Εκτροπή Αχελώου: Το πραγματικό υδατικό έλλειμμα της Θεσσαλίας και τα 500.000 «στρέμματα-φαντάσματα» – Γράφει ο Χ. Ιγγλέζος

 Γράφει ο Χαράλαμπος Ιγγλέζος, Διπλωματούχος Μηχανικός ΑΠΘ

 Στο προηγούμενο άρθρο εξετάσαμε τους επιστημονικούς κυρίως λόγους για τους οποίους η εκτροπή του Αχελώου θα προκαλέσει οικολογική καταστροφή. Ωστόσο, η συζήτηση κυριαρχείται εξαρχής από ένα κεντρικό πρωταρχικό επιχείρημα στο δημόσιο λόγο: ότι η Θεσσαλία αντιμετωπίζει ένα τεράστιο υδατικό έλλειμμα της τάξης των 500 εκατ. κυβικών μέτρων καθιστώντας την εκτροπή «μονόδρομο». Για την ακρίβεια, το ΣΔΛΑΠ αναφέρει πως το έλλειμμα υπολογίζεται σε 465 εκατ. κυβικά νερού σύμφωνα με την 2^η αναθεώρηση. Αξίζει όμως να εξετάσουμε ψύχραιμα πώς προέκυψε αυτό το νούμερο. Η αλήθεια βρίσκεται «θαμμένη» μέσα στα επίσημα έγγραφα του κράτους.

Το βασικό ερώτημα είναι: Πόσα στρέμματα πραγματικά ποτίζονται στη Θεσσαλία; Η πιο πρόσφατη, επίσημη και αξιόπιστη εικόνα της πραγματικότητας είναι αυτή της ΕΛΣΤΑΤ (2023). Σύμφωνα με το επίσημο αρχείο «06. Ποτιστικές εκτάσεις, κατά κατηγορίες καλλιεργειών, κατά Περιφέρεια και Περιφερειακή Ενότητα» από την ΕΛΣΤΑΤ του 2023, η Θεσσαλία ποτίζει 2.273.761 στρέμματα. Αυτή η πραγματικότητα (περίπου 2,28 εκατ. στρέμματα) είναι σταθερή εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία (πχ 2,28 εκατ. το 2013, 1,98 εκατ. το 2017, 2,32 εκατ. το 2021). Ωστόσο, το νέο Σχέδιο Διαχείρισης Υδάτων (ΣΔΛΑΠ) κατά την 2^η αναθεώρησή του που έγινε το 2023 και δημοσιεύτηκε το 2024 (κατά την οποία 2^η αναθεώρηση και προτάθηκε ξανά ως «λύση» η εκτροπή του Αχελώου κατά 250 εκατ. κυβικά νερού, το οποίο ΣΔΛΑΠ προσβάλλεται τώρα στο ΣτΕ), κάνει μια μεθοδολογικά προβληματική επιλογή. Ομολογεί, στον Πίνακα 9.2-8 (σελ. 287), ότι πλέον αγνοεί την ΕΛΣΤΑΤ και βασίζει για πρώτη φορά τους υπολογισμούς του στα στοιχεία του ΟΠΕΚΕΠΕ 2021. Σύμφωνα με το ΣΔΛΑΠ, τα στρέμματα του ΟΠΕΚΕΠΕ (2021) είναι 2.828.600. Η αξιοπιστία των στοιχείων του ΟΠΕΚΕΠΕ -ειδικά μετά κι από το πρόσφατο γνωστό σκάνδαλο- κρίνεται αμφίβολη καθώς καταρχήν προέρχονται από δηλώσεις αγροτών για επιδότηση, άρα περιλαμβάνουν οικονομικό κίνητρο να δηλωθούν περισσότερες εκτάσεις, και δεν βασίζονται σε αξιόπιστη στατιστική καταγραφή όπως της ΕΛΣΤΑΤ. Το αντίστοιχο πλήθος στρεμμάτων από την ΕΛΣΤΑΤ για το 2021 είναι 2.320.921 στρέμματα. Αξίζει να σημειωθεί παρεμπιπτόντως, ότι η επίσημη πλήρη Απογραφή Γεωργίας-Κτηνοτροφίας 2021 της ίδιας της ΕΛΣΤΑΤ καταγράφει έναν αριθμό ~627.000 στρέμματα μικρότερο, δίνοντας μόλις 1.693.850,2 στρέμματα ως αρδευθείσες εκτάσεις για το 2020. Εάν βασίζαμε τους υπολογισμούς που ακολουθούν σε αυτόν τον αριθμό, το υδατικό ισοζύγιο της Θεσσαλίας θα ήταν πλεονασματικό. Για λόγους συντηρητικής προσέγγισης, η παρούσα ανάλυση θα χρησιμοποιήσει τα ~2,321 εκατ. στρέμματα της Ετήσιας Γεωργικής Στατιστικής Έρευνας της ΕΛΣΤΑΤ για το 2021. Το ΣΔΛΑΠ τεχνηέντως αγνοεί τόσο την επίσημη Γεωργική Απογραφή της ΕΛΣΤΑΤ όσο και την ετήσια στατιστική έρευνά της, και αντιθέτως βασίζεται αποκλειστικά στα δεδομένα του ΟΠΕΚΕΠΕ. Ακόμη και με αυτή τη συντηρητική θεώρηση των ~2,321 εκατ. στρεμμάτων, η σύγκριση με τα ~2,8286 εκατ. στρέμματα του ΟΠΕΚΕΠΕ που υιοθετεί το ΣΔΛΑΠ, παραμένει αποκαλυπτική. Το συμπέρασμα είναι αδιάσειστο: το σχέδιο που δικαιολογεί την εκτροπή βασίζεται σε παραπάνω από μισό εκατομμύριο στρέμματα «φαντάσματα» (τα 2.828.600 του ΟΠΕΚΕΠΕ (2021) μείον τα 2.320.921 της ΕΛΣΤΑΤ (2021) = 507.679).

Πώς μεταφράζονται αυτά τα «στρέμματα-φαντάσματα» σε κυβικά νερού; Δεν χρειάζεται να κάνουμε δικές μας υποθέσεις. Αρκεί να χρησιμοποιήσουμε τους επίσημους αριθμούς του ίδιου του ΣΔΛΑΠ. Στον Πίνακα 3.3-2 (σελ. 75), η συνολική ζήτηση για άρδευση ανέρχεται σε 1.276,7 εκατ. κυβικά (με βάση φυσικά τα «φουσκωμένα» 2,8286 εκατ. στρέμματα). Αν τα διαιρέσουμε με τις εκτάσεις τους, βρίσκουμε τον μέσο συντελεστή μετατροπής στρεμμάτων σε κυβικά νερού που το ίδιο το ΣΔΛΑΠ χρησιμοποίησε: 451,354 κυβικά μέτρα νερού ανά στρέμμα. Σε παρόμοια τιμή μέσου συντελεστή καταλήγουμε αν χρησιμοποιήσουμε τις στρογγυλοποιήσεις του Πίνακα 9.2-9 (σελ. 291), όπου για την άρδευση 2,83 εκατ. στρεμμάτων απαιτούνται 1,29 δις κυβικά νερού, οπότε ο μέσος συντελεστής προκύπτει 455,83 κυβικά μέτρα νερού ανά στρέμμα. Το παράδοξο αποκαλύπτεται αν πάρουμε αυτόν τον μέσο συντελεστή και τον πολλαπλασιάσουμε με τα 507.679 «στρέμματα-φαντάσματα». Το αποτέλεσμα είναι 507.679 στρέμματα επί 451,354 κυβικά μέτρα νερού ανά στρέμμα = 229.142.947,366 κυβικά μέτρα νερού. Αντίστοιχα, αν χρησιμοποιήσουμε τον συντελεστή 455,83 προκύπτουν 231.415.318,57 κυβικά μέτρα νερού. Το πλασματικό έλλειμμα σε ανάγκες άρδευσης που δημιουργήθηκε ουσιαστικά τεχνητά μέσω του ΟΠΕΚΕΠΕ βλέπουμε πως προσεγγίζει περιέργως την ποσότητα της προτεινόμενης εκτροπής των 250 εκατ. κυβικών. Σύμπτωση; Τα συμπεράσματα δικά σας.

Ποιο είναι όμως το πραγματικό έλλειμμα; Αν πάρουμε τα πραγματικά στρέμματα της ΕΛΣΤΑΤ για το 2021 (2.320.921) και τα πολλαπλασιάσουμε με τον πραγματικό μέσο συντελεστή του ΣΔΛΑΠ (451,354), η πραγματική ζήτηση σε άρδευση είναι 1.047.556.977,034 κυβικά νερού (~1,0475 δις και όχι 1,2767 δις σύμφωνα με το ΣΔΛΑΠ), ενώ αν τα πολλαπλασιάσουμε με τον στρογγυλοποιημένο συντηρητικό μέσο συντελεστή του ΣΔΛΑΠ (455,83), η συντηρητική πραγματική ζήτηση σε άρδευση είναι 1.057.945.419,43 κυβικά νερού (~1,058 δις και όχι 1,29 δις σύμφωνα με το ΣΔΛΑΠ). Στη συνέχεια, για λόγους δίκαιης σύγκρισης με τα στοιχεία του Πίνακα 9.2-9, ας προχωρήσουμε με τις στρογγυλοποιημένες συντηρητικές τιμές.

Δεδομένου ότι η συνολική διαθέσιμη προσφορά νερού εντός Θεσσαλίας είναι 1,020 δις κυβικά (Πίνακας 9.2-9, σελ. 291), και συνυπολογίζοντας τις υπόλοιπες χρήσεις νερού και τις απώλειες μεταφοράς (με βάση τις τιμές του Πίνακα 9.2-9 σελ. 291), το πραγματικό έλλειμμα είναι συνολικά περίπου (σε εκατ. κυβικά): 106 (ύδρευση, κτηνοτροφία, βιομηχανία) + 89 (απώλειες) + 1.058 (άρδευση, όπως υπολογίστηκε παραπάνω) – 1.020 (διαθέσιμη προσφορά νερού) = 233 εκατ. κυβικά, και όχι 465 εκατ. κυβικά όπως υπολόγισε το ΣΔΛΑΠ με βάση τα δεδομένα από τον ΟΠΕΚΕΠΕ. Δηλαδή το πραγματικό έλλειμμα είναι συντηρητικά σχεδόν το μισό απ’ ό,τι υπολόγισε το ΣΔΛΑΠ.

Μπορεί αυτό το πραγματικό έλλειμμα να καλυφθεί χωρίς τον Αχελώο; Η απάντηση βρίσκεται και πάλι μέσα στο ίδιο το ΣΔΛΑΠ, στον Πίνακα 9.2-11 (σελ. 295), ο οποίος παραθέτει το καθαρό όφελος από τα εσωτερικά έργα που δεν έχουν ακόμη υλοποιηθεί: «Δρομολογημένα Έργα» (37.242.000), «Μελλοντικά Πρόσθετα Έργα» (120.220.000), «Τεχνητός Εμπλουτισμός» (10.000.000) και «Πεδινοί Ταμιευτήρες» (20.000.000). Το σύνολο των δυνατοτήτων από εσωτερικά έργα είναι 187,462 εκατ. κυβικά. Το συμπέρασμα είναι συνεπώς σαφές: Το πραγματικό έλλειμμα στη χειρότερη περίπτωση είναι ~233 εκατ. κυβικά και μπορεί να καλυφθεί σε πολύ ικανοποιητικό βαθμό από τις εσωτερικές λύσεις που η ίδια η μελέτη ΣΔΛΑΠ αναφέρει, αλλά η πολιτική ηγεσία επιλέγει να αγνοεί. Αν υλοποιηθούν αυτά τα εσωτερικά έργα διαχείρισης και εξοικονόμησης που προτείνει το ίδιο το ΣΔΛΑΠ, το έλλειμμα κατεβαίνει στα μόλις ~45,5 εκατ. κυβικά νερού συνολικά (233 μείον 187,462 = 45,538 εκατ. κυβικά) συνυπολογίζοντας άρδευση, ύδρευση, κτηνοτροφία, βιομηχανία, και απώλειες μεταφοράς. Το έλλειμμα έχει σαφώς περιθώρια περαιτέρω μείωσης έως μηδενισμού αν εφαρμοστούν πιο αυστηρά μέτρα εξοικονόμησης νερού (πχ με αναδιάρθρωση καλλιεργειών), άρα δηλαδή βλέπουμε πως με τα κατάλληλα εσωτερικά έργα αυτάρκειας είναι απολύτως εφικτό να υπερκαλυφθεί το έλλειμμα σε βάθος μερικών χρόνων. Υπάρχουν συνεπώς πολλές εναλλακτικές που δεν έχουν καν ξεκινήσει να εφαρμόζονται, οπότε δεν υπάρχει απολύτως κανένας λόγος να συζητάμε καν για εξάρτηση από λύσεις τύπου εκτροπής Αχελώου.

Τέλος, το αφήγημα της εκτροπής αποσιωπά δύο επιπρόσθετα πρακτικά προβλήματα που δεν αναφέρθηκαν στο προηγούμενο άρθρο. Πρώτον, την ημερομηνία λήξης των φραγμάτων. Όπως έχει εξηγήσει ήδη από το 1990 ο κ. Μιχάλης Μοδινός επικαλούμενος μελέτες σκοπιμότητας εκτροπής, όπως του αείμνηστου καθηγητή Νίκου Μάργαρη, τα φράγματα δεν ζούνε για πάντα. Ακριβώς επειδή παγιδεύουν τα φερτά υλικά (προσάμμωση ταμιευτήρα), αυτά συσσωρεύονται στον πυθμένα και η ενεργή χωρητικότητα των φραγμάτων σε νερό μειώνεται κάθε χρόνο. Αυτή η συσσωρευμένη ποσότητα φερτών υλικών και ιλύος είναι πρακτικά αδύνατο να αφαιρεθεί: μια απόπειρα έκπλυσης (flushing) θα απελευθέρωνε μια τοξική, ανοξική (χωρίς οξυγόνο) «βόμβα λάσπης» που θα σκότωνε κάθε μορφή ζωής στο ποτάμι. Δεύτερον, τον μύθο του «καθαρού» νερού. Η εκτροπή δεν θα «καθαρίσει» τον Πηνειό. Θα φέρει εντατικότερη γεωργία, άρα περισσότερα λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Το ίδιο το ΣΔΛΑΠ (Κεφάλαιο 4.4.3, Πίνακας 4.4-17, σελ. 113 & Κεφάλαιο 6.2.1, Πίνακας 6.2-1 σελ. 199) ομολογεί ότι ο κάμπος είναι ήδη «Ευπρόσβλητη Ζώνη στη Νιτρορύπανση» με υδροφορείς σε «Κακή Χημική Κατάσταση».

Το σχέδιο εκτροπής λοιπόν δεν είναι μόνο παράνομο και οικολογικά καταστροφικό, αλλά βασίζεται σε πλασματικά «φουσκωμένα» νούμερα ελλείμματος και αγνοεί τα εσωτερικά έργα που θα ανακούφιζαν την Θεσσαλία. Η περιοχή μας έχει ανάγκη από πραγματικές λύσεις αυτάρκειας, όχι εξάρτησης.

Πηγές:
1) https://www.statistics.gr/el/statistics/-/publication/SPG06/
2) https://www.statistics.gr/2021_agricultural-livestock-census-results
3) https://wfdver.ypeka.gr/el/management-plans-gr/2revision-approved-management-plans-gr/approved-2revision-el08-gr/