Αφιέρωμα στο Ναό της Αγίας Παρασκευής Σούρπης

Το αφιέρωμα αυτό γράφεται με αφορμή την πανήγυρη της Αγ. Παρασκευής, στο τόπο μου, την Σούρπη Μαγνησίας ,στις 25-26 Ιουλίου.  Η Σούρπη δημιουργήθηκε ως οικισμός στα ύστερα βυζαντινά χρόνια, τον 11^ο-12^ο μ.Χ. αιώνα.

Το πρώτο χωριό κτίσθηκε στην γειτονιά της Ντάμτσας, (η περιοχή δίπλα στο τοπικό αθλητικό στάδιο  και στο Γυμνάσιο), συγκεκριμένα γύρω από τον ναό του Αγ. Δημητρίου, που έγινε έτσι  ο πολιούχος άγιος της πρώτης Σούρπης (ιστορική μονογραφία 1952, του Κων/νου Δημοκωστούλα, αρχείο Κοινότητος Σούρπης).

Όταν ξεκίνησε, γύρω στο 1450, η Τουρκοκρατία στον Θεσσαλικό χώρο, η Σούρπη καταστράφηκε από τους αλλόθρησκους κατακτητές (προφορική παράδοση), όπως και το βενετοκρατούμενο  γειτονικό  Πτελεό και έτσι οι κάτοικοι της έκτισαν την νέα λεγόμενη Σούρπη, στο χώρο της σημερινής πλατείας του τόπου.

Ένας ακόμη λόγος μετακίνησης ήταν, σύμφωνα με τοπική προφορική παράδοση, το λεγόμενο «θανατικό», μια επιδημία, που έπληξε το χωριό εκείνη την εποχή  και οδήγησε τους ντόπιους να εγκαταλείψουν την πρώτη του θέση.

Σημειώνεται ότι ιστορικά καταγράφεται  στα χρόνια της σκλαβιάς, αλλά πολύ αργότερα, το 1800 ότι η Θεσσαλία είχε σχεδόν ερειπωθεί, αφού η πανούκλα είχε φέρει τον αφανισμό.

Συνήθως καταστρέφονταν η σοδειά του σιταριού από κακοκαιρία, έρχονταν η σιτοδεία, η έλλειψη του και ακολουθούσε ο λιμός, η πείνα, που ευνοούσε την ανάπτυξη αυτής της επιδημίας. Στα χρόνια πάντως της Τουρκοκρατίας, πιθανώς στην τελευταία  περίοδό της, κτίσθηκε και ο ναός της Αγ. Παρασκευής στη πλατεία της νέας θέσης του χωριού και έγινε η Αγία Παρασκευή η πολιούχος του τόπου.

Ο πρώτος ναός βρίσκονταν στο χώρο του Μνημείου των Ηρώων πεσόντων (στη σημερινή πλατεία της Σούρπης )και του πρώην Δημαρχείου, λίγα μέτρα δηλαδή πιο κάτω από τον σημερινό ναό. Είχε κτισθεί, όπως προαναφέρθηκε, επί Τουρκοκρατίας, πιθανώς περί το 1750-1850.

Η Δέσποινα Κωστούλα, Σουρπιώτισσα  φιλόλογος και ερευνήτρια της τοπικής ιστορίας, διέσωσε στον γράφοντα, σε συνομιλία στο εξοχικό σπίτι της στις Νηές στα μέσα δεκαετίας 1990, την πληροφορία ότι είχε δει και μελετήσει μια εικόνα της Αγίας που ανέφερε στο κάτω μέρος της:  1759 έτος, σώθηκε το χωριό από επιδημία και οι κάτοικοι αφιέρωσαν μια εικόνα της Αγίας στο ναό της (σε ελεύθερη απόδοση).

Η συγκεκριμένη εικόνα της Αγ. Παρασκευής σήμερα δεν υπάρχει, ούτε το 1995 που κατέγραψα την διήγηση από την Κα Δέσποινα  υπήρχε. Υπάρχει ωστόσο η εικόνα της Αγίας του 1838,  «10 Μαΐου αφιέρωση-δέησις  του δούλου του Θεού Ιωάννου Σακούλη», είναι αυτή που λιτανεύεται  στο χωριό στον  πανηγυρικό εσπερινό  στις 25 Ιουλίου.

Ίσως να είναι και η εποχή που κτίσθηκε ο πρώτος ναός, ή ανακαινίσθηκε ριζικά ένας  μικρός ναός, που υπήρχε από τα προηγούμενα χρόνια της σκλαβιάς. Το 1809  πάντως ο Γουίλιαμ Ληκ, Άγγλος περιηγητής, δεν αναφέρει ναούς στη Σούρπη, κατά την επίσκεψη  του στο χωριό, στο «Σιούρπι», μόνο τον ερειπωμένο ναό του Αγ. Δημητρίου διασώζει και την εντοιχισμένη στο ναό αρχαία, ρωμαϊκής εποχής, επιτύμβια στήλη.

Το ίδιο, την μη καταγραφή ναών, παρατηρούμε και στους  Αργύρη Φιλιππίδη, Φρ. Πουκεβίλ, Σιμ. Πομάντι, που στα πρώτα χρόνια του 19ου αιώνα επισκέπτονται το χωριό, που το περιγράφουν καθαρά χριστιανικό, με  200-300 περίπου σπίτια και ανάλογες οικογένειες, χωρίς βεβαίως παρουσία Τούρκων.

Το 1835 ο Επίσκοπος Ζητουνίου –Λαμίας αναφέρει «το Σιούρπι υστερουμένον εκκλησίαις…» και ακολούθως συγχαίρει τον επίτροπο ναού  Αγ. Γεωργίου, που ανακαίνισε τον συγκεκριμένο ναό στο χωριό.  Ήταν μικρός ο πρώτος ναός της Αγ. Παρασκευής , στο ρυθμό της πλατειάς Βασιλικής και με χαμηλό  ξύλινο γυναικωνίτη στο πίσω του μέρος, για να κάθονται οι γυναίκες.

Απέναντι του ναού υπήρχε ψηλό καμπαναριό, εκεί περίπου που είναι σήμερα το πλατάνι και παλαιότερα το συντριβάνι  και στο επάνω  μέρος του ναού υπήρχε οστεοφυλάκιο, αφού στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, εκεί στην πλατεία, βρίσκονταν το νεκροταφείο του χωριού (όλη η περιγραφή από αφήγηση στον γράφοντα, το 1998, του  γιατρού Λευτέρη Πριάγγελου).

Ο αείμνηστος γιατρός  τον «έζησε» τον ναό στα νεανικά του  χρόνια, στον Μεσοπόλεμο, μάλιστα είχε στο τοίχο του σπιτιού του και ζωγραφιά-σχέδιο φιλοτεχνημένο από  τον ίδιο, της παλιάς Αγ. Παρασκευής, ανάλογο σχέδιο του ναού ωστόσο είχε και ο αείμνηστος δικηγόρος Θωμάς Γουρναρόπουλος στο σπίτι του στις Νηές.

Φωτογραφία δυστυχώς του παλιού ναού δεν έχει βρεθεί ακόμη, παρότι εδώ και δύο χρόνια ο Πολιτιστικός σύλλογος συγκεντρώνει ακούραστα παλαιές φωτογραφίες του χωριού, αλλά ακόμη φωτογραφικά δεν έχει διασωθεί η παλαιά Αγ. Παρασκευή.

Ο παλιός ναός  αποφασίστηκε από τους κατοίκους να γκρεμισθεί το 1937, για να κτισθεί ένας μεγαλύτερος, πάλι στον ίδιο χώρο, στην πλατεία της Σούρπης. Εκεί μάλιστα που ήταν το ιερό και η Αγ. Τράπεζα του πρώτου ναού κτίσθηκε μικρό πέτρινο εικονοστάσι (το βλέπουμε σε πολλές φωτογραφίες του ναού και της πλατείας στη δεκαετία 1950).

Τα πρώτα χρήματα για την ανέγερση  συγκεντρώθηκαν, τα έτη 1938 και 1939, από την παραχώρηση στην ενορία των ενοικίων όλων των χωραφιών της Σούρπης. Αντί να τα εισπράττουν οι κάτοικοι -οι ιδιοκτήτες των χωραφιών, τα εισέπραττε ο εκκλησιαστικός επίτροπος του ναού, ο Κων/νος Κατσάνος.

Αρωγοί αυτής της μακροχρόνιας προσπάθειας της ανέγερσης του νέου ναού της Αγ. Παρασκευής ήταν οι εφημέριοι της Σούρπης εκείνα τα χρόνια, ο π. Μιλτιάδης Βραχνιάς, εφημέριος ενορίας Αγ. Παρασκευής στη δεκαετία 1930 έως 1944 και ο π. Ιωάννης Παπατριανταφύλλου, ο επόμενος εφημέριος έως το 1960, που εγκαινιάσθηκε ο ναός.

Η επιγραφή που έχει διασωθεί και είναι εντοιχισμένη, δεξιά της εισόδου, αναφέρει: Επανωκοδομήθη εν έτει 1938,εφημερεύοντος του ιερέως Μιλτ. Βραχνιά, χρημάση κατοίκων Σούρπης.

Το σχέδιο του ναού, Βασιλική με τρούλο, ήταν του Βολιώτη αρχιτέκτονα Ραφανίδη, ενώ αρχιμάστορας ήταν ο Πηλιορείτης Ρετινιώτης (πολύτιμες πληροφορίες από την αείμνηστη Ελένη Παπατριανταφύλλου, κόρη του ιερέα, που μου παρέδωσε το σχέδιο του ναού και φωτογραφίες της περιόδου 1950-60, από το οικογενειακό της αρχείο).

Τον Αύγουστο του 1943 ο ναός βομβαρδίστηκε από ιταλικά αεροπλάνα, κατά την καταστροφή του χωριού στις 14/8/1943, με 7 νεκρούς, από τα στρατεύματα Κατοχής. Μία βόμβα πέφτει δίπλα στο δεξιό κλίτος-διάδρομο  του ναού, εκεί περίπου που είναι σήμερα τα δύο ψηλά κυπαρίσσια και ισοπεδώνει τον χώρο. Λίγο καιρό μετά δόθηκε θεατρική παράσταση  μπροστά στον μισογκρεμισμένο ναό, από τον θίασο του κορυφαίου θεατρανθρώπου Βασίλη Ρώτα, με το έργο «Ρήγας Φεραίος» και τα έσοδα από την παράσταση δόθηκαν για τον ιερό σκοπό της ανέγερσης  της Αγ. Παρασκευής.

Τόσο πολύ μάλιστα εντυπωσίασε  η συγκεκριμένη παράσταση τους νέους του χωριού, που ανέβασαν παιδιά της ΕΠΟΝ στις Νηές, όπου ζούσαν πολλοί κάτοικοι της Σούρπης εκείνα τα χρόνια, τη θεατρική παράσταση «ο Γεροδήμος» (αφήγηση Θανάση Κουτμάνη).

Ο ναός τελικά ολοκληρώθηκε το 1960, όλα τα χρόνια ωστόσο έως το 1960 οι κάτοικοι λειτουργούνταν και στον Αγ. Γεώργιο και στη μισοτελειωμένη Αγ. Παρασκευή .

Τα εγκαίνια του ναού έγιναν  στις 26 Ιουλίου 1960, από τον Μητροπολίτη Δημητριάδος Δαμασκηνό. Η αγιογράφηση από τον εξαίρετο Βολιώτη αγιογράφο Βασίλη Καζάκο, στα χρόνια 1956-1970. Κορυφαίες του αγιογραφίες-τοιχογραφίες  στο ναό είναι  η Πλατυτέρα των ουρανών, η Παναγία μας ,εντός του  ιερού (δωρεά Κ. Μπακόπουλου, καπνεμπόρου περί το  1960 στο χωριό, ο παππούς μου Τριαντάφυλλος ήταν μεσίτης του εκείνα τα χρόνια), η Κοίμηση της Θεοτόκου στο κάτω μέρος της αψίδας  του «γυναικωνίτη», οι Αγ. Νικόλαος –Αγ. Αθανάσιος και ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου τοιχογραφίες στο ιερό τέμπλο.

Στη σύγχρονη εποχή μάλιστα η κόρη του Βούλα Καζάκου ολοκλήρωσε  την αγιογράφηση του ναού, που σήμερα σε όλη του την έκταση είναι αγιογραφημένος. Από τον πρώτο ναό της Αγ. Παρασκευής σώζονται  δύο μεγάλες εικόνες του τέμπλου, του Χριστού και της Παναγίας, εντοιχισμένες σήμερα εμπρός στα προσκυνητάρια καθώς και δύο μικρές ,του Αγ. Χαραλάμπους και της Αγ. Παρασκευής (του 1931), που είναι τοποθετημένες στα προσκυνητάρια του ναού, στην είσοδό του.

Το επιβλητικό καμπαναριό, σήμα κατατεθέν του ναού, κτίσθηκε από  ντόπιους μαστόρους, τους αδελφούς Μπάκου. Το παραδοσιακό –κομψοτέχνημα  ρολόι επάνω στο καμπαναριό ήταν προσφορά της Φτελιανής ευεργέτιδας Ευγενίας Δεληγιάννη (σήμερα έχει αντικατασταθεί με ηλεκτρονικό ).

Τα ιερά λείψανα του εγκαινίου της Αγ. Τράπεζας του ναού είναι των Αγ. Στυλιανού, Χαραλάμπους, Νεκταρίου και Αναργύρων (βρίσκονται στο ιερό οστεοφυλάκιο της Αγ. Τράπεζας).

Το 1999 το χωριό δέχθηκε την ευλογία της κάρας της Αγίας,που μεταφέρθηκε για λαϊκό προσκύνημα από  Αγιορείτικο μοναστήρι , επί τριήμερο 24-26 Ιουλίου. Το 2000 έγινε η τελευταία ριζική ανακαίνιση, συντήρηση του ναού, στα πρώτα χρόνια της εφημερίας του π. Γεωργίου Μπέκα (το γεγονός διασώζει η μεγάλη επιγραφή δεξιά της εισόδου, όπου αναφέρονται και οι Δωρητές: Κ. Κουρμπέτης, Ν. Τζαβέλας, Ντζούνος και ο οβολός των πιστών).

Ο περικαλλής επιβλητικός ναός δεσπόζει σήμερα στην κεντρική πλατεία της Σούρπης και στην πανήγυρη της Αγίας στις 26 Ιουλίου κάθε χρόνο, αλλά και στον πανηγυρικό  Εσπερινό την παραμονή, πλήθος επισκεπτών, από όλη την Νοτιοδυτική Μαγνησία,  προσέρχονται  στον τόπο της Σούρπης.

Εννιά συνολικά ναοί, παρεκκλήσια –εξωκκλήσια, της Αγίας υπάρχουν στη περιοχή μας: ναοί κεντρικοί σε Σούρπη, Κοκκωτοί, σε Ανάβρα -κοιμητηριακός ναός και σε Αλμυρό- Ν. Αγχίαλο – Βρύναινα – Γαύριανη –Πτελεό -Φυλάκη εξωκκλήσια, παρεκκλήσια (μελέτη του  θεολόγου Αποστόλη Ζαχαρού: Λαοφιλείς άγιοι στην επαρχία Αλμυρού -4^ο Συνέδριο Αλμυριώτικων Σπουδών ,2008).

Η λατρεία της Αγίας άλλωστε είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στο Θεσσαλικό χώρο, αφού μαρτύρησε στα Τέμπη από τους Ρωμαίους, ως χριστιανή ιεραπόστολος , στις 26 Ιουλίου του  147 μ.Χ., σε ηλικία 27 ετών. Στην κοιλάδα των Τεμπών αργότερα κτίσθηκε και το πασίγνωστο προσκύνημα της Αγ. Παρασκευής, δίπλα στη γέφυρα του Πηνειού.

Οι εφημέριοι του ναού ήταν: π. Ιωάννης Γεωργιάδης (1860-1900 περίπου), π. Χρήστος Παπαευαγγέλου(1900-1920 περίπου), π. Ιωάννης Παπατριανταφύλλου(1925-1970, εφημέριος αρχικά της ενορίας Αγ. Γεωργίου Σούρπης και μετά το 1945 εφημέριος της Αγ. Παρασκευής, ο τάφος του πίσω από τον Αγ. Γεώργιο), π. Μιλτιάδης Βραχνιάς (1930-1944 περίπου), ο ιερέας που «σήκωσε» το φορτίο της πολύπαθης ενορίας στα μαρτυρικά χρόνια της Κατοχής, με δύο καταστροφές  του χωριού, Απρίλιος και Αύγουστος 1943,το σπίτι του ήταν στη σημερινή οικία Γιώργου και Στέλλας Ντούρα, δίπλα στη πλατεία.

Επίσης μεταπολεμικά οι ιερείς π. Ευάγγελος Τσίντζηρας (1970-1984), π. Λάμπρος Χατζής (1984-1996), π. Γεώργιος Μπέκας, ο σημερινός Αρχιερατικός Επίτροπος Αλμυρού (1997-2003), π. Χρήστος Μανωλάς (2003-2009) και ο π. Σίμων Δερβίσης, ο νυν εφημέριος.

Ωστόσο στο 4^ο Συνέδριο Αλμυριώτικων Ιστορικών σπουδών το 2008, ο Λαμιώτης ερευνητής Δημήτρης Νάτσιος στη μελέτη του: Η ενοριακή κατάσταση της περιοχής Αμαλιάπολης, Σούρπης, Πτελεού την περίοδο 1834-1911, μας διασώζει τα ονόματα των ιερέων της πρώτης ελεύθερης Σούρπης, μετά την απελευθέρωση από την οθωμανική σκλαβιά ,ιερέων και της Αγ. Παρασκευής φυσικά. Στη Σούρπη, αναφέρει ο ερευνητής, αξιοποιώντας  αρχεία της τότε Μητρόπολης Ζητουνίου (σημερινής Λαμίας), που ανήκε το χωριό το 1834, υπήρχαν δύο ιερείς –εφημέριοι, ο Αποστόλης Γεωργίου και ο Ευστάθιος Ιωάννου.

Δύο οι ενορίες του χωριού, το Σιούρπι όπως αναφέρει ο τότε Επίσκοπος Ζητουνίου Ιάκωβος, η πρώτη της Αγ. Παρασκευής και η δεύτερη του Αγ. Γεωργίου, που παρότι υπάρχει ως τώρα η ιστορική καταγραφή ότι κτίσθηκε το 1892, όπως διαβάζουμε  και στην  επιγραφή στην είσοδο του σημερινού ναού, φαίνεται ότι ναός του Αη Γιώργη, έστω μικρότερος,  υπήρχε και το 1835 . Όπως υπήρχε το 1835 και ο μικρός ναός του Αγ. Ιωάννη Χρυσοστόμου, στη Ντάμτσα, το 1831 η ανέγερση του, όταν στο χωριό περνούσαν τα πρώτα σύνορα του ελληνικού κράτους, σχετική επιγραφή επάνω από τον σημερινό ναό. Το 1892 προφανώς από την οικογένεια Δημοκωστούλα έγινε ανακαίνιση του ναού Αγ. Γεωργίου και προέκυψε ο σημερινός επιβλητικός ναός. Μάλιστα αναφέρει ο Επίσκοπος στο έγγραφό του το 1835, ότι ο επίτροπος Αθανάσιος Αναγνώστου Μπογιατζής  «ιδίαις δαπάναις» επισκεύασε την εν λόγω εκκλησιά.

Στην ίδια μελέτη διαβάζουμε ότι αρχές Σεπτεμβρίου του 1855 η ληστοσυμμορία του Νταβέλη εισέβαλε στο χωριό, τραυμάτισε τον ιερέα-δεν αναφέρεται όμως το όνομα του- πιθανόν ήταν ένας από τους εφημέριους του 1834, πυρπόλησε το σπίτι του, εντός του οποίου κάηκε ζωντανός ο γιός του.

Πάλι ο Δ. Νάτσιος μας διασώζει ότι το 1911, την χρονιά που εκκλησιαστικά η Σούρπη μεταφέρεται στη Μητρόπολη Δημητριάδος, ιερείς στις δύο ενορίες είναι ο Χρήστος Παπαευαγγέλου και ο Χρήστος Αποστόλου.

Θερμές ευχαριστίες, στον επίλογο του αφιερώματος, προς τον Δημήτρη Ντούκα, αντιπρόεδρο  του Πολιτιστικού συλλόγου , για την προσφορά φωτογραφιών από την Αγ .Παρασκευή την δεκαετία 1950, φωτογραφίες από το οικογενειακό αρχείο Βαλάντη Γκουτζή.

 ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ ΣΠΑΝΟΣ ,θεολόγος Γυμνασίου-Λυκείου Σούρπης