Τα κάλαντα: Ένα επίκαιρο εκπαιδευτικό πρόγραμμα από το Λύκειο των Ελληνίδων Βόλου

«Να τα πούμε;» είναι ο τίτλος ενός ακόμη εκπαιδευτικού προγράμματος,  που ήδη  υλοποιεί με μεγάλη συμμετοχικότητα το Λύκειο  των Ελληνίδων, για την περίοδο του Δεκεμβρίου. Πρόκειται για ένα μουσειοπαιδαγωγικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα  με επίκαιρο θέμα,  τα κάλαντα, αυτού του πανάρχαιου ελληνικού εθίμου που έρχεται μέσα από τα βάθη των αιώνων και διατηρείται αμείωτο ως τις μέρες μας .

Σκοπός του προγράμματος είναι να γνωρίσουν τα παιδιά την ιστορία των καλάντων από την αρχαιότητα ως σήμερα. Να έρθουν σε επαφή με την ελληνική παράδοση. Να προσεγγίσουν μέσω της τέχνης καλαντιστές άλλων εποχών. Να γνωρίσουν κάλαντα από διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Να αναβιώσουν παλιά έθιμα και να καλλιεργήσουν δεξιότητες μέσα από προσωπικές δημιουργίες. Να τραγουδήσουν κάλαντα, να χαρούν, να ψυχαγωγηθούν και να περάσουν όμορφα.

Βασικός κορμός του προγράμματος, εκτός από το μουσικό μέρος  που προσφέρουν τα κάλαντα είναι ο διάσημος πίνακας του Νικηφόρου Λύτρα «Τα κάλαντα ή ο τυμπανιστής». Ένα κορυφαίο έργο της νεοελληνικής τέχνης που  ζωγράφισε ο μεγάλος Έλληνας καλλιτέχνης το 1872, αποτυπώνοντας μια ομάδα παιδιών διαφόρων εθνικοτήτων να λένε τα χριστουγεννιάτικα κάλαντα. Αρκούσε αυτό το έργο για να αποδοθεί στον κορυφαίο Έλληνα καλλιτέχνη ο τίτλος «ο ζωγράφος των Χριστουγέννων».

Το έργο αυτό,  που προκαλεί συγκίνηση και θαυμασμό,  θεωρείται ως η κορυφαία στιγμή στην ηθογραφική ζωγραφική της Ελλάδας. Είναι προφανές ότι ξεπερνά την απλή απεικόνιση ενός εθίμου και  έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις για τους συμβολισμούς του.

Το παραπάνω πρόγραμμα σχεδίασε και εκπονεί η μουσειοπαιδαγωγός Αποστολία Αρμπελιά, η οποία υλοποιεί και τα υπόλοιπα εκπαιδευτικά προγράμματα του ΛΕΒ. Το συγκεκριμένο απευθύνεται σε παιδιά του Νηπιαγωγείου και του Δημοτικού Σχολείου και είναι προσαρμοσμένο στο γνωστικό και εξελικτικό τους επίπεδο.  Έχει διάρκεια μιάμιση έως δύο ώρες (ανάλογα με την ηλικία των ομάδων). Με το εν λόγω πρόγραμμα το Μουσείο του Λυκείου των Ελληνίδων φιλοδοξεί να ανοίξει για μια ακόμα φορά την πόρτα του, στους αιώνιους και ιδανικούς καλαντιστές, τα παιδιά, και να μοιραστεί μαζί τους τη χαρά της εορταστικής αυτής περιόδου, με γνώμονα πάντα την ελληνική παράδοση. Πληροφορίες για συμμετοχή στο πρόγραμμα: 24210-33938 τις πρωινές ώρες ή στο 6945852406.

Τα κάλαντα, ελληνικότατο  έθιμο διατηρείται και σήμερα ζωντανό με τα παιδιά να περιδιαβαίνουν τις γειτονιές,  από σπίτι σε σπίτι, ανά δυο ή  και περισσότερα και να τραγουδούν τα κάλαντα συνοδεύοντας το τραγούδι τους με το τρίγωνο ή ακόμα και κιθάρες, ακορντεόν, λύρες κλπ.

Τα παιδιά παίρνουν με τη σειρά τα σπίτια και  χτυπώντας την πόρτα τους,  ρωτούν: «Να τα πούμε;». Αν η απάντηση από τον νοικοκύρη ή την νοικοκυρά είναι θετική, τότε τραγουδούν τα κάλαντα για μερικά λεπτά τελειώνοντας με την ευχή «Και του Χρόνου. Χρόνια Πολλά». Ο νοικοκύρης τα ανταμείβει με κάποιο χρηματικό ποσό, ενώ παλιότερα τους πρόσφερε μελομακάρονα, κουραμπιέδες, ξηρούς καρπούς και άλλα φαγώσιμα καλούδια.

Κάλαντα συναντώνται παντού, σε ολόκληρη την Ελλάδα, ηπειρωτική και νησιωτική, σε αμέτρητες παραλλαγές και αντιστοιχούν στον τοπικό πολιτισμό και τον κάθε περιοχής χαρακτήρα.

Για τα  κάλαντα,  πιστεύεται ότι η ιστορία τους προχωρεί πολύ βαθιά στο παρελθόν και συνδέεται με την Αρχαία Ελλάδα. Έχουν βρεθεί, μάλιστα, αρχαία γραπτά κομμάτια παρόμοια με τα σημερινά κάλαντα (Ειρεσιώνη στην αρχαιότητα από τη λέξη είρος -έριον=μαλλί). Τα παιδιά της εποχής εκείνης κρατούσαν ομοίωμα καραβιού που παρίστανε τον ερχομό του θεού Διόνυσου. Άλλοτε κρατούσαν κλαδί ελιάς ή δάφνης στο οποίο κρεμούσαν κόκκινες και άσπρες κλωστές.

Στις κλωστές έδεναν τις προσφορές των νοικοκύρηδων. Η λέξη κάλαντα προέρχεται από τη λατινική «calenda», όνομα που συνδέεται με τις καλένδες του Ιανουαρίου της Ρωμαϊκής εποχής (πρωτοχρονιά). Από τον 2ο π. Χ. αιώνα η πρωτοχρονιά ξεκίνησε να γιορτάζεται τον Ιανουάριο, ενώ μέχρι τότε γιορταζόταν τον Μάρτιο. Αργότερα, στο Βυζάντιο τα κάλαντα διατηρήθηκαν ως έθιμο και αφομοιώθηκαν με τον Χριστιανισμό. Τα κάλαντα αποτελούν δημοτικά ευχητικά και εγκωμιαστικά τραγούδια που ψάλλονται εθιμικά, κυρίως, την παραμονή μεγάλων θρησκευτικών εορτών όπως τα Χριστούγεννα, την Πρωτοχρονιά, τα Θεοφάνεια και των Βαΐων (ή Λαζάρου).