Αλμυρός: Βρύναινα και Μοναστήρι Παναγίας Ξενιάς, η Αγία Λαύρα της Επανάστασης του 1878 – Γράφει η Κ. Θεοδώρου

Γράφει η Θεοδώρου Κυριακή, Φιλόλογος – Διευθύντρια Γυμνασίου Σκοπέλου – Μέλος της Φ.Ε. Αλμυρού «ΟΘΡΥΣ

Ο 19^ος ήταν ο αιώνας των επαναστάσεων στην Ευρώπη, αποτέλεσμά της γαλλικής επανάστασης του 1789. Οι ευρωπαϊκοί λαοί συγκρούονται με τις δεσποτικές μοναρχίες τους με κοινωνικά και εθνικά αιτήματα στην Ευρώπη και στα Βαλκάνια-Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Ο Μεγαλοϊδεατισμός των Ελλήνων αναπτερώνεται σε κάθε Ρωσοτουρκικό πόλεμο. Το 1877 / 24 Απριλίου ξεσπά νέος Ρωσοτουρκικός πόλεμος με σκοπό την απελευθέρωση των βαλκανικών λαών και την κάθοδο της Ρωσίας στο Αιγαίο. Οι  Έλληνες ξεσηκώνονται. Ο βασιλιάς διστάζει, η ελληνική κοινωνία βοά! Μπροστά στον κίνδυνο εσωτερικής αποσταθεροποίησης ορίζεται εισβολή του στρατού για τις 15 Αυγούστου 1877, θα πραγματοποιηθεί με 5 μήνες καθυστέρηση στις 21.1.1878 σύμφωνα με το μυστικό κυβερνητικό σχέδιο. Τα παλιά θεσσαλικά αρματολίκια-καπετανάτα, των Αγράφων, του Ολύμπου-Ελασσόνας, Πηλίου και Όθρυος, ετοιμάζονται από το 1876. Στρατός συγκεντρώνεται στη Χαλκίδα και μετακινείται τον Δεκέμβρη του 1877 στη Λαμία.

Αρχές Γενάρη 1878, ανεπισήμως το πυρ παύει στα Βαλκάνια και επισήμως στις 30 Ιανουαρίου. Στο Πήλιο η σημαία σηκώνεται 15 Ιανουαρίου αλλά τα σώματα   συγκεντρώνονται όλα για δράση στις 20.1.1878. Στον Όλυμπο από 19.2.1878 και στα  Άγραφα από 3.2 -19.4.1878. Στον Αλμυρό η επανάσταση κηρύσσεται στις 16 Ιανουαρίου στη Βρύναινα,  αμέσως  την επόμενη μέρα 17.1.1878 ξεκινά η μάχη στην Παναγία Ξενιά, που είναι και η πρώτη μάχη και μάλιστα νικηφόρα της επανάστασης στη Θεσσαλία!

Το καπετανάτο της Όθρυος προετοιμαζόταν από το 1876. Τριμελής επαναστατική επιτροπή, η οποία εποπτεύει και αποφασίζει για τα πάντα, εδρεύει στο χωριό  Νεοχώρι, κοντά στη Γούρα και την αποτελούν, ο ιερέας  Νεοχωρίου Παδημήτρης Κανάκας, ο Β. Κόκκινος από την Ομβριακή, ο Δ. Αβαριτσιώτης από τη Μελιταία. Οι Βελεντζαίοι, Αχιλλέας Βελέντζας μοίραρχος της Χωροφυλακής στη Θήβα με τον 20χρονο γιό του Ιωάννη Βελέντζα και ο δίδυμος αδελφός του Θρασύβουλος Βελέντζας οικονομικός υπάλληλος στη Θήβα, εγκαταλείπουν τις υπηρεσίες τους, έρχονται από τον Δεκέμβρη του 1877 στη Σούρπη και εκπαιδεύουν τους μαχητές.

Οι επαναστάτες συγκεντρώνονται σταδιακά στη Σούρπη, στη Βρύναινα και στο χωριό Άγιος Ιωάννης. Στη Βρύναινα του Αλμυρού τελείται στις 16/1/1878 δοξολογία, ευλογούνται τα όπλα από τον ιερομόναχο Αγαθάγγελο και κηρύσσεται η επανάσταση. Παρόντες είναι μαζί με τους μαχητές τους, ο Ν. Αξελός από το Πήλιο, ο Χ. Λελούδας από τον Όλυμπο, οι οπλαρχηγοί Β. Ζούρκος από την Μακεδονία και Κυριακίδης, ο Ι. Ζήκος και Φράγκος Φράγκου από τους Κοκκωτούς, οι βουλευτές  Γ. Νικολαΐδης, πρώην λοχαγός πεζικού, καθηγητής Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών επικεφαλής 20 φοιτητών, ο Α. Μήτσας πρώην λοχαγός πεζικού, Αιγύπτιοι και Γάλλοι  φιλέλληνες αξιωματικοί, Έλληνες δημοσιογράφοι.

Αμέσως μετά την ίδια μέρα παίρνουν θέσεις μάχης στα υψώματα Προφήτης Ηλίας και Αγία Παρασκευή γύρω από το ιστορικό πλέον Μοναστήρι της Παναγίας Ξενιάς, όπου διεξάγονται στις 17, 18 Ιανουαρίου και 20 Ιανουαρίου, επικές μάχες, με πρωταγωνιστή τον Ιωάννη Βελέντζα, νικηφόρες για τους Έλληνες!

Χίλιοι Τούρκοι τακτικοί και άτακτοι Γκέκηδες, με ορεινό τηλεβόλο, ενάντια σε  300. Μπροστά στην είσοδο του μοναστηριού, 20.1.1878, γίνεται πραγματική ανθρωποσφαγή  των Τούρκων, που προσπαθούν να μπουν στο μοναστήρι από τη στενή είσοδο για να σωθούν και δεν τα καταφέρνουν. Εξακόσοι Τούρκοι και Γκέκηδες πέφτουν νεκροί κάτω από το σπαθί του Ζούρκα. Όσοι έμειναν ζωντανοί επιχείρησαν έξοδο στις 22.1.1878 και πολλοί πνίγηκαν στον Ξηριά. Ήταν χειμώνας και το ποτάμι είχε κατεβάσει πολύ νερό. Η πρώτη νίκη της επανάστασης λοιπόν είναι στην Παναγία Ξενιά!

Παίρνει θάρρος όλη η Θεσσαλία, ενώ θορυβούνται οι Μεγάλες Δυνάμεις και οι Οθωμανοί από την ορμητικότητα των επαναστατών, την ασάλευτη αποφασιστικότητα και την απαράμιλλη ανδρεία τους στο πεδίο της μάχης! Στις 30/1 οι επαναστάτες συσκέπτονται στα Κελλέρια και αποφασίζουν επίθεση στον Πλάτανο. Ακολουθούν οι επικές μάχες του Πλατάνου όπου συνολικά στις 2, 3 και 12 Φεβρουαρίου 1878, οι μαχητές 300 και 680, με τους Θηβαίους ιερολοχίτες και την επικουρία του Φράγκου από τη Σούρπη, αντίστοιχα αντιμετωπίζουν 2000 τακτικούς και άτακτους στην πρώτη μάχη, νικούν, και 6000 στη δεύτερη πάντα συνοδεία τηλεβόλου.

Στο ύψωμα του Αγίου Αντωνίου στις 12 Φεβρουαρίου, έδωσε σφοδρή μάχη ο Αχιλλέας Βελέντζας μέχρι που τέλειωναν οι σφαίρες. Υποχωρεί, καθώς υπάρχει πλέον κίνδυνος ολοκληρωτικής σφαγής τους, καλυπτόμενος από τον γιο του Ιωάννη και τους φοιτητές, που έχουν πιάσει τα διπλανά χαμηλά υψώματα, ελλείψει πολεμοφοδίων. Ο Πλάτανος πέφτει και πυρπολείται. Περαιτέρω οι 400 μαχητές του Αλμυρού μετά τις μάχες στον Πλάτανο, πήγαν στο Πήλιο με τον Θρασύβουλο Βελέντζα και συμμετείχαν στις μάχες της Μακρινίτσας.

Στη δεύτερη φάση της ήττας 17 Μαρτίου 1878, που αποδόθηκε σε πρόβλημα στη διοίκηση καθώς την ώρα της μάχης οι επαναστάτες έμειναν ανερμάτιστοι, όλοι οι αναγκαστικά υποχωρούντες μαχητές Αλμυριώτες και Πηλιορίτες, όρισαν αρχηγό τους τον Αλμυριώτη Θρασύβουλο Βελέντζα, ο οποίος προέβη σε αξεπέραστο στρατιωτικό  άθλο περνώντας    μέσα από τον κάμπο 1600 μαχητές, τραυματίες και γυναικόπαιδα  φέρνοντάς τους  ασφαλείς στη Σούρπη και στα Κελλέρια. Εκεί στα Κελλέρια  ήρθαν να συναντήσουν στις 10 Απριλίου τον Θρασύβουλο Βελέντζα οι πρόξενοι της  Αγγλίας στην Αθήνα Γ. Μέρλιν και  Κ. Κλωντ της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη, για κατάπαυση πυρός με την υπόσχεση της ειρηνικής διευθέτησης της απελευθέρωσης της Θεσσαλίας, στις 10 Απριλίου 1878. Ο ίδιος ήταν σταθερά αρνητικός, αλλά οι υπόλοιποι οπλαρχηγοί και το καπετανάτο Αγράφων συμφωνούσαν, οπότε έπαυσε το πυρ. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881, και μόνο τότε, η τριμελία του Καπετανάτου Όθρυος παρέδωσε την εξουσία του στον Νομάρχη Φθιώτιδος.

Ακολουθεί απόσπασμα από την εργασία του Αποστόλου Παπαθανασίου, απογόνου των Βελεντζαίων που ζει στο Βόλο, για τις μάχες στη Μονή Ξενιάς και Πλατάνου, όπως τον διέσωσε πρωτογενώς  ο Μ. Σεϊζάνης, αυτόπτης μάρτυς στα γεγονότα, στο έργο του  «Η πολιτική της Ελλάδος και η Επανάσταση του 1878», που εκδόθηκε το 1879 στην Αθήνα.

Στις 24 Μαρτίου 1878, πραγματοποιήθηκε στη Μονή Ξενιάς συγκέντρωση όλων των επαναστατών Αλμυρού και Πηλίου και ύστερα από σύσκεψη οπλαρχηγών ανακηρύχτηκε γενικός αρχηγός τους ο Θρασύβουλος Βελέντζας. Το πρωί της 25^ης Μαρτίου 1878 έλαβε χώρα δοξολογία έξω από τη Μονή Ξενιάς και γύρω από το θυσιαστήριο τοποθετήθηκαν οι σημαίες των επαναστατικών σωμάτων. Τη δοξολογία τέλεσε ο σημαιοφόρος του Ιερού λόχου των Θηβαίων, Σέργιος Πετρούλιας, που ήταν ιερομόναχος εθελοντής και ο διοικητής του λόχου εκφώνησε τον πανηγυρικό της ημέρας που έκανε όλους να κλάψουν από συγκίνηση.

Ο λόγος του αρχηγού του Ιερού Λόχου των Θηβαίων, μοναδικός σε πατριωτισμό, σύλληψη και έκφραση, δηλωτικός της πίστης και των συναισθημάτων των συγκροτούντων τον Ιερό  λόχο εθελοντών, τον οποίο περιέλαβε ο Μ. Σεϊζάνης στο βιβλίο του (ό.π., σελ. 320) έχει ως εξής: «Στρατιώται του Χριστού και της Ελευθερίας! Εξήντα χρόνοι ακόμα δεν εκλείσανε, όπου ένα ξημέρωμα γλυκό παρόμοιο με της σημερινής ημέρας, οι σκλαβωμένοι και αλυσόδετοι γονείς μας, ορκισθέντες εις τον Τίμιον Σταυρόν και εις την αγιασμένην  σημαία της ελευθερίας, απεφάσισαν  να σπάσουν διαπαντός τα σίδερα,  όπου τους εκράτουν γονατιστούς  εις τα  τυραννικά των Αγαρηνών πόδια.

Ελευθερίαν ή θάνατον ωρκίσθησαν με μίαν φωνήν  και τα βουνά επλημμύρισαν από νέους και γέροντες πολεμιστάς. Οι χθεσινοί δούλοι έγιναν ήρωες και ο Τούρκος, ο μαθημένος  έως τότε να τους τυραννή και να τους προστάζη, έμαθεν ενωρίς να προσκυνά την άκρα της λερής των φουστανέλλας. Εννέα χρόνους του χιονοσκέπαστου Ολύμπου μας τα σπήλαια, του Πίνδου και του Κισσάβου αι κορυφαί και τα στενά εφιλοξένησαν τα γυναικόπαιδα της αρματολικής γενιάς του 1821.

Εννέα χρόνους εις κάθε βήμα του ο Αγαρηνός έβλεπε μίαν αστραπή και εις τον κρότον του καριοφυλλιού του ήκουε την φοβεράν διαμαρτύρησιν της ελευθερίας. Πολλαίς φορές το χρυσοσελλωμένο του Βέη άλογον αιματωμένον  έτρεξεν εις του Μεγάλου Κάμπου και της Λαρίσης τα χωριά χωρίς τον υπερήφανον αγά του. Ήλθον όμως πολλαίς φορές ημέρες στενοχωριών και δυστυχημάτων. Πολλαίς φορές η φούκτα των ανδρείων μας πολεμιστών, όταν μάλιστα της διχονοίας το μαύρο φίδι εδάγκανε τα σωθικά των και της απευθείας ο φοβερός ανεμοστρόβιλος τους κατεσκόρπιζε, ηναγκάσθησαν να φύγουν από κορυφής εις κορυφήν την πολυάριθμον και ηνωμένην του εχθρού δύναμιν.

Είναι αλήθεια, έφυγον πολλαίς φορές και τα ανδρεία του Καραΐσκου, του Βότσαρη, του Νικηταρά και του Ανδρούτσου παλληκάρια, αλλ’ έφυγον διά να γυρίσουν φοβερώτερα, καθώς το κύμα της θαλάσσης το ακούραστο, οπού χάνεται μία στιγμή διά να φανή  υψηλότερον και πλέον αφρισμένο. Ο Τούρκος δεν εχαίρετο εις την πρόσκαιρον φυγήν των και ο ύπνος δεν εκλούσε το φοβισμένο ‘μμάτι του διότι πολλαίς φοραίς μεσάνυχτα και εις την ξηρά και εις την θάλασσα ήκουσε του χάρου την κραυγή επάνω εις του ύπνου του το προσκεφάλι. Εκεί επάνω του Κανάρη η φωτιά και το λεπίδι του Βότσαρη ετελείωσαν τα  βάρβαρα και θηριώδη όνειρά των.

Τι ήθελον λοιπόν οι γονείς μας εκείνοι οι αθάνατοι γυμνοί και πεινασμένοι να ποτίζουν την τότε σκλαβωμένη γη άφθονα με το αίμα των, παρά εκείνον το οποίον και ημείς ζητούμεν σήμερον;

Τον άρτον της ελευθερίας τον γλυκύν, διότι το φαρμακερό δάκρυ της σκλαβιάς πικρόν, πολύ πικρόν τον έχει ζυμωμένον. Μίαν καλύβην ειρήνης και τιμής, διότι και εις του πλουσιωτέρου σκλάβου το παλάτι, η τιμή δεν ημπορή να κατοικήση μία στιγμή, ούτε η ειρήνη να εύρη ανάπαυσιν μίαν ώραν. Αυτά εζήτουν εκείνοι τότε επιμόνως και καρτερικώς με το φλογερό στόμα του καριοφυλλιού των και με την άκρα της αιματοσταζούσης λεπίδος των και τέλος τ’ απήλαυσαν μαρτυρικώς αλλά και τόσον  ενδόξως.

Και τώρα ιδέτε αντικρύ σεις τα ριζώματα εκεί της Σούρπης, ιδέτε και εδώ, ιδέτε τριγύρω έως τα ψηλώματα της φημισμένης Γούρας, όπου η χιονισμένη της κορυφή σαν ασπρομάλλης γέροντας πολεμιστής μας ενθυμίζει τόσα κατορθώματά των. Εκεί ο ήλιος  γλυκογελά από την μάννα εις το άφοβο και χαρούμενο παιδί και από το παιδί εις την ευτυχισμένη μάννα. Τους ενθαρρύνει η σημαία του Χριστού, τους γλυκαίνει ο άρτος της ελευθερίας και εις τον ίσκιο των δένδρων του περιβολιού ή εις την εστίαν της καλύβης  ξεκουρασμένος ο ευτυχής και υπερήφανος πατέρας διηγήται του 1821 τα κατορθώματα και εις των μεγάλων και μικρών τα μέτωπα μεταδίδει την υπερηφάνεια και την ευτυχία. Εδώ  των ανθρώπων τα πρόσωπα είναι συννεφιασμένα και μελαγχολικά καθώς τον ουρανόν, όπου μαύρο και πυκνό σύννεφο δεν αφήνει να φωτίση η λαμπερά ακτίνα του ηλίου.

Εδώ τρέχει δειλό και δακρυσμένο το παιδί να κρυφθή εις της φοβισμένης μάννας του τον κόρφο  και  ταπεινός γυρνά ο πατέρας του και χίλιαις υποψίαις ο νους του βάζει! Τρέμει η πατρική  καρδία του μη ο βασιβουζούκος ή ο Γκέκας επάτησαν το χαμηλό κατώφλιο της οικογενειακής του ευτυχίας. Εκεί το γλυκογέλασμα του Χριστού και η χαρά της ελευθερίας, εδώ ακόμα το φαρμακερό, το μαύρο της δουλωσύνης δάκρυ!

Στρατιώται της Ελευθερίας και του Χριστού, ολίγη γη ξεχωρίζει τους σκλάβους από τους  ελευθέρους, τους δυστυχισμένους από τους ευτυχισμένους  αδελφούς! Και τάφος αν μέλλη  να γείνη η γη αυτή, δεν πρέπει να οπισθοχωρήσωμεν αλλά να εξακολουθήσωμεν τον αγώνα. Χιλιάδες  βλέμματα τη στιγμή ετούτη μας κοιτάζουν! Από ημάς εξαρτάται η δόξα ή η ατιμία, η σκλαβιά ή η ελευθερία πολλών Ελλήνων.

Καθώς οι πατέρες μας ολίγοι κατά πολλών και ασθενείς κατά ισχυρών επολέμησαν και ενίκησαν, παρομοίως και ημείς πρέπει να πολεμήσωμεν και θέλομεν νικήσει. Η διαθήκη των είναι ιερά, γραμμένη με το άγιόν των αίμα και πρέπει να την εκπληρώσωμεν διά του ιδικού μας αίματος. Εάν χθες  υπεχωρήσαμεν εις το πλήθος των εχθρών, αύριον πάλιν θέλομεν προχωρήσει θερίζοντες τας πυκνάς των τάξεις, αρκεί το πάθημα της απευθείας της διχονοίας και της αμελείας να γείνη μάθημα ομονοίας  και υπακοής. Έως τώρα πολλαίς φοραίς σεις οι ίδιοι δεν αποδείξατε ότι των Τούρκων  το μαχαίρι  να σας  φοβίση δεν ειμπορεί; Και δεν εστήσατε  ακόμα χθες εδώ τριγύρω από τούρκικα κορμιά τα πρώτα επαναστατικά  τρόπαιά σας;  Τα τείχη  του Μοναστηρίου αυτού είναι βαμμένα από το χθεσινόν αίμα των εχθρών μας!

Γύρω τριγύρω ρίψατε μια ‘μματιά και θέλετε ιδεί τα άταφα  κορμιά των. Ο Γκέκας βλέπει  όνειρο το Μοναστήρι της Ξενιάς και ξυπνά ακόμα τρομαγμένος. Παρακάτω εκεί ο Πλάτανος  και η ξηρομάνδρα του Αγίου Αντωνίου δεν ομολογούν τι δύναται η απόφασις ολίγων γενναίων να κατορθώση; Λοιπόν διατί να μας αποθαρρύνη της Μακρυνίτσης η αποτυχία, αφού η τύχη των πολέμων πολλαίς φοραίς είναι τοιαύτη; Τώρα μάλιστα έχομεν χρέος και πρέπει να του αποδείξωμεν ότι των μαχών αι συμφοραί  και των πολέμων τα δεινοπαθήματα δεν ημπορούν να καταβάλλουν θάρρος μας μήτε να μεταβάλουν την απόφασίν μας. 

Απόφασίς μας είναι: Θεσσαλία ελευθέρα ή θάνατος! Τας σημαίας μας σήμερον ηγίασεν ο αγιασμός του Ευαγγελισμού της πρώτης ελληνικής  ανεξαρτησίας. Ας φέρωμεν λοιπόν και  πάλιν αυτάς δοξασμένας εις το μέσον των τυράννων μας και ας προσπαθήσωμεν να χαράξωμεν με αυτάς και με το αίμα μας τα νέα της Θεσσαλίας  όρια».

Μοναστήρι Κάτω Παναγίας Ξενιάς, Βρύναινα, Παληός Πλάτανος, Άγιος Ιωάννης, Σούρπη. Ιεροί τόποι ελευθερίας, όπου η δόξα στεφάνωσε με δάφνες τους Αλμυριώτες επαναστάτες, τους μεγάλους πρωταγωνιστές της επανάστασης της Θεσσαλίας το 1878!