Χριστουγεννιάτικα έθιμα – Το δένδρο, το καραβάκι, με μια άλλη λαογραφική ματιά… – γράφει ο Τρ. Σπανός

Γράφει ο Τριαντάφυλλος Σπανός

θεολόγος Γυμνασίου-Λυκείου Σούρπης

 Στα Χριστούγεννα που σε λίγες ημέρες πλησιάζουν, φέτος πρωτόγνωρα λόγω πανδημίας, κυριαρχεί ως γνωστόν ως έθιμο το Χριστουγεννιάτικο δένδρο. Στη χώρα μας ήρθε από τα πρώτα χρόνια της ελεύθερης Ελλάδος, το 1843 συγκεκριμένα σε ένα αρχοντικό της Πλάκας στην Αθήνα. Εδώ στήθηκε το πρώτο Χριστουγεννιάτικο δένδρο, στα μέσα του 19ου αιώνα, προκαλώντας μεγάλη έκπληξη ακόμη και στο στρατηγό Μακρυγιάννη, ο οποίος αντικρύζοντας το θεώρησε παρανοϊκό τον ιδιοκτήτη του αρχοντικού που θέλησε να βάλει ένα έλατο στο σαλόνι του σπιτικού του.

Ήταν ο γιατρός και πολυταξιδέμενος διπλωμάτης Ιωάννης Παπαρρηγόπουλος, που η τριώροφη κατοικία του (υπάρχει ακόμη και σήμερα στην Πλάκα), αποτελούσε εκείνο τον καιρό πόλο έλξης για την υψηλή αθηναϊκή κοινωνία. Τα Χριστούγεννα λοιπόν του 1843, λίγα μόλις χρόνια από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, παρέθεσε στη σάλα του δεξίωση και αποφάσισε να φέρει στη χώρα μας ένα έθιμο που είχε δει σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, το στολισμένο χριστουγεννιάτικο δένδρο παραγκωνίζοντας έτσι το ελληνικό καραβάκι. Οι Βαυαροί καλεσμένοι του, όταν το είδαν το έλατο κρυφογέλασαν, καθώς στα μέρη τους το έθιμο αυτό κρατούσε πολλά χρόνια. Οι Έλληνες όμως δεν ήξεραν τι να πουν, πώς να το δεχθούν. Μαρτυρίες αναφέρουν ότι ο στρατηγός Μακρυγιάννης όταν το είδε στη μεγάλη αίθουσα το πανύψηλο δένδρο, κούνησε το κεφάλι του και είπε στον Παπαρρηγόπουλο: «Ωραίο είναι κυρ Γιάννη, του χρόνου να ‘μαστε καλά, αλλά  τα δένδρα μου εγώ δεν τα αφήνω να φυτρώσουν μέσα στην κάμαρα. Μόνο τα άρματα μου φυτρώνουν εκεί». Εκείνος χαμογέλασε και του εξήγησε ότι αυτό το έθιμο ήταν δημοφιλές σε μεγάλο τμήμα της Δυτικής Ευρώπης όπου και το είχε δει. Έτσι λοιπόν πρωτοήρθε το έλατο, το στολισμένο χριστουγεννιάτικο δένδρο, άρεσε στον κόσμο και καθιερώθηκε σιγά-σιγά ως λαϊκό έθιμο στη μεγάλη Δεσποτική γιορτή  της Γέννησης του Χριστού μας.

Ωστόσο, όταν ανέφερα στο σχολείο αυτή την ιστορία του 1843, η συνάδελφος Δώρα Κουτσομήτρου,που μελετά την λαογραφία  της πατρίδος μας, μου επισήμανε ότι στα ορεινά  χωριά, η καταγωγή της είναι από τα πανέμορφα ορεινά των Τρικάλων, καταγράφεται, ως τοπική λαογραφία το γεγονός ότι  δεν στόλιζαν καραβάκι. Φυσιολογικό ήταν να στολίζουν δένδρα έξω από τα σπίτια τους, με κουκουνάρια, με κόκκινες μάλλινες κλωστές ή άλλα χρωματιστά μάλλινα νήματα.
Το στολισμένο δένδρο σήμερα είναι τεχνητό, εμπορικό είδος, στις πλατείες χωριών ή και μερικών πόλεων θα δει κανείς φυσικά δένδρα, αλλά πριν αρκετές πλέον δεκαετίες στον τόπο μου στη Σούρπη, λίγο πριν τα Χριστούγεννα, ανέβαιναν πολλά  παιδιά με τον πατέρα της κάθε οικογένειας στο βουνό.
Συγκεκριμένα στο Καραγκίνη και στη Βαθυόλακα και κόβαμε σούρουπο, για τον φόβο των αγροφυλάκων του χωριού, το φυσικό μας κεδράκι , ελατάκι, με το οποίο στολίζαμε το σπιτικό μας. Όσον αφορά  στο στολισμένο καραβάκι, μεγαλώσαμε με αυτό το χριστουγεννιάτικο και πρωτοχρονιάτικο έθιμο στον τόπο μας, παρότι καμπίσιο χωριό, ιδίως όμως σε παραθαλάσσια κοντινά μέρη, όπως το Αχίλλειο, την Αμαλιάπολη, την Ν. Αγχίαλο, το έχω δεί πολλές φορές.
Σήμερα έχει ατονήσει, το 2014 ωστόσο, αλλά και πέρυσι το 2019 μια ευχάριστη βραδινή έκπληξη περίμενε τους συμπατριώτες μου παραμονή Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς. Μια ομάδα παιδιών του τοπικού μας Λυκείου στόλισαν ένα πανέμορφο καραβάκι και μας ευχήθηκαν, με τα κάλαντα, καλά  Χριστούγεννα και καλή Πρωτοχρονιά, γυρνώντας από σπίτι σε σπίτι μέσα στη νύχτα, παίρνοντας φυσικά και το «ρεγάλο» τους. Καλά Χριστούγεννα με υγεία σε όλους!