Το Υδραγωγείο: Μνημείο νεότερης εποχής και τοπόσημο Νέας Αγχιάλου – Γράφει η Σουλτάνα Καρνομπατλόγλου-Τσουκαλά

Γράφει η Σουλτάνα Καρνομπατλόγλου-Τσουκαλά

Η Δεξαμενή – Το Υδραγωγείο της Νέας Αγχιάλου κατασκευάστηκε το 1909 ψηλά σε λόφο στα βορειοδυτικά όρια του προσφυγικού οικισμού, με πανοραμική θέα στην πόλη, την πεδιάδα και την θάλασσα. Όμορφο ορθογώνιο κτήριο, πέτρινο, με χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά στοιχεία στην πρόσοψη, έχει εμβληματική παρουσία σε αρμονία με το φυσικό περιβάλλον.

Μετά την εγκατάσταση των Αγχιαλιτών στον οικισμό στις 25 Μαΐου 1908, ένα σοβαρό πρόβλημα, εκτός από την ελονοσία, ήταν η έλλειψη υγιεινού νερού. Έπιναν από πηγάδια νερό μολυσμένο. Ήταν επιτακτική η ανάγκη να εξασφαλιστεί στον οικισμό πόσιμο υγιεινό νερό. Πολλές πληροφορίες για το θέμα μας δίνει και η εφημερίδα Θεσσαλία σε δημοσιεύματά της από τις 30 Αυγούστου 1908. Με εντολή της Κεντρικής Επιτροπής Περιθάλψεως Προσφύγων ήρθε ο μηχανικός Κριεζής με στόχο να αναζητήσει παροχή πηγαίου νερού και να γίνει σύντομα η υδροδότηση της Νέας Αγχιάλου. Επιλέχτηκε η πηγή Δερβίσιανη (Δερβίσι) στο κτήμα Ουσλάρ στο Περσουφλί (Αερινό), στην περιοχή Μαυρονέρι από όπου υδρεύονταν και η πόλη των Φθιωτίδων Θηβών. Επίσης εντολή από το Υπουργείο Εσωτερικών δόθηκε και στον Νομάρχη Παγανέλη να εξετάσει το θέμα της υδροδότησης του οικισμού.

Αφού αντιμετωπίστηκαν διάφορα προβλήματα με τους ιδιοκτήτες των πηγών και των κτημάτων (Χαλίλ βέης και Αποστολίδης) η υπόθεση παροχής του νερού από τις πηγές Δερβίσι είχε αίσιο τέλος το Φεβρουάριο το 1909. Επιτροπή Αγχιαλιτών με πρόεδρο τον Λεωνίδα Εμμανουηλίδη δραστηριοποιήθηκε επίσης για το αίσιο αποτέλεσμα. Το έργο της υδροδότησης υποστήριξε ο Ηλίας Λιακόπουλος, τμηματάρχης του υπουργείου εσωτερικών και πρόεδρος της επιτροπής περιθάλψεως προσφύγων.

Τελικά το έργο ολοκληρώθηκε στο τέλος του 1909, κατασκευάστηκαν οι αγωγοί και η Δεξαμενή και το νερό έρεε άφθονο και καθαρό σε 16 βρύσες στον οικισμό στις αρχές του 1910. Το ευεργετικό αποτέλεσμα ήταν να σταματήσει η κατανάλωση του ανθυγιεινού, νοσογόνου νερού των πηγαδιών και παράλληλα με την εξάλειψη της ελονοσίας να αποκατασταθεί η υγεία των κατοίκων.

Στο κέντρο της Δεξαμενής, επάνω από την πόρτα, υπάρχει εντοιχισμένη πλάκα που γράφει «Το Ελληνικόν κράτος μερίμνη Ηλία Κ. Λιακόπουλου διοχέτευσεν 1909». Στην επάνω αριστερά γωνία η επιγραφή, «Μελετήσας και εκτελέσας μηχανικός Εμμανουήλ Κριεζής» και στην επάνω δεξιά «επόπτης μηχανικός Κ. Μ. Κομιτσόπουλος».  Το έργο της ύδρευσης έγινε με τη συμμετοχή και των Αγχιαλιτών, οικονομική, αφού έδωσαν 2 δραχμές το μήνα από το ημερήσιο επίδομά τους των 50 λεπτών από το κράτος και εργάστηκαν με προσωπική εργασία (αγγαρεία) στην εκσκαφή για την τοποθέτηση των αγωγών από τις πηγές στην Δεξαμενή.

Η Δεξαμενή αποτελεί ιδιαίτερο στοιχείο της τοπικής ιστορίας, σημείο αναφοράς και τοπόσημο της Νέας Αγχιάλου, συνδεμένη με τις δραστηριότητες και τη μνήμη της τοπικής κοινωνίας.

Το κτήριο της Δεξαμενής χαρακτηρίστηκε με το ΦΕΚ 887τ.Β΄1991 «ως διατηρητέο μνημείο που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία σύμφωνα με τις διατάξεις του N. 1469/50, γιατί αποτελεί δείγμα κτιρίου ειδικής κατασκευής και χρήσης των αρχών του 20ου αιώνα Είναι ένα ορθογώνιο λιθόκτιστο κτίριο με χαρακτηριστική συμμετρία στις όψεις. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαμόρφωση της βάσης, των γωνιών και των ανοιγμάτων που πλαισιώνονται από μεγάλους λευκούς γωνιόλιθους, ενώ το υπόλοιπο κτίριο είναι κατασκευασμένο από σκουρόχρωμες πέτρες. Η παλαιά δεξαμενή της Νέας Αγχιάλου είναι συνδεδεμένη με τις μνήμες των κατοίκων της περιοχής, διότι η χρονολογία κατασκευής της (1909) συμπίπτει με την εγκατάσταση των προσφύγων από την Αγχίαλο της Aνατολ. Ρωμυλίας στη N. Aγχίαλο Μαγνησίας. H απόφαση αυτή να δημοσιευθεί στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Αθήνα 15 Οκτωβρίου 1991. Η ΥΠΟΥΡΓΟΣ ΑΝΝΑ ΨΑΡΟΥΔΑ – ΜΠΕΝΑΚΗ».

Η δεξαμενή ως μνημείο νεότερης εποχής είναι στην εποπτεία της 5ης Εφορείας Νεοτέρων Μνημείων Βόλου και στην ιδιοκτησία σήμερα της Υπηρεσίας Ύδρευσης του Δήμου Βόλου.Έχει απογραφεί ως κτίσμα της ελληνικής βιομηχανικής κληρονομιάς σε βιομηχανικό δελτίο απογραφής – Ομάδα ΒΙ.Δ.Α / 29-11-2019, απογραφέας: Αντώνης Καπετάνιος. Το βιομηχανικό αυτό μικρό κτήριο των αρχών του 20ου αιώνα φέρει ιδιαίτερο ιστορικό φορτίο, με την χαρακτηριστική αρχιτεκτονική της πρόσοψης, με την προσφορά του στην υγεία των Αγχιαλιτών προσφύγων, με τη λειτουργία του για περισσότερα από εκατό (100) χρόνια για την υδροδότηση. Με την κατασκευή της Δεξαμενής έγινε η υδροδότηση του προσφυγικού οικισμού της Νέας Αγχιάλου με πόσιμο υγιεινό νερό και σταμάτησε η κατανάλωση του νοσογόνου νερού των πηγαδιών.

Στη συλλογική μνήμη των κατοίκων υφίσταται ως ο τόπος αναψυχής, σχολικών εκδρομών και εορτασμών της Πρωτομαγιάς. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Δεξαμενή επιλέχτηκε ως σήμα στην πρώτη σελίδα της Εφημερίδας των Αγχιαλιτών Αθήνας από την έκδοσή της το 1994 ως το 2018. Δεν αντιμετωπίζεται όμως με ανάλογο σεβασμό ως διατηρητέο μνημείο, δεν απολαμβάνει τη φροντίδα και τον εξωραϊσμό το κτήριο αλλά και ο περιβάλλων χώρος. Αντίθετα φυτρώνουν φυτά που καλύπτουν την πρόσοψη αλλά και αγροτικά μηχανήματα σταθμευμένα στην πρόσοψη το κακοποιούν αισθητικά. Με την κακή μεταχείριση και αδιαφορία που αντιμετωπίζει δεν εμπνέει και δεν προβάλλει την ιστορική του αξία και τη θέση του στη μνήμη, στις καταγραφές και στη συνείδηση των παλαιότερων κατοίκων. Δεν προσελκύει την προσοχή να το γνωρίσουν και να το εκτιμήσουν οι νεότεροι. Το μνημείο είναι άγνωστο σε πολλούς κατοίκους και στους νεότερους σε ηλικία. Ανήκει όμως στην ιστορική ταυτότητα  και στην πολιτισμική φυσιογνωμία της Νέας Αγχιάλου.

Σημαντικό θέμα για τη Δεξαμενή δεν είναι μόνο η σταθερότητα του κτηρίου από τον κίνδυνο κατάρρευσης που δεν διαφαίνεται προς το παρόν. Σημαντική είναι η φροντίδα, η επιμέλεια, ο σεβασμός σε ένα διατηρητέο μνημείο ώστε να αναδεικνύεται και να γίνεται γνωστή η ιστορία του με τους συμβολισμούς και τα μηνύματα που μεταφέρει.

Η προστασία και η συντήρηση του κτηρίου από τους αρμόδιους φορείς είναι αναγκαία. Δεν του αξίζει η αδιαφορία και η παραμέληση. Μετά από εκατό χρόνια λειτουργίας δε χρησιμοποιείται πλέον για την υδροδότηση και απειλείται από την εγκατάλειψη. Δεν φαίνεται πια το κτίριο μοναχικό, κυρίαρχο στο λόφο, γιατί  και οι οικοδομές το πλησίασαν απειλητικά. Μέχρι τη δεκαετία του 1980 κυριαρχούσε  στο τοπίο, στην περίοπτη θέση στο λόφο  πάνω από τον οικισμό και παρείχε άπλετη θέα. Θα ήταν μεγάλη προσφορά, οι αρμόδιοι φορείς, η τοπική κοινωνία και οι σύλλογοι να υιοθετήσουν το μνημείο και με συλλογική δράση να υποστηρήξουν τη διάσωση και την προβολή του.

Το ενδιαφέρον και η φροντίδα  από την τοπική κοινωνία και τους συλλογικούς φορείς μπορούν να γίνουν οι ισχυρότεροι υποστηρικτές της προστασίας, της ανάδειξης και της αναγνώρισης της ιστορίας της Δεξαμενής, του διατηρητέου μνημείου της Νέας Αγχιάλου.

Πληροφορίες για το κτίριο της Δεξαμενής περιέχονται στα παρακάτω βιβλία:

Η ΑΓΧΙΑΛΟΣ ΜΕΣ΄ ΑΠΟ ΤΙΣ ΦΛΟΓΕΣ, Δράκου Μαυρομάτη 1930, σελ. 78.

ΣΥΓΧΡΟΝΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑ, ΚΩΝ/ΝΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛΙΔΗ 1956, σελ. 51-52.

MIA AΓΧΙΑΛΟΣ ΝΕΑ ΓΕΝΝΙΕΤΑΙ, Γιώργου Διονυσίου 2006, σελ. 238-240 (εφημερίδα Θεσσαλία).

ΝΕΑ ΑΓΧΙΑΛΟΣ, ΘΑΝΑΣΗ Κ. ΚΙΛΜΠΑΣΑΝΗ 2004, σελ. 62.

ΚΑΡΝΟΜΠΑΤΛΟΓΛΟΥ-ΤΣΟΥΚΑΛΑ Σ. Τα Οδωνύμια της Νέας Αγχιάλου σελ. 89-90. ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ  ΑΓΧΙΑΛΙΤΩΝ τ.110 σελ.12 (2021), (άρθρο Kαρνομπατλόγλου-Τσουκαλά Σ.)

ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ Β. ΑΝΤΩΝΙΟΣ, Ο τόπος μου, η παιδεία μου…Νέα Αγχίαλος Βόλου, 2023 σελ.417-419,432-434.

ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΜΟΥΤΖΟΥΡΗ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ, δισέγγονου του Αναγνώστη Κούνε (του Βρυσά), συντηρητή της Δεξαμενής από την έναρξη της λειτουργίας της.