- 22 Ιανουαρίου, 2013
Ο ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ ΤΟΥ 1821 ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΦΡΑΓΚΟΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΚΟΚΚΩΤΟΥΣ ΑΛΜΥΡΟΥ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΝΔΟΞΟΙ ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΩΝ ΦΡΑΓΚΩΝ
Ο Αθανάσιος Φράγκος είναι ο ιδρυτής της ηρωικής και της σημαντικότατης, σε προσφορά στους Αγώνες του Έθνους των Ελλήνων, οικογένειας των Φράγκων, που η καταγωγή της και το ξεκίνημα της βρίσκεται στο ορεινό οικισμό της Όθρυος, στη Νοτιοδυτική Μαγνησία, στους Κοκκωτούς Αλμυρού.
Γεννήθηκε το 1790 στους Κοκκωτούς, ένα χωριό σε ακμή εκείνα τα χρόνια, ακμή καθαρά βιομηχανική, με χρωματοποιΐα του «κόκκου του βαφικού» και σηροτροφία του μεταξοσκώληκα. Ως μεγάλο ακμάζον χωριό ήταν η έδρα του Βοεβόδα, του φορολογικού εισπράκτορα των Τούρκων, όλης της περιοχής του Αλμυρού. Μάλιστα οι Οθωμανοί ονόμαζαν την περιοχή του Αλμυρού ή Ερμέρ στα τούρκικα, ως Βοϊβοδαλίκι Κοκκοσίου ή Κοκκών, από την έδρα του Τούρκου αξιωματούχου στο ορεινό χωριό της Όθρυος. Η ιδιαίτερη πατρίδα του Θανάση Φράγκου είχε γύρω στα 1805 150 σπίτια, όλα χριστιανικά, όπως διασώζει ο Πηλιορείτης περιηγητής Αργύρης Φιλιππίδης. Ως μεγαλοχώρι μάλιστα είχε αποκτήσει σχολείο από το 1750, όπως σημειώνουν στο εξαίρετο βιβλίο τους για τον ναό της Αγ. Παρασκευής Κοκκωτών ο ακάματος συνάδελφος θεολόγος Γεώργιος Γιαννιός και ο π. Ιωάννης Παππάς, ο σεβαστός εφημέριος επί 23 χρόνια της ενορίας των Κοκκωτών. Εκείνα τα δύσκολα χρόνια της σκλαβιάς πρώτα ιδρύονταν εκκλησίες και σχολειά σε ορεινά μέρη, εδώ σε ορεινούς τόπους της περιοχής του Αλμυρού και ύστερα σε πεδινά, λόγω του φόβου των Τούρκων.
Ως το 1806 ο Αθανάσιου Αθανασίου όπως ονομαζόταν ως τότε (επώνυμα οι ραγιάδες υπόδουλοι Έλληνες σπάνια είχαν εκείνα τα χρόνια, σχεδόν όλοι τους είχαν δίπλα στο βαπτιστικό τους όνομα το πατρώνυμο, δηλ. το όνομα του πατέρα τους) μένει στο χωριό του, αλλά λόγω του εμπόρου θείου του, ονόματι Βογιατζή ή Αθανασίου, θα βρεθεί 16 ετών στην κοσμοπολίτικη Βιέννη. Όπως καταγράφει ο Γιώργος Θωμάς, ο Πηλιορείτης λαογράφος και ιστορικός ερευνητής, σε άρθρο του στην βολιώτικη εφημερίδα Θεσσαλία το 1971, διασώζοντας αναμνήσεις του Φράγκου Φράγκου, απογόνου του Θανάση Φράγκου, ακολούθησε ο νεαρός 16χρονος Κοκκωτιανός τον θείο του στη πρωτεύουσα της Αυστρίας, για να συναντήσουν, όσο και αν ακούγεται υπερβολικό, τον Μέγα Ναπολέοντα. Ο ξακουστός εκείνα τα χρόνια Συνεταιρισμός των Αμπελακίων, στον οποίο συμμετείχε και η κοινότητα των Κοκκωτών, λόγω της σηροτροφίας και του μεταξιού, είχε στείλει μια τετραμελή επιτροπή στη Βιέννη, επειδή οι Αυστριακοί, που ανήκαν τότε στην Γαλλική Αυτοκρατορία, είχαν κατασχέσει τις καταθέσεις του Θεσσαλικού Συνεταιρισμού στην Εθνική Τράπεζα της Βιέννης. Ο Συνεταιρισμός πίστευε πως αν η Επιτροπή τους συναντούσε τον Βοναπάρτη, θα τον έπειθαν για το άδικο της απόφασης – κατάσχεσης των χρημάτων τους από τους Αυστριακούς. Μαζί τους στο μακρύ αυτό ταξίδι ο νεαρός Αθανάσιος Αθανασίου, μάλιστα ο Γ. Θωμάς αναφέρει ότι πήγαν με τα πόδια από τα Αμπελάκια ως τη Βιέννη, ακολουθώντας τη σιδηροδρομική γραμμή, τις ράγες δηλ. του τρένου, Θεσσαλονίκη – Βελιγράδι – Βιέννη. Τον Ναπολέοντα δεν τον βρήκαν, είχε πάει να πολεμήσει τον Τσάρο στα ρωσικά σύνορα. Ωστόσο λίγο καιρό αργότερα, σε κάποιο απροσδιόριστο ευρωπαϊκό μέρος, τον συναντούν, του υποβάλλουν τα σέβη τους και το αίτημά τους, το οποίο όμως δυστυχώς δεν έγινε δεκτό από τον Γάλλο Στρατηλάτη, που στήριξε τα αυστριακά συμφέροντα. Απογοητευμένοι οι Έλληνες έμποροι, παίρνουν τον δρόμο της επιστροφής, αλλά τον μικρό Θανάση τον αφήνουν στην Οδησσό, στο μεγάλο λιμάνι του Ευξείνου Πόντου. Εδώ υπήρχαν συγγενείς του Κοκκωτιανού ήρωα μας, που αναλαμβάνουν να τον φροντίσουν και να τον μορφώσουν. Το 1814 ιδρύεται ως γνωστόν η Φιλική Εταιρεία στην Οδησσό και ο Θανάσης Αθανασίου γίνεται ένθερμο μέλος της. Το 1816 ή το 1817 ζητά από τους Φιλικούς να γυρίσει πίσω στη σκλαβωμένη Ελλάδα, ως Απόστολος της Φιλικής Εταιρείας. Οι Φιλικοί του δίνουν οδηγίες και ερχόμενος στον ελλαδικό χώρο επισκέπτεται διάφορα καπετανάτα και μεταφέρει μηνύματα και σχέδια των Φιλικών στους Έλληνες πατριώτες οπλαρχηγούς .Κάποια στιγμή φθάνει στη ιδιαίτερη πατρίδα του, στους Κοκκωτούς, αγνώριστος όμως ο 27χρονος Φιλικός, με φουστανέλα είχε φύγει, με ευρωπαϊκή ενδυμασία γύρισε. Έτσι οι ντόπιοι του έδωσαν και το νέο του όνομα και τον αποκαλούσαν από εδώ και εμπρός Θανάση Φράγκο.
Και στο τόπο του ο νεαρός αγωνιστής δρα και κινείται μυστικά για την οργάνωση των συγχωριανών του, ενώ έρχεται σε γάμου κοινωνία με την Σοφία, μια ονομαστή για την σωματική της ευρωστία συμπατριώτισσα του, που οι ντόπιοι την αποκαλούσαν γι’ αυτό τον λόγο και ως ‘’Αρνάδα’’. Το 1818 θα αποκτήσει το ζευγάρι το πρώτο τους παιδί, ένα αγόρι, που στις επόμενες δεκαετίες, όταν μεγαλώσει, θα γίνει ο περίφημος, στην περιοχή του Αλμυρού, οπλαρχηγός και εθνικός αγωνιστής καπετάν Φράγκος. Αρχές Μαΐου του 1821 το Πήλιο ξεσηκώνεται κατά των Τούρκων και ξεκινά ο Αγώνας της Θετταλομαγνησίας, όπως ονομάσθηκε, με ηγετικές μορφές τον ηρωικό Αρχιμανδρίτη Άνθιμο Γαζή, με καταγωγή από τους Κοκκωτούς, τον Κωνσταντή Σακελλίωνα, Φιλικό και πρωτεργάτη της επανάστασης στη περιοχή του Αλμυρού (μαζί με τον Γιάννη Βελέτζα), με καταγωγή και αυτός από τους Κοκκωτούς και τους οπλαρχηγούς Γιάννη Δήμου, Κυριάκο Μπασδέκη .Ο Θανάσης Φράγκος αμέσως ξεσηκώνει πολεμικό σώμα στο χωριό του, πετά τα ευρωπαϊκά ρούχα, ντύνεται πάλι τη λεβέντικη ηρωική φουστανέλα και κινάει για τον Αγώνα. Μαζί η γυναίκα του και ο τρίχρονος γιός. Περνούν την Όθρυ και το καλοκαίρι του 1821 κατηφορίζουν για τα μέρη της Ρούμελης, αφού ο Ξεσηκωμός στο Πήλιο, αλλά και στο κάμπο του Βελεστίνου και του Αλμυρού ήταν σύντομος, τελείωσε τον Ιούνιο, λόγω της ισχυρής στρατιάς του Δράμαλη πασά της Λάρισας, που ακαριαία επιτέθηκε και διέλυσε τους Μαγνησιώτες μαχητές της ελευθερίας. Εκεί στη Ρούμελη θα ενταχθεί σε στρατιωτικά σώματα άλλων οπλαρχηγών, αλλά σε μια μάχη στην Αράχωβα θα χάσει την οικογένειά του, μετά την μάχη δηλαδή δεν θα μπορέσει να την βρει και τελικά, ενώ τον θεωρούσαν όλοι ως σκοτωμένο, μετά από αρκετό καιρό, το 1827 συγκεκριμένα στο Άργος, θα συναντήσει την γυναίκα του Σοφία και τον γιό του, που έχει ήδη βαπτισθεί με το όνομα Φράγκος. Όλα αυτά τα χρόνια ο Θανάσης Φράγκος πολεμά με τους άνδρες του, ενταγμένος στο σώμα του Μάρκου Μπότσαρη και μετά τον χαμό του αρχηγού του το 1823 στο Κεφαλόβρυσο Ευρυτανίας, εντάσσεται στο πολεμικό σώμα του Θοδωράκη Γρίβα (εδώ θα συναντήσει και τον Σουρπιώτη οπλαρχηγό Θανάση Παπακόμνο).
Η Επανάσταση και ο Ξεσηκωμός του Γένους των Ελλήνων τελειώνει, το νέο ελληνικό κράτος δημιουργείται και ο σεμνός αγωνιστής -χωρίς να ζητήσει τιμές και αξιώματα- γυρίζει με τους δικούς του στο τόπο του, στους Κοκκωτούς, όπου ρίχνεται στην ειρηνική πλέον βιοπάλη. Σκλαβωμένοι ακόμη οι Κοκκωτοί, αφού από το 1830 η ελεύθερη Ελλάδα φθάνει ως την Σούρπη και την Ν. Μιτζέλα. Το 1835 ο Θανάσης και ο 17χρονος γιός του Φράγκος κατεβαίνουν για δουλειές στο γειτονικό Παλιό Πλάτανο και μπλέκονται σε διαμάχη με δύο Τούρκους ζαμπίτες, αστυνόμους, που έχουν έρθει στο χωριό να εισπράξουν φόρους, χαράτσια. Ένας φτωχός, δυστυχής, Πλατανιώτης, δεν είχε να πληρώσει τον φόρο που του αναλογούσε και οι ζαμπίτες τον έσπασαν στο ξύλο. Ο 17χρονος Φράγκος Φράγκου δεν άντεξε το ταπεινωτικό θέαμα και σκότωσε τον ένα Τούρκο, ενώ τραυμάτισε τον άλλο, που διέφυγε στον Αλμυρό. Η οικογένεια του Θανάση Φράγκου παίρνει πάλι τα βουνά, δημιουργεί επαναστατικό σώμα στην οροσειρά της Όθρυος. Η οικογένεια τελικά εγκαθίσταται στην ελεύθερη Σούρπη, όπου το 1835 ο νεαρός Φράγκος παντρεύεται την Σουρπιώτισσα Ελένη, με την οποία αποκτούν 6 παιδιά, 3 κορίτσια (Χρυσούλα, Δέσποινα και Αικατερίνη) και 3 αγόρια (τον Αθανάσιο, που πήρε το όνομα του οπλαρχηγού παππού του και έγινε αργότερα ο Στρατηγός της Μικρασιατικής εκστρατείας το 1922, τον Νικόλαο και τον Δημήτριο).
Ο Φράγκος Φράγκου συνεχίζει την εθνική αγωνιστική δράση του πατέρα του, (που είχε πεθάνει γύρω στα 1860 περίπου, όπως σημειώνει ο Γ. Θωμάς στο άρθρο του στη Θεσσαλία) συμμετέχει ενεργά στις Θεσσαλικές επαναστάσεις του 1854 και του 1878, κινήματα που είχαν στόχο την απελευθέρωση των υπόδουλων Θεσσαλικών εδαφών από τους Τούρκους και την ένταξή τους στο νέο ελληνικό κράτος . Ο Γερο-Φράγκος όπως τον ονόμαζαν οι στρατιώτες, πολεμά τον Γενάρη του 1878 στις μάχες της Κάτω Μονής Ξενιάς, επικεφαλής ομάδας 80 εθελοντών Σουρπιωτών μαχητών και όταν οι Τούρκοι γκέκηδες εγκαταλείπουν ηττημένοι το μοναστήρι, μπαίνει και υψώνει την ελληνική σημαία στο χώρο του ελεύθερου πλέον μοναστηριού. Ο ίδιος ο αγωνιστής, αρχές του 20ου αιώνα στο σπιτικό του στη Σούρπη, αφηγείται στα εγγόνια του την κατάληψη της Κάτω Μονής Ξενιάς τον Γενάρη του 1878: «Το 1878 κακοί ήταν οι Τούρκοι, οι σκλαβωμένοι Θεσσαλοί, χειμώνας καιρός, τράβηξαν για την Σούρπη, το ύστερο χωριό της ελεύθερης Ελλάδος, όλοι τους πολεμιστάδες πρώτοι. Εκεί αντάμωσαν τους άλλους τους δικούς μας, καλά οργανωμένους οπλαρχηγούς και αφού περάσανε τα σύνορα ελευθερώνοντας τον Αλμυρό, έφθασαν στη Ξενιά. Στο ύψωμα Ρίχοβο άρχισαν να χτυπάνε τον εχθρό. Θα ήτανε ίσαμε 600 γκέκηδες – αλβανοί. Η μάχη σκληρή, αλλά τα παλληκάρια μας καλά κρατούσαν .Οι άνδρες μου ήταν από τον Πλάτανο, την Σούρπη, την Βρύναινα, τους Κοκκωτούς, ήταν και άλλοι σπουδαίοι οπλαρχηγοί, οι Βελετζέοι, ο Πηλιορείτης Αξελός, ο ταγματάρχης Τριάντος απ’ την Σούρπη, όπως και ο γιατρός ο Νίκος ο Δροσόπουλος με το Γεώργιο Σακελλαρίδη απ’ τον Αη-Γιώργη της Νηλείας. Φύγαν λοιπόν οι Τούρκοι απ’ το ύψωμα και πήγαν και αμπαρώθηκαν στο μοναστήρι. Δυο μέρες οι δικοί μας το πολιορκούσαν, με νύχια και δόντια, την τρίτη αποφάσισαν να επιτεθούν, κάναν λοιπόν συμβούλιο κι ακούστε τι συνέβη…..Ήτανε νύχτα και για ώρες έπεφτε γρήγορη καταρρακτώδης βροχή, ο ουρανός έριχνε αστροπελέκια και τα πελώρια πλατάνια του μοναστηριού ανατρίχιαζαν από αγωνία. Μονάχα η καρδιά της Παναγιάς χτύπαγε ήρεμη και πρόθυμη για να χαρίσει την νίκη στους δικούς μας… Εκεί γύρω στα μεσάνυχτα που η βροχή άρχιζε να λιγοστεύει, ανέβηκα με προσοχή με τα 80 παλληκάρια απ’ την Όθρυ το μαντροτοίχι και φέρνοντας μαζί μας κυψέλες με μελίσσια τις ρίξαμε κρυφά ίσα στο μοναστήρι. Βζζζιγκ,……Βζζζιγκ, μα τι ήταν τούτο; Αμέσως σήμανε συναγερμός, οι Τούρκοι τα ‘χασαν και όπως ήταν λαγιασμένοι απ’ τη βροχή έτρεξαν σαστισμένοι να αμυνθούν. Προτού καλοξυπνήσουν κι αδράξουν τα όπλα, ένα λεφούσι μέλισσες τους επιτίθονταν βουίζοντας και τσιμπώντας τους με μανία…. Στο μεταξύ κάποιοι απ’ τους γενναίους μας πήδησαν μέσα στο μοναστήρι και με τα γιαταγάνια τους ξαφνιάσανε τον εχθρό, ανοίξανε κάποια πόρτα και μπήκαν και οι υπόλοιποι. Στις ώρες που ακολούθησαν τι να σας πω, παιδιά μου; Με σύμμαχο την Παναγιά και τις λεβέντρες μέλισσες τι περιμένατε να γίνει; Οι Τουρκαλάδες κιότεψαν και παραδόθηκαν, τα ‘μασαν κι έφυγαν. Αυτή ήταν η πρώτη μας νίκη το 1878 που έδωκε θάρρος στους σκλαβωμένους μας κι απελευθέρωσε τη Θεσσαλία το 1881.»
Συνεχίζει να πολεμά τον Φεβρουάριο στις μάχες στον Παλιό Πλάτανο, μαζί με τους άλλους οπλαρχηγούς της περιοχής του Αλμυρού (Αχιλλέα και Θρασύβουλο Βελέντζα, Δήμο Κωστούλα, Βασίλη Ζούρκο κ.ά.) και αργότερα τον Μάρτιο του 1878 στις μάχες στη Μακρινίτσα Πηλίου και στην Ματαράγκα Καρδίτσας. Η Επανάσταση του 1878 δικαιώνεται και το 1881 το Συνέδριο του Βερολίνου εντάσσει την Θεσσαλία, ως την Ελασσόνα και τον Όλυμπο στο ελληνικό κράτος. Ο Γερο-Φράγκος όμως δεν ησυχάζει,ο γιος του Αθανάσιος έχει γίνει Αξιωματικός το ελληνικού στρατού και στον Ατυχή, όπως ονομάσθηκε, ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 μάχεται με την λόχο του στην Ελασσόνα. Εκεί ξαφνικά μέσα στην αντάρα της μάχης οι Έλληνες στρατιώτες βλέπουν έναν γέροντα να τους πλησιάζει και να τους φωνάζει συνέχεια να μην εγκαταλείψουν τις θέσεις τους και υποχωρήσουν. Ο 79χρονος Γερο-Φράγκος είχε αφήσει την Σούρπη, όπου ζούσε με τα παιδιά και τα εγγόνια του και είχε έρθει να συμπαρασταθεί στον αξιωματικό γιό του, που πολεμούσε τους Τούρκους. Είδαν και έπαθαν οι αξιωματικοί και ο γιος του βέβαια να τον πείσουν να αποσυρθεί από το πεδίο της μάχης και να γυρίσει πίσω στο τόπο του, την Σούρπη, όπου και τελικά κλείνει τα μάτια του το 1906 σε ηλικία 88 ετών. Λίγο καιρό πριν πεθάνει είχε μαζέψει τα λιανοπαίδια, όπως τα ‘λεγε, τα ανίψια και τα εγγόνια του, στην αυλή του σπιτιού του στη Σούρπη και τους αφηγήθηκε την ηρωική πορεία της οικογένειας των Φράγκων (Κοκκωτοί, Βιέννη, Οδησσό, Κοκκωτοί, Ρούμελη, Μοριά, ξανά πίσω στη πατρίδα και τελικά στη Σούρπη).
Ο γιος του, ο Αθανάσιος Φρ. Φράγκου, όπως προαναφέρθηκε, ακολούθησε τον στρατιωτικό κλάδο, πολέμησε ως αξιωματικός του ελληνικού στρατού στον Πόλεμο του 1897 και είχε την τιμή ως ντόπιος αξιωματικός να μπει πρώτος με τον λόχο του το 1898, μετά τη Συνθήκη Ειρήνης με την Τουρκία, στον Αλμυρό και στον Βόλο. Το 1904 παντρεύεται την Συνοδή Σχοινά από τον Πλάτανο και το 1912-13 συμμετέχει ως Διοικητής Τάγματος στους Βαλκανικούς πολέμους. Ακολουθούν τα χρόνια του Εθνικού Διχασμού και του Α’ Παγκοσμίου πολέμου 1916-1919, όπου ο Συνταγματάρχης πλέον Αθανάσιος Φράγκου συμμετέχει ως διοικητής συντάγματος Ευζώνων. Το 1920 αναλαμβάνει ως Στρατηγός την διοίκηση της 1ης Μεραρχίας Θεσσαλών και στέλνεται στο Μικρασιατικό Μέτωπο. Γίνεται ένας από τους ανώτερους αξιωματικούς της Μικρασιατικής εκστρατείας, διακρίνεται στις μάχες του Σαγγάριου ποταμού και, όταν τον Αύγουστο του 1922 αρχίζει η υποχώρηση της ελληνικής στρατιάς, καταφέρνει να φέρει την μονάδα του συγκροτημένη πίσω στην πατρίδα, χωρίς απώλειες στρατιωτών και όπλων. Θεωρείται από τους ιστορικούς ερευνητές ότι συνέβαλε τα μέγιστα στη σωτηρία του Νότιου συγκροτήματος της ελληνικής στρατιάς στο Μικρασιατικό Μέτωπο. Το 1923 είναι πλέον απόστρατος αξιωματικός, με τον βαθμό του Υποστρατήγου και σε ηλικία μόλις 59 ετών πεθαίνει, από ανακοπή καρδιάς, ερχόμενος από την Αθήνα στην γενέτειρα του Σούρπη. Ο τάφος του υπάρχει μέχρι σήμερα στο κοιμητήριο της Σούρπης, όπως και το σπίτι της οικογένειας των Φράγκων στην κεντρική πλατεία της Αγ. Παρασκευής της Σούρπης. Δρόμοι στην Σούρπη, στον Αλμυρό, στο Βόλο και στη Λάρισα φέρουν το όνομα του Στρατηγού Αθανασίου Φράγκου.
Ο τελευταίος ένδοξος απόγονος της οικογένειας των Φράγκων ήταν ο ανιψιός του Στρατηγού Αθανασίου Φράγκου, ο γιος του αδελφού του Δημήτρη, που είχε το ίδιο όνομα Αθανάσιος Δημ. Φράγκου. Ζούσε στην Αθήνα και όταν ξέσπασε ο πόλεμος του 1940 υπηρέτησε στα αλβανικά βουνά, ως έφεδρος αξιωματικός του ελληνικού στρατού, τους Ιταλούς εισβολείς. Μετά το τέλος του ελληνοϊταλικού πολέμου, τον Απρίλιο 1941, επέστρεψε στην Αθήνα και στην εργασία του στο ΙΚΑ, αλλά λόγω της αντιστασιακής του δράσης, όπως συνέβη με αρκετούς Έλληνες αξιωματικούς, που δεν συμβιβάσθηκαν με την γερμανοϊταλική Κατοχή, συνελήφθη από τους Ιταλούς και μεταφέρθηκε αργότερα στο φρικιαστικό Νταχάου, απ’ όπου απελευθερώθηκε το 1945 από τους Συμμάχους. Επέστρεψε στην Ελλάδα, ενώ τον είχαν όλοι ξεγράψει, σκελετωμένος, αδύνατος, αλλά ευτυχώς ζωντανός, συνέχισε τη ζωή του και πέθανε σε γεροντική ηλικία στον τόπο του, στις Νηές Σούρπης, το 1992.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ
Γιώργος Θωμάς: Φράγκος Αθαν. Φράγκου, ο αγωνιστής από τους Κοκκωτούς στο προσκλητήριο του 1821, εφημ. Θεσσαλία 1971(αρχείο Πολιτιστικού συλλόγου Κοκκωτών «Οθρυς»)
Φράγκος Δημ. Φράγκου: Ο στρατηγός Αθανάσιος Φράγκου και η 1η Μεραρχία των Θεσσαλών, επιμέλεια Κώστας Κοκορόγιαννης, εκδόσεις Τροχαλία,1998
Βίκτωρας Κοντονάτσιος: Η περιοχή του Αλμυρού στην Τουρκοκρατία, 2ο Συνέδριο Αλμυριώτικων σπουδών, Αχαιοφθιωτικά Β΄, Αλμυρός 1996
Απόστολος Παπαθανασίου: Οι μάχες στη Μονή Ξενιάς και στον Πλάτανο Αλμυρού το 1878, 5ο Δελτίο Φιλαρχαίου Εταιρείας Αλμυρού, 2001
Μιλτιάδης Σεϊζάνης: Η πολιτική της Ελλάδος και η Επανάσταση του 1878 σε Μακεδονία, Ήπειρο, Θεσσαλία
Δημήτριος Π. Γιαννακόπουλος: Ιστορικές Μνήμες (της Βρύναινας Μαγνησίας), Αθήνα 2002
Χαρούλα Φράγκου: Ανέκδοτες σημειώσεις του πεθερού της, Φράγκου Δημ. Φράγκου, από αφηγήσεις για τη μάχη της Ξενιάς το 1878 του συνονόματου παππού του, αγωνιστή Γερο-Φράγκου γύρω στα 1900 στη Σούρπη (παρεδόθησαν στον ερευνητή Τρ. Σπανό στην εκδήλωση στους Κοκκωτούς στις 17-8-2012)
ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ ΣΠΑΝΟΣ, Θεολόγος καθηγητής του Γυμνασίου Σούρπης, μέλος του Δ.Σ. της Φιλαρχαίου Εταιρείας Αλμυρού. ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΟΥΣ ΚΟΚΚΩΤΟΥΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ 17-8-2012.(Αφιέρωμα του Πολιτιστικού συλλόγου Κοκκωτών στον Αγωνιστή του 1821 Αθανάσιο Αθανασίου – Φράγκο, από τους Κοκκωτούς Μαγνησίας).
