221 χρόνια από την πάνδημη κινητοποίηση των Αλμυριωτών Χριστιανών για την ανέγερση του παλαιού Ιερού Ναού Αγ. Νικολάου

Γράφει ο Βασίλης Φρ. Μακρής, Ιστορικός – Msc Κοιν. Ανθρωπολογία

Βρισκόμαστε στο έτος 1802. Ο Αλμυρός, κατά τον Ιρλανδό αρχαιολόγο Edward Dodwell, έμοιαζε «μισοεγκαταλελειμμένος», καθώς πρόσφατα είχε χτυπηθεί από επιδημίες, αποδεκατίζοντας τον πληθυσμό του. Έχει χάσει την παλιά του αίγλη, που είχε αντικρίσει, στα 1688, ο Τούρκος περιηγητής, Ελβιγιά Τσελεμπή, όταν έγραφε για τα μεγαλόπρεπα δίπατα αρχοντικά του, τα όμορφα δημόσια κτίρια, τα τζαμιά, τα σχολεία, τους τεκέδες, τα λουτρά, τα χάνια και τα μαγαζιά του. Ανήκε στο σαντζάκι των Τρικάλων και ήταν έδρα Καδή, αλλά όχι Επισκόπου ακόμη. Έως το 1642 είναι γνωστός ως Αλαχόνιγια (Alahonya), έπειτα με την γνωστότερη ονομασία Ερμιγιέ (Ermiye ή Armiya), αλλά και Αρμιγιό (Armijo), Κρετζίνη ή Κριτζίνι.

Κατοικούνταν κυρίως από μουσουλμανικό πληθυσμό (10.000, κατά τον Ν. Γιαννόπουλο) και λίγους Έλληνες κολλήγους. Οι χριστιανικοί πληθυσμοί είχαν εγκαταλείψει τον κάμπο και κατέφυγαν στα χωριά της Όθρυος, τη Βρύναινα, τους Κωφούς, τη Γούρα, τους Κοκκωτούς, τον (παλιό) Πλάτανο. Λίγο πριν την υπαγωγή του στην Ελλάδα, το 1881, διέθετε Στρατώνα – κάστρο με διοικητικές υπηρεσίες και στρατό, δέκα τζαμιά, τα πέντε με μιναρέ, χάνια και σχολεία. Καθώς ο Αλή Πασάς Τεπελενλής (1740-1822) είχε αρχίσει να παραχωρεί κάποια προνόμια στους ρωμιούς υπηκόους του, σκέφτηκαν και οι χριστιανοί του Αλμυρού να ζητήσουν άδεια για να χτίσουν μια εκκλησία στον τόπο τους. Άλλωστε, ο πληθυσμός τους είχε αρχίσει να μπολιάζεται με εσωτερικούς μετανάστες, που έρχονταν λόγω καλύτερης φορολογίας, αλλά και με Βλάχους βοσκούς, που ξεχειμώνιαζαν εδώ με τα κοπάδια τους. Οι ντόπιοι Τούρκοι, όμως, ήταν εντελώς αντίθετοι και αντέδρασαν άγρια σε αυτήν την προοπτική.

Επίσκοπος της περιοχής, κατοικώντας στον (παλαιό) Πλάτανο, ήταν ο φλογερός Ιερόθεος εκ Κλεινοβού καταγόμενος, ο οποίος αργότερα έγινε Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας, ως Ιερόθεος Α΄ (1825-1846). Προκειμένου να βρεθεί μία λύση στο πρόβλημα, έγραψε αναφορά στον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Επειδή στην Πόλη άκμαζε ηπειρωτική κοινότητα, θεωρήθηκε σωστό, μετά και από προσωπική του θέληση, να δοθούν στον Hπειρώτη παντοπώλη Γέρο-Δήμο τα χαρτιά για τη διεκπεραίωση της ιερής αποστολής.

Ο Γερο-Δήμος πήγε στην Πόλη, παρουσιάστηκε στον Πατριάρχη και του έδωσε την αναφορά του Ιεροθέου. Εκείνος έκανε γραπτή έκκληση στην Υψηλή Πύλη, οι Hπειρώτες της Πόλης βοήθησαν επίσης και τελικά ο Σουλτάνος εξέδωσε φιρμάνι να κτιστεί η εκκλησία στον Αλμυρό! Το σουλτανικό φιρμάνι, όμως, έκρυβε πολλά εμπόδια. Αν και επέτρεπε την ίδρυση χριστιανικού ναού, επέβαλε αυστηρούς όρους για τον τρόπο, τον τόπο και κυρίως τον χρόνο που αυτή θα πραγματοποιούνταν. Προέβλεπε λοιπόν ότι ο νέος Ιερός Ναός όφειλε να είναι εκτός οικιστικού πλαισίου, να είναι χαμηλότερος από όλα τα τουρκικά τζαμιά και κυρίως να έχει χτιστεί σε σαράντα ημέρες!  Ως εγγύηση για την τήρηση των όρων, τρεις ντόπιοι δημογέροντες φυλακίσθηκαν στην αυλή του Αλή Πασσά. Ήταν οι Δημήτριος Βαλουξής, Κωνσταντίνος Λιάνος και Χρήστος Ντάγκρας.

Η έλευση του φιρμανιού στον Αλμυρό γέμισε χαρά και ενθουσιασμό τους χριστιανούς, μα θλίψη και αγανάκτηση τους μουσουλμάνους. Το μίσος τους το ικανοποίησαν κρεμώντας τον Γερο-Δήμο στην αγορά της πόλης. Μετά τον πρώτο ενθουσιασμό των χριστιανών έρχεται ο φόβος της αποτυχίας του εγχειρήματος. Είναι όλοι τους φτωχοί «κολλήγοι και κεραντζήδες», λεφτά δεν υπάρχουν ούτε για τα υλικά… Τη λύση δίνει πάλι ο επίσκοπος Ιερόθεος, δανείζοντας χρήματα από την προσωπική του περιουσία. Όταν αργότερα τα ζήτησε πίσω και είδε ότι δεν είχαν να του τα επιστρέψουν, τα χάρισε, με δωρητήριο επιστολή, υπό τον όρο να αγοραστούν κτήματα και μύλοι και από τα έσοδά τους να πληρώνονται οι μισθοί των διδασκάλων του Ελληνικού Σχολείου και των Δημοτικών Σχολείων.

Έτσι, κανένα εμπόδιο δεν στάθηκε ικανό να αποτρέψει την πραγματοποίηση του πόθου των Αλμυριωτών! Άνδρες, γυναίκες και παιδιά βοήθησαν στη μεταφορά υλικών, οι αγωγιάτες έβαλαν τα μουλάρια τους και οι κολλήγοι σκάβαν τα θεμέλια! Κατά την παράδοση, «σαράντα μάστοροι έκτιζον την εκκλησία του Αγίου Νικολάου μεγάλην βασιλικήν θολωτήν και την ετελείωσαν μέσα εις 40 ημέρας!». Πρωτομάστορας ορίστηκε ο Μαστρο-Δήμος από το Ζουπάνι της Ηπείρου, ο οποίος και αποφάσισε το πως και τι έπρεπε να χτιστεί ώστε να θεωρείται τελειωμένος ο Ναός σε σαράντα ημέρες. Κατά πάσα πιθανότητα η στέγη του ήταν αρχικά ξύλινη και γνωρίζουμε ότι η πλακόστρωση έγινε δέκα χρόνια μετά. Τα θεμέλια σκάφτηκαν σε βάθος 1,5 μέτρου και εξωτερικά υψώθηκε μόνο κατά 1,5 μέτρο. Αργότερα, αφαίρεσαν και άλλο χώμα, δίδοντας στον εσωτερικό χώρο μεγαλύτερο ύψος. Με τέτοιες έξυπνες λύσεις, κατάφεραν να τον παραδώσουν σε σαράντα ημέρες και έπειτα να τον τελειοποιούν εσωτερικά και εξωτερικά τα επόμενα χρόνια!

Στις 20 Μαΐου 1802 τελέστηκαν τα εγκαίνια του Ναού.  Η ημερομηνία αυτή αποτέλεσε έκτοτε ημέρα γιορτής που  θύμιζε την σχεδόν θαυματουργική ίδρυσή της πρώτης εκκλησίας της πόλης. Μάλιστα, στα 1902, στην εκατονταετηρίδα του Ναού ξεκίνησε και η οργάνωση των αθλητικών αγώνων «Κρόκια». Ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου Αλμυρού ήταν το αποτέλεσμα του συλλογικού πόθου και της έμπρακτης προσφοράς όλων των αλμυριωτών χριστιανών της εποχής, Ιεραρχών, δημογερόντων, «κολλήγων και κεραντζήδων». Την πάνδημη αυτή προσφορά των προγόνων μας ας τιμήσουμε όλοι μας και φέτος, συμμετέχοντας στις εορταστικές εκδηλώσεις (19-20 Μαΐου), επ’ ευκαιρία της Ανακομιδής των λειψάνων του Αγίου Νικολάου. Χρόνια πολλά σε όλους!

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ:
Κοντονάτσιος, Βίκτωρ Κων. (2005). Το χρονικό του Ιερού Ναού του Αγίου Νικολάου του Αλμυρού. Αλμυρός: Εκκλησιαστικό Συμβούλιο Αγίου Νικολάου Αλμυρού.
Κοντονάτσιος,  Βίκτωρ Κων. (2016).  Η περιοχή του Αλμυρού στην Ιστορία. Αλμυρός.
Μακρής, Βασίλειος Φρ. (2018). Η οθωμανική πόλη, το παράδειγμα του Αλμυρού. Βόλος: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τελική εργασία στο μεταπτυχιακό σεμινάριο: Αστικά τοπία: δομές, αντιλήψεις, μετασχηματισμοί.
Παλιούγκας Θ. (2001). Η Θεσσαλία στο οδοιπορικό του Ελβιγιά Τσελεμπί, Λάρισα: Ιστορικό Λαογραφικό Μουσείο Λάρισας 2001, σ.51, όπως αναφέρεται στο Κοντονάτσιος Βικ., Η περιοχή του Αλμυρού στην Ιστορία, Αλμυρός 2016, σ. 363.
Πετρωνότης, Αργ. (1997). Οθωμανικά αρχιτεκτονήματα θεσσαλικού Αλμυρού, στο: Κοντονάτσιος Βικ.(επιμ.), Αχαιοφθιωτικά Β΄: Πρακτικά του Β΄ Συνεδρίου Αλμυριώτικων Σπουδών, τ. Β΄, Αλμυρός (1997), σσ.23-124, σ. 30-36.
Στάικος, Κ. Σ. (2014). Ο ελληνικός κόσμος μέσα από το βλέμμα των περιηγητών (15ος-20ός αιώνας): Ανθολόγιο από τη συλλογή του Δημητρίου Κοντομηνά: Κατάλογος Έκθεσης, Μουσείο Μπενάκη, 8 Φεβρουαρίου 2005-6 Μαρτίου 2005.
Στουρνάρας Γρ., Ο Αλμυρός και η ευρύτερη περιοχή του  στον 19ο αιώνα: χριστιανικές και μουσουλμανικές κοινότητες, στο: Κοντονάτσιος Βικ. (επιμ.), Αχαιοφθιωτικά Δ΄: Πρακτικά του Δ΄ Συνεδρίου Αλμυριώτικων Σπουδών, τ. Α΄, Αλμυρός 2015, σσ. 157-162, σ. 158.