπάρχει μόνο στο υποσυνείδητό μας;  Μήπως η θέληση είναι εκείνη που καθορίζει, αν κάτι είναι εφαρμόσιμο ή όχι; Αυτές οι σκέψεις με ταλανίζουν εδώ και καιρό και σας ομολογώ πως ακόμη δεν έχω καταλήξει σε κάποιο συμπέρασμα. Ή για να ακριβολογώ, κάθε φορά καταλήγω κάπου, αλλά αμέσως μετά αμφισβητώ η ίδια το αποτέλεσμά μου και ξεκινώ από την αρχή.

Ναι! Αυτό είναι η φιλοσοφία… Να μπαίνεις σε έναν «φαύλο κύκλο» γνώσης! Αναλογιστείτε πόσους σκεπτόμενους νέους θα έβγαζε μία χώρα, εάν ολόκληρο το εκπαιδευτικό της σύστημα στηριζόταν σε αυτό: στην αμφισβήτηση του αποτελέσματος! Πόσο περισσότερο θα οξυνόταν η κριτική σκέψη των μαθητών, αν τα βιβλία είχαν τη μορφή εγχειριδίων! Ανήκει και αυτή η σκέψη στη σφαίρα του ιδανικού; Η απάντηση είναι «όχι». Δεν θέλουμε σκεπτόμενους νέους με οξεία κριτική σκέψη. Δεν θέλουμε νέους που να αμφισβητούν το δεδομένο και να ψάχνουν τι κρύβεται πίσω από αυτό ούτε φυσικά και εκπαιδευτικούς που να προσπαθούν για κάτι τέτοιο.

Θεωρώ ότι ανήκω στη γενιά εκείνων των εκπαιδευτικών που τους έχει «εγκλωβίσει» το ασθενές εκπαιδευτικό σύστημα. Έχουμε ιδέες, έχουμε θέληση, έχουμε όρεξη, έχουμε θάρρος και θράσος γι’ αυτό που κάνουμε, στήριξη όμως; ΔΕΝ ΕΧΟΥΜΕ! Για σκεφτείτε, τι θα λέγατε αν μια ηλιόλουστη μέρα ο/η δάσκαλος/α, έπαιρνε τα παιδιά σας από το σχολείο, τα πήγαινε στο κοντινό πάρκο ή δάσος και κάνανε μια συζήτηση για τον κόσμο, το περιβάλλον και τη ζωή. Κάποιοι θα κάνατε παράπονα στον διευθυντή, άλλοι θα «κουτσομπολεύατε» μεταξύ σας για τη διανοητική κατάσταση του/της δασκάλου/ας ενώ κάποιοι άλλοι πιο «διαβασμένοι» θα κάνατε καταγγελία στον Προϊστάμενο. Πόσοι όμως θα σκεφτόσασταν ότι αυτή η βόλτα και η συζήτηση ίσως όξυνε τη σκέψη του παιδιού σας; Δεν είναι τυχαίο λοιπόν το γεγονός ότι κάθε εκπαιδευτικό σύστημα αποτυγχάνει να «παιδαγωγήσει» τους νέους.

Η Φιλοσοφία λοιπόν δεν είναι οι δύσκολοι ορισμοί και οι δυσνόητες έννοιες. Είναι η σκέψη, από την πιο απλή ως την πιο σύνθετη. Το διαρκές «σκέπτεσθαι», η διαρκής αμφισβήτηση βοηθούν στην απόκτηση γνώσης. Αυτή είναι η δική μου άποψη, η δική μου αλήθεια, ο δικός μου τρόπος σκέψης! Δεν μπορώ να τον επιβάλλω ούτε και να τον διδάξω. Μπορώ όμως να τον στηρίξω και τον τεκμηριώσω. Φτάνει μια μικρή σπίθα θέλησης να δώσει ελπίδα και κουράγιο σ’ αυτόν τον τόπο. Δυστυχώς, τόσα χρόνια λαμβάναμε «μασημένη τροφή», ποτέ δεν τολμήσαμε να αναλογιστούμε το διαφορετικό και αν το αναλογιστήκαμε έμεινε απλά στη θεωρία. Το μυαλό μας έχει απίστευτες  δυνατότητες, φτάνει να το κρατάμε ανοιχτό.