Πώς ένα πιλοτικό έργο ΑΠΕ σε ένα μικρό νησί του Αιγαίου μπορεί να αλλάξει την Ελλάδα (cohesionGR)

Το ενεργειακά αυτόνομο νησί του Άη Στράτη, που χρηματοδοτείται από την Πολιτική Συνοχής της ΕΕ, παράδειγμα για το ενεργειακό μέλλον της χώρας

Του Θοδωρή Καραουλάνη (euractiv.gr)

Το μικρό, απομονωμένο νησί του Άη Στράτη, ο Άγιος Ευστράτιος όπως ονομάζεται επίσημα, γνωστό στους περισσότερους Έλληνες ως ιστορικός τόπος εξορίας για πολλές δεκαετίες σε δύσκολες εποχές του προηγούμενου αιώνα, αποτελεί σήμερα ένα στοίχημα που μπορεί να αλλάξει, πραγματικά, την Ελλάδα.

Και αυτό γιατί ο Άη Στράτης γίνεται, με πόρους της Πολιτικής Συνοχής της, ένα ιδιότυπο ενεργειακά αυτόνομο νησί που έχει ως πιλοτικό – ερευνητικό αλλά εφαρμόσιμο project τις δυνατότητες να μας δώσει διδάγματα και εμπειρία για το πως μπορούμε να αλλάξουμε τις ζωές των κατοίκων μιας περιοχής με καινοτόμα θεσμικά εργαλεία, νέες νομοθετικές και ρυθμιστικές διατάξεις, συνδυασμό τεχνολογιών και έμφαση στις τοπικές ανάγκες.

Ο Άγιος Ευστράτιος δεν είναι το πρώτο ενεργειακά αυτόνομο νησί της χώρας. Είχε προηγηθεί ως ερευνητικό έργο, που χρηματοδοτήθηκε σε διάφορες φάσεις από διαφορετικές πολιτικές της ΕΕ, το νησί της Τήλου, το πρώτο ενεργειακά αυτόνομο πράσινο νησί του Αιγαίου. Όμως η Τήλος είχε πλεονεκτήματα που δεν έχει ο Άη Στράτης, όπως η διασύνδεση με άλλα γειτονικά νησιά…

Το νησί του Άη Στράτη είναι στην πραγματικότητα τελείως απομονωμένο. Και ενεργειακά, αφού δεν συνδέεται με κανένα άλλο δίκτυο ενέργειας, αλλά και πραγματικά. Βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση από τα άλλα κοντινά νησιά και πολύ μεγαλύτερη από κάθε μεγάλο λιμάνι. Η συγκοινωνία είναι αραιή και πολλές φορές το χειμώνα μένει κυριολεκτικά στην απομόνωση.

Το μικρό αυτό νησί του Αιγαίου βρίσκεται ανάμεσα στη Λήμνο, στη Λέσβο και στη Σκύρο, σχεδόν στο κέντρο του Αιγαίου, και εκεί ζουν μόλις 270 κάτοικοι με βάση την τελευταία απογραφή. Είναι έκτασης μόλις 44 τετραγωνικών χιλιομέτρων και αποτελεί ταυτόχρονα πολύ σημαντικό τόπο για τη βιοποικιλότητα, έχοντας χαρακτηριστεί μεγάλη έκταση στη στεριά και τη θάλασσα ως περιοχή Natura, καθώς εκτός από τα ενδημικά είδη αποτελεί κρίσιμο σταθμό για τη μετανάστευση των πουλιών που πετούν πάνω από το Αιγαίο. Για να καλύψουν οι κάτοικοι τις ενεργειακές τους ανάγκες, παράγεται ηλεκτρισμός από μια μονάδα καύσης πετρελαίου, που, ως γνωστόν, πρέπει σταδιακά να αποσυρθούν.

Ο Άη Στράτης λοιπόν πρέπει να λύσει το εξής πρόβλημα: πώς παράγει ενέργεια (ηλεκτρισμό, θερμό νερό κλπ) ένας τόπος αποκομμένος; Δεν έχει υποβρύχιο καλώδιο σύνδεσης με κανένα άλλο νησί. Δεν έχει σταθμούς ΑΠΕ. Πώς θα κάνει την ενεργειακή μετάβαση σε ένα καθαρότερο μέλλον; Και ποια είναι η κυριότερη πρόκληση; Πώς οι λύσεις που θα δοθούν θα διασφαλίζουν αφενός αδιάλειπτη παροχή ενέργειας με φιλικό περιβαλλοντικά τρόπο και σεβασμό στη βιοποικιλότητα αλλά και αφετέρου θα είναι οικονομικά αποδοτικές για έναν τόσο μικρό τόπο;

Αυτές οι προκλήσεις και οι δυσκολίες εξηγούν γιατί η Ελλάδα αποφάσισε να χρησιμοποιήσει τους πόρους της Πολιτικής Συνοχής της ΕΕ και μάλιστα να χαρακτηρίσει ένα έργο ως πιλοτικό/ερευνητικό. Αποτέλεσμα της επιλογής αυτής είναι η δημιουργία του έργου «Άη Στράτης – Πράσινο Νησί» που ανέλαβαν να τρέξουν το Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας σε συνεργασία με τον Δήμο Αγίου Ευστρατίου. Η σύμβαση για την υλοποίηση του έργου υπογράφηκε πριν λίγες ημέρες και προκάλεσε ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς τις εργασίες ανέλαβε ένας μεγάλος παίκτης….

Αξιωματούχοι που μίλησαν στην Euractiv.gr ανέφεραν ότι οι καινοτομίες του έργου, παράλληλα με τις τεχνικές και διοικητικές προκλήσεις, τις νομοθετικές και ρυθμιστικές καινοτομίες, τις πρακτικές δυσκολίες αλλά και τη σημασία του νησιού και του έργου ίσως εξηγούν και το ενδιαφέρον του μεγαλύτερου, σήμερα, τεχνικού ομίλου της χώρας για ένα σχετικά μικρό έργο, μόλις 3 εκ. ευρώ (που περιλαμβάνουν όχι μόνο τις κατασκευές αλλά και τη λειτουργία και συντήρηση για 12 χρόνια…), που συνήθως αναλαμβάνουν μικρότεροι εργολάβοι… Και μάλιστα σε εποχή σημαντικών εταιρικών εξελίξεων. Κύκλοι του ομίλου της ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ, στην οποία ανήκει η ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ που ανέλαβε να υλοποιήσει τις εργασίες για το Πράσινο Νησί, μιλώντας στην euractiv.gr ανέφεραν ότι το συγκεκριμένο έργο «ταιριάζει γάντι» στην εταιρεία ΑΠΕ του ομίλου. Και αυτό διότι επενδύει σταθερά σε ΑΠΕ αλλά και υβριδικούς σταθμούς αποθήκευσης ενέργειας, αλλά στο θέμα της ενεργειακής αυτονομίας έχει και ο όμιλος να κερδίσει αρκετά από τα διδάγματα και τις εμπειρίες του έργου. Ενώ παράλληλα, παράγοντες της αγοράς, θεωρούν ότι η ΤΕΡΝΑ στοιχηματίζει στο συγκεκριμένο έργο τόσο για την εκ του σύνεγγυς παρακολούθηση των θεσμικών αλλαγών όσο και για τη δημιουργία portfolio εμπειρίας για άλλα έργα αυτονομίας σε νησιωτικές – ή μη – περιοχές.

Το έργο «Πράσινο Νησί»
Το έργο, που σχεδίασε και διαχειρίζεται το ΚΑΠΕ για λογαριασμό του Δήμου Αγίου Ευστρατίου, στοχεύει σε διείσδυση των ΑΠΕ στο ηλεκτρικό σύστημα του νησιού άνω του 85%, με ταυτόχρονη κάλυψη του μεγαλύτερου μέρους των αναγκών θέρμανσης των κατοίκων. Ο στόχος αυτός θα επιτευχθεί με την εγκατάσταση ενός υβριδικού συστήματος, αποτελούμενου από ανεμογεννήτρια ισχύος 900 kW και φωτοβολταϊκό σταθμό 225 kW, μαζί με συστήματα αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας με μπαταρίες ιόντων λιθίου 2,68 MWh/ 1,34 MW. Στον εξοπλισμό περιλαμβάνεται λογισμικό βέλτιστης διαχείρισης και αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας. Επίσης, θα κατασκευαστεί σταθμός μετατροπής της περίσσειας ηλεκτρικής ενέργειας των ΑΠΕ σε θερμική ενέργεια, με ηλεκτρικές αντιστάσεις ισχύος 1,0 MW, η οποία θα αποθηκεύεται σε θερμοκρασία 115οC, σε δεξαμενές ζεστού νερού 500 κυβικών μέτρων. Τέλος, θα κατασκευαστεί δίκτυο τηλεθέρμανσης σε ολόκληρο τον οικισμό του Αγίου Ευστρατίου για τη διανομή του ζεστού νερού στις κεντρικές θερμάνσεις των κατοίκων, μέσω κατάλληλων θερμικών υποσταθμών.

Αναλυτικές ενεργειακές μελέτες έδειξαν ότι κατάλληλο μείγμα αιολικής και ηλιακής ενέργειας, σε συνδυασμό με ηλεκτρική αποθήκευση, θα μπορούσε να επιτύχει ετήσια μείωση πετρελαίου στην ηλεκτροπαραγωγή άνω του 85%. Ταυτόχρονα φάνηκε πως από μόνο του ένα υβριδικό σύστημα με τόσο υψηλό ενεργειακό στόχο οδηγείται αναπόφευκτα σε μεγάλες απορρίψεις πρωτογενούς διαθέσιμης παραγωγής ΑΠΕ (της τάξης του 65%), αφήνοντας αναξιοποίητο το μεγαλύτερο μέρος του δυναμικού τους. Η πρόκληση αυτή αντιμετωπίστηκε σε μεγάλο βαθμό με την ενσωμάτωση ενός συστήματος τηλεθέρμανσης για τις ανάγκες των κατοίκων του νησιού, αξιοποιώντας το περίσσιο δυναμικό των ΑΠΕ.

Το ολοκληρωμένο υβριδικό έργο αποτελείται από:

• Σταθμό ΑΠΕ με ανεμογεννήτρια και φωτοβολταϊκά 1,0 MW/3,0 GWh
• Ηλεκτρική αποθήκευση (BESS) 1,0 MW/2,5 MWh.
• Ολοκληρωμένο σύστημα τηλεθέρμανσης με σταθμό παραγωγής 1000 kWth από την περίσσεια των ΑΠΕ
• Θερμική αποθήκευση 500 m3 (=25 MWhth at ΔT=55o C)
• Δίκτυο διανομής τηλεθέρμανσης 4,0 χλμ για ολόκληρον τον οικισμό του νησιού.

Το νέο σύστημα θα έχει τη δυνατότητα να διαμορφώνει και να εξυπηρετεί από μόνο του το ηλεκτρικό δίκτυο του νησιού, ενώ θα είναι σε θέση να λειτουργεί και παράλληλα με τον ΤΣΠ της ΔΕΗ, ο οποίος θα παραμένει σε εφεδρεία με τη σημερινή του μορφή.

Θεσμικές καινοτομίες – πρόκριμα
Με την ένταξη και λειτουργία του νέου έργου, το ηλεκτρικό σύστημα του νησιού θα αλλάξει ριζικά, καθώς ένας νέος παραγωγός και ένα πολύ διαφορετικό ηλεκτροπαραγωγικό σύστημα θα προστεθεί στο ήδη υπάρχον και μάλιστα θα κατέχει δεσπόζουσα θέση. Το έργο από τη φύση του δεν θα μπορούσε να ενσωματωθεί στο υφιστάμενο ρυθμιστικό πλαίσιο για τα Μη Διασυνδεδεμένα Νησιά (κυρίως του Αιγαίου) και στο γενικότερο θεσμικό πλαίσιο για τους Υβριδικούς Σταθμούς, καθώς αυτά αναπτύχθηκαν για καταστάσεις πολύ διαφορετικές από εκείνες ενός πιλοτικού έργου σαν αυτό. Η πρόκληση αυτή αντιμετωπίστηκε με τη διαμόρφωση ενός ειδικού καθεστώτος (άρθρο 152, Ν.4495/2017), σύμφωνα με οποίο, το έργο χαρακτηρίζεται «ερευνητικό» και εξαιρείται από το υφιστάμενο ρυθμιστικό πλαίσιο αδειοδότησης και λειτουργίας.

Σε στενή συνεργασία με το ΕΜΠ, προτάθηκε μια απλουστευμένη και πιο αποτελεσματική πολιτική διαχείρισης και λειτουργίας του ηλεκτρικού συστήματος του νησιού και έπειτα από σειρά διαβουλεύσεων με τους αρμόδιους θεσμικούς φορείς (ΡΑΕ, ΔΕΔΔΗΕ, ΥΠΕΝ) διαμορφώθηκε μια κοινώς αποδεκτή λύση και εκδόθηκαν αντίστοιχες Αποφάσεις της ΡΑΕ και του ΥΠΕΝ, οι οποίες εξειδικεύουν τον νόμο Σταθάκη του 2017. Η πρώτη αφορά στο ειδικό πλαίσιο λειτουργίας του ηλεκτρικού συστήματος του Αγίου Ευστρατίου και στον διαχωρισμό αρμοδιοτήτων και ευθυνών των εμπλεκομένων μερών (Υβριδικός Παραγωγός, ΔΕΗ και Διαχειριστής ΜΔΝ) και ενσωματώνεται στον Κώδικα Μη Διασυνδεδεμένων Νησιών (ΜΔΝ). Η δεύτερη αφορά στις ειδικές διαδικασίες αδειοδότησης του ενιαίου έργου, στις αρχές τιμολόγησης και στη μορφή της λειτουργικής ενίσχυσης.

Στο πλαίσιο του έργου προβλέπεται επίσης η σύσταση ενός νέου φορέα από τους εμπλεκόμενους ΚΑΠΕ και Δήμο Αγίου Ευστρατίου, ο οποίος θα αναλάβει τη διαχείριση και λειτουργία του συστήματος μετά την ολοκλήρωσή του. Ο φορέας αυτός αποτελεί ένα ακόμα καινοτόμο στοιχείο του έργου, καθώς ωθεί το τοπικό δυναμικό έξω από τους παραδοσιακούς τομείς δράσης και δημιουργεί ευρύτερες συνεργασίες.

Οφέλη από τον Άη Στράτη σε όλη τη χώρα
Το έργο, σε μια γενικότερη θεώρηση, εντάσσεται στην κατηγορία υβριδικού σταθμού με υψηλή διείσδυση ΑΠΕ σε αυτόνομο δημόσιο δίκτυο, μαζί με ελεγχόμενο φορτίο (τηλεθέρμανση). Υπό το πρίσμα αυτό, οι τεχνικές λύσεις που υιοθετήθηκαν θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και σε περιπτώσεις με άλλου είδους ελεγχόμενα φορτία (θερμοκήπια, αφαλάτωση, ακόμη και ηλεκτροκίνηση υπό κάποιες προϋποθέσεις), καθώς και σε μικροδίκτυα με ηθελημένη ή εξαναγκασμένη αποσύνδεση, αλλά και σε διασυνδεδεμένα ή υπό διασύνδεση νησιά. Η αποθήκευση ενέργειας από ΑΠΕ, με τον κατάλληλο σχεδιασμό, θα έχει θετικά αποτελέσματα σε κάθε περίπτωση.

Το έργο παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, όχι μόνο σε τεχνικό αλλά και σε θεσμικό επίπεδο, και τα αποτελέσματά του αναμένεται να έχουν ευρεία απήχηση. Η ολοκλήρωση και λειτουργία του πιλοτικού έργου θα προσφέρει πολλαπλά οφέλη. Σε τοπικό επίπεδο θα μειώσει δραστικά την κατανάλωση συμβατικών καυσίμων, συμβάλλοντας στην προστασία του περιβάλλοντος και παρέχοντας στους κατοίκους φθηνότερη ενέργεια για την κάλυψη των θερμικών αναγκών τους. Στους φορείς σχεδιασμού και ανάπτυξης τεχνολογιών θα προσφέρει δυνατότητα βελτιστοποίησης προϊόντων και τεχνικών λύσεων. Στους θεσμικούς φορείς θα προσφέρει εμπειρία και τεχνογνωσία με στόχο την υιοθέτηση απλούστερων και πιο αποτελεσματικών μοντέλων διαχείρισης παρόμοιων συστημάτων, και τέλος, στους αρμόδιους φορείς της Πολιτείας, υποστήριξη στη χάραξη στρατηγικού σχεδιασμού και ευρύτερων πολιτικών.

Η Πράξη ΕΣΠΑ
Το έργο αποτελεί την κύρια δράση της Πράξης με τίτλο «Υποστήριξη των Πολιτικών και Κάλυψη Μελλοντικών Αναγκών – Πράσινο Νησί», η οποία είναι ενταγμένη στο ΕΣΠΑ 2014-2020 και χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης και το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων (ΠΔΕ). Η Πράξη περιλαμβάνει παρεμβάσεις που αφορούν στο σύνολο των ενεργειακών αναγκών του νησιού, και συγκεκριμένα: α) στην ηλεκτρική ενέργεια, β) στη θέρμανση, γ) στις μεταφορές, και τέλος, δ) στην εξοικονόμηση ενέργειας σε κτήρια. Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση διεθνούς διαγωνισμού και τους σχετικούς προσυμβατικούς ελέγχους, το έργο ανατέθηκε την 30η Μαρτίου 2021. Η κατασκευαστική και δοκιμαστική περίοδος του έργου εκτείνεται σε 2 έτη. Ο Ανάδοχος, ΤΕΡΝΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ, έχει επιπλέον αναλάβει τη λειτουργία και τη συντήρηση του έργου για διάστημα 12 ετών.