Πώς γίνεται «πράσινη» μια ολόκληρη γειτονιά – παράδειγμα για όλους τους δήμους (#cohesion)

του Θοδωρή Καραουλάνη (euractiv.gr)

Ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο, με 4 προσφυγικές πολυκατοικίες και κοινόχρηστους χώρους, ανακαινίζεται και γίνεται πιο αξιοβίωτο με πόρους της Πολιτικής Συνοχής της ΕΕ (#cohesion)

Ένα έργο «πράσινης» αναβάθμισης μιας ολόκληρης γειτονιάς και μάλιστα στην «ξεχασμένη» περιοχή της Αγίας Βαρβάρας στο δυτικό τομέα του συγκροτήματος της πρωτεύουσας, παίρνει επιτέλους σάρκα και οστά, με πόρους της Πολιτικής Συνοχής της ΕΕ.

Το έργο «Πράσινη Πιλοτική Αστική Γειτονιά», αφορά στην εκτέλεση τόσο των κατασκευαστικών παρεμβάσεων ενεργειακής αναβάθμισης των τεσσάρων (4) προσφυγικών πολυκατοικιών που χωροθετούνται στο οικοδομικό τετράγωνο 513 του Δήμου Αγίας Βαρβάρας, όσο και των εργασιών αναβάθμισης του περιβάλλοντος χώρου.

Για τις υπηρεσίες του ΥΠΕΝ που επιτελικά το επέλεξε, του Επιχειρησιακού Προγράμματος για το Περιβάλλον και την Ενέργεια που το χρηματοδοτεί (ΕΠΕΡΡΑΑ πριν, ΥΜΕΠΕΡΡΑ τώρα) αλλά και το ΚΑΠΕ που το σχεδίασε και το «τρέχει» σε συνεργασία με τον τοπικό Δήμο, η αλλαγή μιας γειτονιάς με παλιές πολυκατοικίες μπορεί να δώσει πολύτιμα συμπεράσματα για τον σχεδιασμό πολλών άλλων έργων.

Σύμφωνα με πληροφορίες της ελληνικής euractiv, το έργο, παρότι πιλοτικό και επιδεικτικό, πέρασε από σαράντα κύματα και καθυστερήσεις αλλά εν τέλει τώρα υλοποιείται, προφανώς σε αντιστοιχία με τις ανάγκες της χώρας για ανακαινίσεις και σύγχρονο αστικό σχεδιασμό, οι οποίες θεριεύουν τα επόμενα χρόνια.

Ο σχεδιασμός του έργου «Πράσινη Πιλοτική Αστική Γειτονιά» ξεκίνησε πριν από μια δεκαετία, το 2010. Μετά από σημαντικές καθυστερήσεις κατά τα 2-3 πρώτα χρόνια, οι μελέτες ολοκληρώθηκαν στα τέλη της περιόδου του προηγούμενου ΕΣΠΑ και το έργο πέρασε εν τέλει, λόγω της χρησιμότητας, ως phasing, στην τρέχουσα Προγραμματική Περίοδο για την υλοποίησή του.

Και αυτό πλέον επιβεβαιώνεται στην πράξη καθώς την Τετάρτη, 24 Μαρτίου 2021, ο Δήμος, το ΚΑΠΕ και ο ανάδοχος συνυπέγραψαν τη σύμβαση για την κατασκευή του έργου «Πράσινη Πιλοτική Αστική Γειτονιά», με βάση το εγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ).

Οι λεπτομέρειες της «πράσινης» αναβάθμισης μιας γειτονιάς

Το έργο «Πράσινη Πιλοτική Αστική Γειτονιά» αφορά ένα επιδεικτικό καινοτομικό και κοινωνικό έργο, προϋπολογισμού 5,3 εκατομμυρίων Ευρώ, με πόρους από την Πολιτική Συνοχής της ΕΕ.

Με κατάλληλα σχεδιασμένες ενεργειακές παρεμβάσεις, ένα οικοδομικό τετράγωνο προσφυγικών πολυκατοικιών του Δήμου Αγίας Βαρβάρας μετατρέπεται σε μια σύγχρονη, αξιοβίωτη γειτονιά, «σχεδόν μηδενικού ισοζυγίου ενέργειας». Οι πολυκατοικίες κατασκευάστηκαν με τεχνικές προδιαγραφές των δεκαετιών του 1960 και του 1970, χωρίς ικανοποιητική μόνωση και αποδοτικά συστήματα θέρμανσης. Οι ενεργειακές παρεμβάσεις θα γίνουν σε εβδομήντα δύο (72) διαμερίσματα τεσσάρων (4) κτηρίων, που κατοικούνται από περίπου 250 άτομα. Ο περιβάλλων χώρος των κτηρίων, όπου θα γίνουν οι εργασίες περιβαλλοντικής αναβάθμισης, έχει έκταση περίπου δύο στρεμμάτων.

Με την ολοκλήρωση των εργασιών, τα σημερινά ενεργοβόρα κτήρια θα έχουν μετατραπεί σε κτήρια «σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης», με την ενσωμάτωση τεχνολογιών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και Εξοικονόμησης Ενέργειας.

Εκτός από τη μείωση των ενεργειακών καταναλώσεων των κτηρίων, που συνεπάγεται οικονομικό και περιβαλλοντικό όφελος, βελτιώνεται το εσώκλιμα, με συνέπεια τη θερμική και οπτική άνεση καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, αλλά, αντίστοιχα, και το μικροκλίμα γύρω από τα κτήρια.

Το αποτέλεσμα θα είναι η άμεση βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των κατοίκων, καθώς και η αναβάθμιση του περιβάλλοντος των κτηρίων και εν γένει των συνθηκών ποιότητας ζωής στη γειτονιά.

Οι προβλεπόμενες παρεμβάσεις/εργασίες στα κτίρια των παλαιών πολυκατοικιών περιλαμβάνουν τοποθέτηση εξωτερικής θερμομόνωσης στα κτήρια και στα δώματα, εξωτερικών σκιάστρων (σταθερών και κινητών) στα κουφώματα, πανέλων στις όψεις των κλιμακοστασίων των κτηρίων, αντικατάσταση κουφωμάτων επιφάνειας περίπου 640m2, υγρομόνωση υπογείων, εγκατάσταση τεσσάρων γεωθερμικών αντλιών θερμότητας για θέρμανση-ψύξη ισχύος 45kW/ΓΑ, με κλειστό γεωθερμικό σύστημα με κατακόρυφους γεωεναλλάκτες στον αύλειο χώρο των κτηρίων, κεντρικό σύστημα κλιματισμού με μονάδες FCU (fancoils) ανά διαμέρισμα, ηλιακούς συλλέκτες συνολικής επιφάνειας περίπου 144m2, για παραγωγή ζεστού νερού χρήσης στα δώματα των κτηρίων, εγκατάσταση φωτοβολταϊκών ισχύος 4 x 10kW.

Για να θεωρείται ολοκληρωμένο το έργο και να βελτιωθεί η απόδοση σε επίπεδο γειτονιάς, προβλέπεται η ανακατασκευή και διαμόρφωση ολόκληρου του περιβάλλοντος χώρου (περιμετρικά και σε επίπεδο ακάλυπτων χώρων πίσω από τις πολυκατοικίες), με νέες πράσινες κατασκευές και διαμορφώσεις. Συγκεκριμένα προβλέπονται διαμόρφωση περιβάλλοντος χώρου με επιστρώσεις από ψυχρά υλικά, τοποθέτηση στοιχείου νερού, πέργκολας και μόνιμου καθιστικού, προσθήκη φωτιστικών σωμάτων,  αύξηση φύτευσης, υπόγειο σύστημα άρδευσης και αντλητικό συγκρότημα με τροφοδότηση από δεξαμενή συλλογής ομβρίων.

Το σύνολο του έργου αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί εντός του 2022.

Σημαντική επιδεικτική παρέμβαση

Τη σημασία του επιδεικτικού έργου, για τον πιλοτικό του χαρακτήρα, τον συμβολικό του ρόλο αλλά και τις δυνατότητες για εξαγωγή συμπερασμάτων από άλλες πόλεις, ανέδειξαν ιδιαιτέρως τόσο οι συμμετέχοντες φορείς όσο και αρμόδιοι από άλλους εμπλεκόμενους, όπως το ΥΠΕΝ και το ΤΕΕ.

Επ’ ευκαιρία της υπογραφής της σύμβασης, ο Γενικός Γραμματέας Χωρικού Σχεδιασμού και Αστικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΝ καθηγητής Ευθύμιος Μπακογιάννης δήλωσε: «Η επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας και η ανθεκτικότητα των αστικών περιοχών, είναι ένα στοίχημα, που πρέπει να πετύχουμε οπωσδήποτε. Το οφείλουμε στους εαυτούς μας, στην χώρα μας, στην επόμενη γενιά και βεβαίως έχουμε δεσμευθεί γι’ αυτό τόσο στην Ευρώπη όσο και διεθνώς. Σε αυτό το πνεύμα η δημιουργία Πράσινων Γειτονιών που λειτουργούν ως θύλακες μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης είναι μείζονος σημασίας και μπορεί να πυροδοτήσει την αλλαγή  του αστικού χώρου».

Σημειώνεται ότι ενόψει του προγράμματος εκπόνησης Τοπικών Χωρικών Σχεδίων σε όλη τη χώρα, που ξεκινά φέτος, για την ολοκλήρωση του χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού μέσα στην επόμενη δεκαετία, ο βιοκλιματικός σχεδιασμός στις αστικές υποδομές και το «πρασίνισμα» των γειτονιών κάθε πόλης αποτελεί βασική προτεραιότητα του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, όπως έχει δηλώσει και ο αρμόδιος υφυπουργός Νίκος Ταγαράς.

Αναφερόμενος στο έργο, ο Προέδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΤΕΕ) Γιώργος Ν. Στασινός επεσήμανε: «Το έργο της Πράσινης Πιλοτικής Αστικής Γειτονιάς στον Δήμο της Αγίας Βαρβάρας είναι όχι μόνο ένα χρήσιμο πιλοτικό έργο αλλά και επίκαιρο. Χρήσιμο, γιατί θα δείξει στην πράξη πώς ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα, με παλιές προσφυγικές πολυκατοικίες, μπορούν να γίνουν πιο «πράσινα», σύγχρονα, αξιοβίωτα, με τα σημερινά πρότυπα. Επίκαιρο, γιατί μπροστά μας έχουμε μια μοναδική πρόκληση: να ανακαινίσουμε τα επόμενα δέκα χρόνια εκατοντάδες χιλιάδες ακίνητα, κυρίως παλιές πολυκατοικίες με πολλές δεκαετίες στην πλάτη τους. Σημειώνω ότι ήδη το έργο αυτό μας έχει διδάξει με τον πιλοτικό του χαρακτήρα: πρέπει στο επόμενο διάστημα να αποφεύγουμε καθυστερήσεις και γραφειοκρατία. Μόνο έτσι μπορούμε – και πρέπει – να πετύχουμε ένα σημαντικό ποσοστό ριζικής ανακαίνισης κτιρίων αλλά και βιοκλιματικής αναβάθμισης των κοινόχρηστων – ιδιωτικών και δημόσιων – χώρων στις πόλεις μας. Μόνο έτσι θα καταφέρουμε να πετύχουμε τους στόχους μείωσης εκπομπών ρύπων που αναλαμβάνει η χώρα μας και μόνο έτσι θα κάνουμε πιο βιώσιμες τις πόλεις μας. Επαναλαμβάνω, ωστόσο, ότι είναι απαραίτητο σε κάθε έργο, σε κάθε ανακαίνιση, να λαμβάνεται υπόψιν η διάσταση της ανθεκτικότητας, για να κάνουμε ταυτόχρονα όχι μόνο καλύτερο αλλά και ασφαλέστερο το αστικό μας περιβάλλον».

Σημειώνεται ότι το ΤΕΕ έχει τον ρόλο της υποστήριξης του Συμφώνου των Δημάρχων για την ενεργειακή εξοικονόμηση, υλοποιεί σε συνεργασία με το ΥΠΕΝ τον Κανονισμό Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων, ενώ παράλληλα συνδράμει τόσο στον πολεοδομικό και χωροταξικό σχεδιασμό όσο και σε θεσμικές δράσεις, με τον ρόλο του Τεχνικού Συμβούλου της Πολιτείας.

Κατά την υπογραφή της σύμβασης, ο Δήμαρχος Αγίας Βαρβάρας Αττικής Λάμπρος Μίχος τόνισε: «Μια παραμελημένη προσφυγική γειτονιά, 4 παλαιών πολυκατοικιών με 72 διαμερίσματα, πρόκειται να αλλάξει πρόσωπο και προορισμό. Με εξωτερική θερμομόνωση, σκίαστρα, γεωθερμικές αντλίες, ηλιακούς συλλέκτες φωτοβολταϊκά κ.λπ., δεν θα καταναλώνουν σχεδόν καθόλου ενέργεια, θα δημιουργήσουν ένα πρότυπο και πρωτότυπο αστικό περιβάλλον και παράδειγμα και οδηγό για το πώς πρέπει οι πόλεις να πορευτούν στο μέλλον. Ένα τόλμημα κι ένα στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί για να αλλάξει η ζωή των ανθρώπων εκεί και η πρακτική να επεκταθεί στον ευρύτερο χώρο!»

Ανυπομονούμε να δούμε το έργο ολοκληρωμένο και λειτουργικό, δήλωσε ο Γενικός Διευθυντής του ΚΑΠΕ Δρ Λάμπρος Πυργιώτης, και συμπλήρωσε: «Τα οφέλη θα είναι άμεσα, σε ατομικό και τοπικό επίπεδο. Επιπλέον όμως, στο ΚΑΠΕ αναμένουμε, σε τεχνικό επίπεδο, το έργο αυτό να συμβάλλει στη διαμόρφωση νέων προδιαγραφών και προτύπων που θα βελτιστοποιούν τη συνδυασμένη παρέμβαση στο κτήριο και τον υπαίθριο δημόσιο χώρο. Αλλά θα έχουμε θετικές επιπτώσεις και σε κοινωνικό επίπεδο, έστω μακροπρόθεσμα. Προσωπικά, ανυπομονώ να δω τη μετατροπή του ιδιότυπου ανταγωνισμού για την απόκτηση της ακριβότερης και πολυτελέστερης κατοικίας, σε ανταγωνισμό για την απόκτηση της πιο περιβαλλοντικά φιλικής, της κοντύτερα στη μηδενική ενεργειακή κατανάλωση, κατοικίας, μιας αξιοβίωτης κατοικίας».

Τονίζεται ότι το ΚΑΠΕ έχει δώσει στη χώρα σοβαρά εφόδια για την ενεργειακή εξοικονόμηση και την εισαγωγή των ΑΠΕ σε μικρο-επίπεδο, με δεκάδες επιδεικτικά έργα τις τελευταίες δεκαετίες, με χρηματοδότηση τόσο από την Πολιτική Συνοχής όσο και από τα Προγράμματα Πλαίσιο για την Έρευνα.

Ο ρόλος του ΚΑΠΕ για τον επιδεικτικό χαρακτήρα του έργου

Το ΚΑΠΕ επιλέχθηκε ως φορέας του έργου προκειμένου να μπορέσουν να γίνουν μετρήσεις και αξιολογήσεις που θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν από άλλες πόλεις για δημόσια (ή ιδιωτικά) έργα ανάπλασης. Αυτός είναι ο πιλοτικός χαρακτήρας του συγκεκριμένου έργου, καθώς το ΚΑΠΕ θα κάνει συγκρίσεις και θα βγάλει συμπεράσματα που θα μπορούν και άλλοι ενδιαφερόμενοι να χρησιμοποιήσουν σε επόμενα έργα. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που όλοι οι συναρμόδιοι επιθυμούν το έργο όχι μόνο να ξεκινήσει αλλά και να ολοκληρωθεί άμεσα, ώστε να μπορέσουν μέσα στα επόμενα δύο χρόνια να υπάρχουν τα στοιχεία που θα χρησιμοποιήσουν και οι άλλοι δήμοι – ή και να γίνουν προσαρμογές και αλλαγές στα θεσμικά κείμενα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στο πλαίσιο του έργου το ΚΑΠΕ θα εγκαταστήσει στη γειτονιά και τα κτίρια εξοπλισμό μέτρησης συνθηκών εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος αλλά και εξοπλισμό μετάδοσης των δεδομένων. Στην πραγματικότητα, ο πιλοτικός χαρακτήρας του έργου θα προκύψει μέσα από την επεξεργασία των δεδομένων και τα συμπεράσματα που θα εξαχθούν. Αυτό που εν τέλει θα βοηθήσει άλλες πόλεις και δήμους σε όλη τη χώρα, είναι ότι το ΚΑΠΕ θα εκδώσει συνολική μελέτη αποτίμησης έργου και το κυριότερο, έναν «οδηγό επαναληψιμότητας του έργου», που θα αποτελέσει πολύτιμο βοηθό για τις τεχνικές υπηρεσίες των ΟΤΑ και τις δημοτικές αρχές.

Και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τη χώρα μας όπου το κτιριακό απόθεμα είναι ιδιαιτέρως παλαιό, ιδίως αν αναλογιστούμε την ποσότητα τόσο των παλιών προσφυγικών πολυκατοικιών (κτίρια που κατασκευάστηκαν για την οικιστική αποκατάσταση των προσφύγων τόσο της μικρασιατικής καταστροφής όσο και του εμφυλίου πολέμου) όσο και των εργατικών πολυκατοικιών, της λεγόμενης κοινωνικής κατοικίας.

Αυτά τα κτίρια θα πρέπει, άλλωστε, να αποτελέσουν βασικό στόχο της στρατηγικής ριζικής ανακαίνισης κτιρίων που ανακοίνωσε πρόσφατα το ΥΠΕΝ, με δεκάδες έργα που θα χρηματοδοτηθούν με πόρους της Πολιτικής Συνοχής της ΕΕ τόσο μέσω του νέου ΕΣΠΑ όσο και μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης τα επόμενα χρόνια, καθώς η ενεργειακή εξοικονόμηση και η φιλική στο περιβάλλον ανακαίνιση αποτελούν καθοριστικό σημείο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και του Κύματος Ανακαινίσεων που πρόσφατα ανακοίνωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και συμφώνησαν να προωθήσουν τα κράτη μέλη.