Ελληνιστική Άλος : Όταν η έμπνευση έρχεται από τα μνημεία μας – γράφει η Ελένη Χ. Δημάκου (ΜΑ Ιστορίας)

Γράφει η Ελένη Χ. Δημάκου (ΜΑ Ιστορίας)

Στις 6 Σεπτεμβρίου παρουσιάστηκε στον αρχαιολογικό χώρο της Άλου η θεατρική παράσταση «Ικέτιδες Αισχύλου-ικέτες» από τη Θεατρική Σκηνή Δικηγόρων Βόλου και Συνεργαζομένων «ΑΘΕΜΙΤΟΣ», με διοργανωτές το Δήμο Αλμυρού, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μαγνησίας και τη Φιλάρχαιο Εταιρεία Αλμυρού «Όθρυς». Είχαμε έτσι την ευκαιρία να απολαύσουμε τον αρχαιολογικό χώρο ως σκηνικό θεάτρου.

Χτισμένη περίπου το 302 π.Χ., η ελληνιστική πόλη της Άλου που βρίσκεται στη θέση «Κεφάλωση» νότια του Αλμυρού ανάμεσα στα παράλια του Παγασητικού και τους πρόποδες της Όθρυος αποκαλύπτεται σταδιακά με την πρόοδο των ανασκαφικών εργασιών σε μια, μάλλον, άβολη θέση δίπλα στην εθνική οδό. Παρακολουθώντας την παράσταση είχαμε την ευκαιρία να νιώσουμε λίγο από την ατμόσφαιρα της αρχαίας πόλης και να σκεφθούμε τα οφέλη που μπορεί να υπάρξουν για την περιοχή από την αξιοποίηση του μνημείου.

Ευχάριστη διαπίστωση από την επίσκεψη εκεί ήταν η όψη του αρχαιολογικού χώρου που, συνήθως πνιγμένος στα αγριόχορτα, αυτή τη φορά καθαρός αποκάλυπτε σε όλο τους το μεγαλείο τα λείψανα της οχύρωσης. Φωτεινά και επιβλητικά, μας έδιναν την αίσθηση όχι μόνο ότι ζωντανεύει το ιστορικό παρελθόν, αλλά και ότι ο σύγχρονος Αλμυρός έπαιρνε και αυτός αίγλη από τα αρχαία απομεινάρια.

Η προσέλευση του κόσμου μεγάλη. Πέρα από τη θεατροφιλία αυτή καθαυτή, λίγο το καλοκαίρι που πάει προς το τέλος του, λίγο η ανάγκη που επιτάσσει η πανδημία για μια ασφαλή open air έξοδο, λίγο η περιέργεια για την παρακολούθηση μιας θεατρικής δράσης σε έναν αρχαιολογικό χώρο, αποτελούν ασφαλώς αφορμές. Αν κρίνουμε, όμως, από τη σύνθεση του κοινού που δεν περιλάμβανε μόνο κατοίκους της περιοχής, το κίνητρο ήταν μάλλον το ενδιαφέρον για τον ίδιο τον αρχαιολογικό χώρο  που πρώτη φορά ανοιγόταν για να συμβεί εκεί ένα πολιτιστικό γεγονός. Αυτό ενισχύεται και από τη μεγάλη συμμετοχή του κόσμου στην ξενάγηση από την υπεύθυνη αρχαιολόγο. Το άνοιγμα ιστορικών χώρων σε εκδηλώσεις συμβαίνει εδώ και δεκαετίες στην Ελλάδα. Η εκδήλωση που παρακολουθήσαμε για πρώτη φορά στην Άλο ήταν μια όμορφη εμπειρία που ευχόμαστε να επαναλαμβάνεται σταθερά στο μέλλον.

Η «ανοικτότητα» των χώρων συνοδεύει σήμερα πολλές και διάφορες πρακτικές. Ως «χώρος» εννοείται οποιοδήποτε πεδίο μπορεί να εκληφθεί ως τέτοιος, από την επιστημονική γνώση (π.χ. ιστορικά αρχεία) ως τους χώρους πολιτισμού (π.χ. μουσεία, αρχαιολογικοί χώροι). Η οριοθέτηση του ιστορικού παρελθόντος, η φύλαξη και η απόσταση την οποία οφείλαμε να κρατάμε από αυτό προστατεύοντάς το σε κλειστούς χώρους (π.χ. Βιβλιοθήκες, Μουσεία, περίκλειστους αρχαιολογικούς χώρους κ.λπ.) είναι συνυφασμένα με την νεωτερική αντίληψη για την πολιτιστική κληρονομιά, η οποία κυριαρχούσε και στο νέο ελληνικό κράτος τουλάχιστον ως τη δεκαετία του 1980. Αντίθετα η κατάργηση των ορίων με το «άνοιγμα» χαρακτηρίζει τη σημερινή μετανεωτερική εποχή μας, όπου τα πάντα είναι εφικτά (anything goes), και μπορεί να φθάσει ως το πλήρες άνοιγμα των χώρων στο ψηφιακό περιβάλλον. 

Αναμφίβολα, η διοργάνωση πολιτιστικών γεγονότων είναι αναγκαία, όπως και η συμμετοχή των κατοίκων σ’ αυτά για την κοινωνική ευεξία και την ποιότητα της ζωής τους. Ωστόσο, σήμερα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης ο κόσμος αλλάζει γρήγορα. Αλλάζουν και οι πολιτιστικές του προτεραιότητες σε σχέση με παλαιότερες εποχές. Η τεχνολογία μας επιτρέπει να ερχόμαστε σε επαφή με μια πολιτιστική κοσμογονία! Τι είναι αυτό, λοιπόν, που θα μπορούσε να βοηθήσει να ξεφύγουμε από τις συνήθως κοινότοπες καλοκαιρινές εκδηλώσεις και να αναβαθμίσει την πολιτιστική δραστηριότητα;

Η μελέτη και έρευνα που γίνεται τις τελευταίες δεκαετίες γύρω από την ταυτότητα του πολιτιστικών γεγονότων και την οικονομική και κοινωνική συνεισφορά τους δείχνει ακριβώς το ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα οφέλη που μπορούν να υπάρχουν από τις ποικίλες εκδηλώσεις του πολιτισμού. Ποια θα μπορούσε να είναι η ταυτότητα ενός πολιτιστικού προϊόντος προκειμένου να γίνει αυτό ελκυστικό στον καταναλωτή – θεατή; Εδώ μπορούμε να αναζητήσουμε την έννοια του branding  που καθιέρωσε ο David Aaker (1991), πολύ γνωστός καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Berkeley στην Καλιφόρνια των Ηνωμένων Πολιτειών. Για τον Aaker το «brand equity», δηλαδή η «αξία του ονόματος», συνιστά το κλειδί που περικλείει τα στοιχεία μιας επώνυμης ταυτότητας. Η Άλος, με το ειδικό βάρος του ονόματος που αυτή έχει στην τοπική ιστορία, θα μπορούσε να προσφέρει μια ελκυστική ταυτότητα, ένα brand, για το πολιτιστικό προϊόν του Αλμυρού. Το όνομα τηςΆλου, από μόνο του ή μαζί με κάποιο σύμβολο, μπορεί να αποτελέσει αφενός το προσδιοριστικό και αφετέρου το διαφοροποιό στοιχείο που θα συμβάλει στο να καταστεί ο Αλμυρός ένας πολιτιστικός προορισμός προσελκύοντας ένα ευρύτερο κοινό.  Ακόμη το όνομα μπορεί να στεγάσει και ένα σύνολο εκδηλώσεων που ενδέχεται να συμβαίνουν και σε άλλους χώρους της περιοχής.

Είναι ένας τρόπος να ανακαλέσουμε το ιστορικό παρελθόν της περιοχής, όχι με το συνήθη τρόπο μιας ξενάγησης ή μιας εκδήλωσης με ιστορικό-αρχαιολογικό περιεχόμενο, αλλά μέσω της ενίσχυσης της συναισθηματικής σύνδεσης του επισκέπτη με το μνημείο. Μέσω της ψυχικής ανάτασης που βιώνει ο θεατής παρακολουθώντας ένα καλλιτεχνικό γεγονός (θέατρο, μουσική,  χορός ή όποια άλλη εκδήλωση τέχνης και ψυχαγωγίας) σε ένα περιβάλλον φορτισμένο από την πνοή των ανθρώπων που ζούσαν και περιφέρονταν στον ίδιο χώρο εκατοντάδες χρόνια πριν. Η πολιτιστική αναβάθμιση μπορεί να παρακινήσει και τους ανθρώπους της ίδιας της περιοχής να μένουν σε επαφή με την κληρονομιά του τόπου τους συμμετέχοντας στις εκδηλώσεις και ακόμα να δημιουργήσει και ένα είδος δεσμού ανάμεσά τους.

Το όφελος που προκύπτει από τη δραστηριότητα αυτή μπορεί να είναι πολλαπλό. Συνήθως, οι άνθρωποι στα ταξίδια τους για διακοπές πολλές φορές συμμετέχουν στις πολιτιστικές εκδηλώσεις των περιοχών που επισκέπτονται. Σ’ αυτό το πλαίσιο οι πολιτιστικές εκδηλώσεις μπορούν να λειτουργήσουν υποστηρικτικά για την τοπική οικονομία. Το έχουμε δει αυτό να συμβαίνει ήδη στον τόπο μας με το καλοκαιρινό μουσικό γεγονός του φεστιβάλ «Los Almyros» που σαν καλλιτεχνικό και πολιτιστικό προϊόν ανήκει ασφαλώς στα δημιουργικά αγαθά (creative good). Σήμερα υπάρχει ένα ευρύ πεδίο έρευνας στο χώρο του μάρκετινγκ  και του μάνατζμεντ, των ανθρωπιστικών επιστημών, της κοινωνιολογίας κ.ά. για τη συμβολή των ειδικών εκδηλώσεων – ανάμεσα στις οποίες πρώτες στην ταξινόμηση εμφανίζονται οι πολιτιστικές εκδηλώσεις (D. Getz, 2008) – στην ανάπτυξη μιας γεωγραφικής περιοχής.   

Μπορεί να ενισχύσει την τουριστική δραστηριότητα στην περιοχή μας βάζοντας τον Αλμυρό ως πολιτιστικό προορισμό στο μυαλό των εν δυνάμει επισκεπτών.  Άλλωστε, όπως η Άλος στην αρχαιότητα βρισκόταν σε θέση-κλειδί για την επικοινωνία ανάμεσα στο βόρειο και νότιο ελλαδικό χώρο, έτσι και ο σύγχρονος Αλμυρός εξακολουθεί να βρίσκεται γεωγραφικά σε κεντρικό σημείο πάνω στην πιο σημαντική οδική αρτηρία της χώρας. Όλα τα παραπάνω, βέβαια, χωρίς να παραβλέπουμε ότι η Άλος είναι ένας αρχαιολογικός χώρος. Η όποια αξιοποίηση οφείλει να προβλέπει την προστασία του και η προσβασιμότητα σε αυτόν να γίνεται με καθορισμένες προϋποθέσεις.   

Πέρα από την πολιτιστική ανανέωση, σε αυτού του είδους τις εκδηλώσεις υπάρχει η δυνατότητα να αποτελέσουν μια πηγή εσόδων, τα οποία να κατευθυνθούν στην αναβάθμιση του ίδιου του μνημείου. Π.χ. στη συντήρηση του χώρου ή στο μόνιμο φωτισμό του αρχαιολογικού χώρου ώστε να είναι ορατός από τους διερχόμενους τη νύχτα από την εθνική οδό. Ο φωτισμός του μνημείου μπορεί να το αναδείξει ως τοπόσημο και να δώσει περισσότερη ώθηση στην προβολή της περιοχής και την ανάδειξή της όχι μόνο σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, αλλά και στο ευρύτερο εθνικό.