Η Πολιτική Συνοχής βοηθά να μειωθεί το περιβαλλοντικό αποτύπωμα της φέτας και των άλλων ελληνικών τροφίμων

PEFMED: Ένα εργαλείο για τη μείωση περιβαλλοντικού αποτυπώματος εταιρειών τροφίμων, αγροτών και κτηνοτρόφων

 του Θοδωρή Καραουλάνη (euractiv.gr)

Ο τομέας της αγροδιατροφικών προϊόντων, δηλαδή των γεωργικών και κτηνοτροφικών τροφίμων που καταναλώνουμε, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των μεσογειακών χωρών. Αποτελεί άλλωστε σημαντικό στοιχείο της λεγόμενης μεσογειακής διατροφής. Δυστυχώς όμως έχει βεβαρυμμένο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Άλλωστε τα γεωργικά συστήματα και τα τρόφιμα εκτιμάται ότι αντιστοιχούν στο ένα τρίτο των παγκόσμιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, υπερδιπλάσιο από εκείνο του τομέα των μεταφορών (IPCC).

Για αυτό τον λόγο η Ευρωπαϊκή Ένωση επενδύει, μέσα από το σύνολο των πολιτικών της, στον εκσυγχρονισμό του τομέα αλλά και σε νέα εργαλεία, μεθοδολογίες και έργα που μπορούν να βοηθήσουν αγρότες, κτηνοτρόφους, αλιείς, εταιρείες μεταποίησης, μεταφοράς και ολόκληρη της αλυσίδα αξίας του αγροτοδιατροφικού τομέα. Ένα από τα σημαντικά ευρωπαϊκά εργαλεία που αναπτύχθηκαν τα τελευταία χρόνια είναι η μέθοδος PEF, που δημιουργήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2013. Αποτελεί μια εναρμονισμένη μέθοδο για την ποσοτικοποίηση του περιβαλλοντικού αντίκτυπου ενός προϊόντος καθ’ όλον τον κύκλο ζωής του, από την καλλιέργειά του έως την επεξεργασία, μεταφορά, κατανάλωση και διάθεσή του.

Αν χρησιμοποιηθεί σωστά, το ευρωπαϊκό περιβαλλοντικό αποτύπωμα προϊόντος (PEF) μπορεί να βοηθήσει το τομέα γεωργικών τροφίμων της Μεσογείου να γίνει πιο βιώσιμος. Το έργο PEFMED, που χρηματοδοτήθηκε από την Πολιτική Συνοχής της ΕΕ μέσα από το Πρόγραμμα Interreg για τη Μεσόγειο, δημιουργήθηκε προκειμένου να βοηθήσει τις επιχειρήσεις γεωργικών προϊόντων της Μεσογείου να βρουν τον δρόμο τους εντός του περίπλοκου πλαισίου PEF, να το εφαρμόζουν και να επωφεληθούν από αυτό.

Τι είναι η μέθοδος PEFMED – ένα προσαρμόσιμο «πράσινο» εργαλείο για τα τρόφιμα

Η μέθοδος που ανέπτυξε το έργο PEFMED συνδυάζει τη μέθοδο PEF της ΕΕ με ένα μοναδικό εργαλείο ένδειξης κοινωνικοοικονομικής απόδοσης (SE-KPI). Η μέθοδος, που αναπτύχθηκε από τον εταίρο του έργου DNV GL, χρησιμοποιείται για να προσδιοριστούν τα σημεία όπου μπορεί μια εταιρεία να βελτιώσει κοινωνικοοικονομικά θέματα, όπως ανθρώπινα δικαιώματα, συνθήκες εργασίας, υγεία και ασφάλεια, πολιτιστική κληρονομιά και διακυβέρνηση. Επιπλέον, το εργαλείο μπορεί να προσαρμοστεί για να καλύψει συγκεκριμένες ανάγκες εργαζομένων, τοπικών κοινοτήτων, καταναλωτών και άλλων ενδιαφερομένων. Η μέθοδος PEFMED δοκιμάστηκε την περίοδο 2017-2019 σε εννέα αλυσίδες προϊόντων και συνεργατικούς σχηματισμούς μεσογειακών γεωργικών προϊόντων: 

• Τυρί: Λομβαρδία, Ιταλία – Θεσσαλία, Ελλάδα και Δυτική Σλοβενία, Σλοβενία
• Αλλαντικά: Καταλονία, Ισπανία
• Ελαιόλαδο: Ανδαλουσία, Ισπανία και Προβηγκία-Άλπεις-Κυανή Ακτή, Γαλλία
• Κρασί: Απουλία, Ιταλία
• Ζωοτροφές: Alentejo, Πορτογαλία
• Εμφιαλωμένο νερό: Auvergne-Rhône-Alpes, Γαλλία 

Βάσει των αποτελεσμάτων των εν λόγω δοκιμών, οι ερευνητές του έργου κατάρτισαν ένα βιώσιμο επιχειρηματικό σχέδιο και περιγράφουν λύσεις που κάθε συμμετέχουσα εταιρεία μπορεί να χρησιμοποιήσει προκειμένου να υλοποιήσει περιβαλλοντικές και κοινωνικοοικονομικές βελτιώσεις. Είναι ένα σημαντικό βοήθημα για κάθε επιχείρηση του αγροδιατροφικού τομέα, μεγάλη ή μικρή, που μπορεί να δώσει αποτελέσματα και να βελτιώσει τη δραστηριότητά τους.

To PEFMED στην Ελλάδα
Το Πρόγραμμα PEFMED ξεκίνησε το 2017 με συντονιστή τον Ιταλικό Οργανισμό ΕΝΕΑ και με την υποστήριξη του Υπουργείου Περιβάλλοντος της Ιταλίας. Το PEFMED χρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα διακρατικής συνεργασίας Interreg Mediterranean της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στο πρόγραμμα αυτό συμμετέχουν εταίροι από την Ιταλία, την Ισπανία, τη Γαλλία, τη Σλοβενία, την Πορτογαλία και την Ελλάδα, μεταξύ των οποίων και ο Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών Τροφίμων ΣΕΒΤ, που ήταν ο κύριος εταίρος του έργου στην Ελλάδα. Ο ΣΕΒΤ δεν είναι ένας κάποιος φορέας, αλλά εκπροσωπεί το σύνολο της Ελληνικής Βιομηχανίας Τροφίμων, με μέλη του να είναι οι κλαδικοί σύνδεσμοι αλλά και ατομικά πολλές επιχειρήσεις του χώρου των τροφίμων. Ο κλάδος της βιομηχανίας τροφίμων αντιστοιχεί στο 25% της ελληνικής βιομηχανίας, με περισσότερες από 1200 επιχειρήσεις και σε αυτόν αντιστοιχεί το 25% περίπου των ελληνικών εξαγωγών.

Στόχος των εταίρων, μεταξύ άλλων, είναι να συμβάλλουν ώστε να γίνει η ευρωπαϊκή αγορά προϊόντων διατροφής πιο πράσινη, πιο καινοτόμα και διαφανής μέσω μιας κοινής περιβαλλοντικής πιστοποίησης, η οποία στοχεύει τόσο στην προώθηση και την εμπορευματοποίηση των «πράσινων» προϊόντων στην Ευρώπη όσο και στην αύξηση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών στα οικολογικά σήματα που τα συνοδεύουν.

Μέσα από τον ΣΕΒΤ επιλέχθηκε η συμμετοχή της γαλακτομικής εταιρείας ΔΕΛΤΑ και της φέτας ως βασικό προϊόν εφαρμογής της μεθοδολογίας στην Ελλάδα στα πλαίσια του έργου. Όμως παράλληλα το έργο πλαισίωσαν και άλλοι φορείς, με σημαντική συνεισφορά και ακόμη πιο σημαντικά τα εφόδια που αποκόμισαν για να μεταφέρουν σε άλλες εταιρείες του κλάδου.

Ένας από αυτούς είναι ο Σύνδεσμος Επιχειρήσεων Βιομηχανιών Γαλακτομικών Προϊόντων, που είναι ο επίσημος φορέας που εκπροσωπεί τις κοινές θέσεις της ελληνικής γαλακτοκομικής βιομηχανίας σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Αποφάσισαν να συμμετάσχουν στο έργο, σε συνεργασία με τον ΣΕΒΤ, για να δοκιμάσουν τη μεθοδολογία PEF και επέλεξαν το διάσημο φέτα ως προϊόν δοκιμής. Η Φέτα είναι ο κύριος εκπρόσωπος του ελληνικού τυριού καθώς από τα στοιχεία προκύπτει ότι αποτελεί το 98% των εξαγωγών ελληνικού τυριού, με ετήσιους ρυθμούς αύξησης άνω του 15%. «Σε αυτό το πλαίσιο η συμμετοχή μας στο έργο PEFMED μας επέτρεψε να δοκιμάσουμε αυτήν τη νέα μεθοδολογία της ΕΕ για τη Φέτα και να αναπτύξουμε μια σειρά προτάσεων για τη βελτίωσή της» δήλωσε ο Πρόεδρος του Συλλόγου Χρήστος Αποστολόπουλος.

Σημαντικό στοιχείο για την Ελλάδα, με βάση τα μεγέθη της εγχώριας αγοράς των αγροδιατροφικών προίόντων, αν και δεν έγινε μελέτη περίπτωσης στη χώρα μας, είναι τα συμπεράσματα που βγήκαν από άλλους συμμετέχοντες εταίρους για το ελαιόλαδο (Ισπανία, Γαλλία) και το κρασί (Ιταλία). Αλλά συμπεράσματα μπορούν να βγουν και για τον δυναμικό κλάδο των εμφιαλωμένων νερών, των αλλαντικών και των ζωοτροφών.

Ελλάδα: Με έμφαση στη φέτα και εταίρο τη μεγαλύτερη γαλακτοβιομηχανία της χώρας

Το εργοστάσιο γαλακτοκομικών της ΔΕΛΤΑ στην Ελασσόνα είναι υποκατάστημα της DELTA Foods του ομίλου VIVARTIA (μία από τις μεγαλύτερες εταιρείες τροφίμων – και γαλακτομικών – στην Ελλάδα). Οι εγκαταστάσεις παραγωγής (έκτασης 7.800 τετραγωνικών) του γαλακτοκομείου βρίσκονται στην Ελασσόνα, στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, μια περιοχή γνωστή για τη μακρά παράδοσή της στην τυροκομία. Παράγει διάφορους τύπους τυρί, κυρίως όμως ΠΟΠ τυρί φέτα και κασέρι από αιγοπρόβειο γάλα, σύμφωνα με τα υψηλότερα πρότυπα ποιότητας και ασφάλειας και με σεβασμό στο περιβάλλον. Το νωπό γάλα για την παραγωγή της φέτας παράγεται σε ένα εκτεταμένο δίκτυο προμηθευτών σε πολλά αγροκτημάτων (587 αγροκτήματα το 2016) εντός μιας ακτίνας 245 χλμ. Και μεταφέρεται με ισοθερμικά φορτηγά. Ο Ιωάννης Βασταρδής, Διευθυντής Ζώνης Γάλακτος της Δέλτα Τρόφιμα Α.Ε. δηλώνει ότι: «Η φέτα είναι παραδοσιακό προϊόν προστατευόμενης ονομασίας προελεύσεως με μακρά ιστορία, που κατασκευάζεται από πρόβειο και κατσικίσιο γάλα. Κατά την πιλοτική φάση του έργου PEFMED δοκιμάσαμε στην παραγωγή τυριού φέτας τη μέθοδο PEF για τα γαλακτοκομικά προϊόντα. Από αυτές τις δοκιμές, καταλήξαμε σε σημαντικές προτάσεις και συστάσεις ώστε η μέθοδος να γίνει αξιόπιστη και αντιπροσωπευτική για αυτήν τη συγκεκριμένη κατηγορία προϊόντων.»

H ΔΕΛΤΑ βελτιώνεται μέσα από το PEFMED

Ας δούμε όμως τι κέρδισε η ΔΕΛΤΑ από τη συμμετοχή της και την εφαρμογή της μεθοδολογίας για να καταλάβουμε καλύτερα πως μπορούν, ίσως, να ωφεληθούν και πολλές άλλες εταιρείες τροφίμων.

Από τη μελέτη PEF, όπου αναλύθηκε η συνεισφορά κάθε σταδίου του κύκλου ζωής του τυριού φέτα στις συνολικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις, βγήκαν ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Το πιο κρίσιμο στάδιο του κύκλου ζωής είναι η προμήθεια/παροχή νωπού γάλακτος, η οποία αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 90% των συνολικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων! Ακολουθούν με πολύ μικρότερα ποσοστά η ενέργεια που καταναλώνεται, η μεταφορά και διανομή κλπ. Η ίδια η μεταποίηση των γαλακτοκομικών προϊόντων, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η ηλεκτρική ενέργεια, έχει μικρή συμβολή (0,9%) στις συνολικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις του τυριού φέτα.

Μέσα από την ανάλυση των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων, που αποτέλεσε μια νέα προσθήκη ανάλυσης στα πλαίσια του έργου, διαπιστώθηκε ότι η ΔΕΛΤΑ λειτουργεί πάρα πολύ καλά στα θέματα εκπαίδευσης του προσωπικού, ενώ το ίδιο καλά λειτουργεί και στα ζητήματα της αλυσίδας αξίας, δηλαδή της ενσωμάτωσης της βιωσιμότητας στην εφοδιαστική της αλυσίδα (προμηθευτές, μεταφορές κλπ). Σημαντικά περιθώρια βελτίωσης ανέδειξε η μελέτη ότι έχει η εταιρεία στις δυνατότητες να βοηθήσει την τοπική κοινωνία και τους προμηθευτές της να προσαρμοστούν, να βελτιωθούν και να αναπτυχθούν περαιτέρω.

Ωστόσο το πιο σημαντικό είναι ότι η ΔΕΛΤΑ, μέσα από τη μεθοδολογία επιβεβαίωσε την ανάγκη για περισσότερες δράσεις. Αλλά αναδείχθηκε παράλληλα ότι η εταιρεία λόγω του μεγέθους της, μπορεί να συμβάλει γενικά στην προσαρμογή του κλάδου.

Αντίκτυπος μεγάλης εμβέλειας
Εκτός του εργαλείου SE-KPI, ο εταίρος του έργου CRITT ανέπτυξε ένα μοναδικό εργαλείο υπολογισμού του PEF για το ελαιόλαδο και εμφιαλωμένο νερό, που ενδιαφέρουν ιδιαιτέρως της χώρα μας. Μετά από μια σύντομη ενημέρωση για τη χρήση των εργαλείων, οι εταιρίες μπορούν να τα ενσωματώσουν στη στρατηγική διαχείρισης που έχουν υιοθετήσει. Αμφότερα τα εργαλεία διατίθενται δωρεάν από την πλατφόρμα PEFMED wiki. 

Η πλατφόρμα wiki του έργου PEFMED περιέχει πολύ χρήσιμες πληροφορίες και υλικό για κάθε ενδιαφερόμενο αλλά κυρίως για επιχειρήσεις κάθε είδους που ασχολούνται με τα αγροτοδιατροφικά προϊόντα. Εκεί μπορεί να βρει κανείς εργαλεία που θα βοηθήσουν, μελέτες περίπτωσης και φυσικά συγκεντρωμένα κείμενα πολιτικής και νομοθεσίας που συμβάλλουν σημαντικά στην κατανόηση και εμβάθυνση πάνω στο ζήτημα της εκτίμησης των επιπτώσεων – και κυρίως στις προσπάθειες βελτίωσης. Περιλαμβάνει ακόμη εκπαιδευτικό υλικό, βίντεο, δεδομένα κλπ.

Η συνολική επένδυση για το έργο «PEFMED – Υιοθέτηση της μεθόδου περιβαλλοντικού αποτυπώματος προϊόντος σε όλα τα MED περιφερειακά παραγωγικά συστήματα γεωργικών προϊόντων για την ενίσχυση της καινοτομίας και της εμπορικής αξίας» είναι 2 438 360 EUR, με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης της ΕΕ να συνεισφέρει 2 072 606 EUR μέσω του Διακρατικού Προγράμματος Συνεργασίας «Μεσόγειος» για την προγραμματική περίοδο 2014-2020.