Ο Αλμυρός στο έπος του 1940

γράφει ο Βίκτωρ Κων. Κοντονάτσιος

Ήσυχα κυλούσε η ζωή στην περιοχή του Αλμυρού προ του 1940. Οι  επιπτώσεις της εμπόλεμης περιόδου 1912 – 1923 είχαν ξεπερασθεί και είχε αρχίσει μία δυναμική αυτοδύναμη αναπτυξιακὴ πορεία. Από το  1930 είχαν αρχίσει να δραστηριοποιούνται οι πρώτοι ντόπιοι επιστήμονες απόφοιτοι του Γυμνασίου Αλμυρού, αποφασισμένοι να μείνουν στον τόπο τους και να συνεισφέρουν στην ανάπτυξή του.

Οι συνεταιριστικές και επαγγελματικές οργανώσεις  είχαν πλήρη ανάπτυξη και άριστη οργάνωση. Τόση ήταν η ανάπτυξη ώστε τον Νοέμβριο του 1937 «Συνελθόντα τα μέλη της Ενώσεως Επαγγελματιών και Βιοτεχνών εις Γενικήν  Συνέλευσιν απεφάσισε όπως θεωρηθούν κεκορεσμένα τα κάτωθι επαγγέλματα εις την πόλιν μας (Αλμυρός): υποδηματοποιών, ραπτών, κουρέων, καφεπωλών, βιβλιοπωλών, οινομαγείρων, σιδηρουργών, φανοποιών, καρροποιών, κρεοπωλών, πεταλωτών, γαλακτοπωλών, κασσιτερωτών, ξυλουργών, βαρελοποιών, φωτογράφων, μηχανικών, καφεζαχαροπλαστών, τυπογράφων».

Παράλληλα η πνευματική ανάπτυξη προκαλούσε εντυπώσεις. Στη  «Θεσσαλία», 25/7/1937, γραφόταν: «Όταν προφέρω τη λέξη Αλμυρός έρχονται στο νου  μου παιδιά γιομάτα ζωντάνια, ενθουσιασμό και αγάπη για την προκοπή του τόπου τους. Προχωρούν με  αισιοδοξία στη δημιουργία πνευματικής ζωής στον τόπο τους. Χάρηκα τους Αλμυριώτες που με τόση συμπάθεια περιβάλλει την  προσπάθεια της Φιλαρχαίου Εταιρείας «Όθρυς» και κάθε φορά γεμίζει τη σάλα των διαλέξεων δίνοντας εξετάσεις ανώτερου πολιτισμού. Το λέω γιατί σε μεγάλες πόλεις με πνευματική  παράδοση και στην Αθήνα  ακόμα γίνονται διαλέξεις με 30 – 50 ακροατές».

Σε μια τέτοια ατμόσφαιρα αρχές Οκτωβρίου 1940 έφταναν στον Αλμυρό προειδοποιητικά  μηνύματα πολέμου

«Έκαστον άτομον δικαιούται 100 δράμια ζακχάρεως και 25 δράμια καφὲ μηνιαίως».

 «Ειδοποιούνται οι κάτοχοι σίτου όπως σπεύσωσι και δηλώσωσι τούτον εις την αστυνομικήν αρχήν άλλως θα  υποστώσι τας συνεπείας του νόμου».

Την παραμονή του πολέμου, Κυριακή 27 Οκτωβρίου 1940, ακριβώς όπως φέτος, ο Αλμυριώτης Απόστολος Κουφοδήμος δημοσίευσε στην «Πρόοδο» τὸ «προφητικὸ» ποίημά του «Φθινόπωρο»:

«Σύννεφα άρρωστα βαρειά, νότου μούχλα όλο μυρίζουν.

Ρίγη ανίας την καρδιά πένθη μαύρα πλημμυρίζουν.

Πάληωσαν πολὺ οι  καιροί πού ήρθαν δω και  λίγο, νέοι!

Ριγηλή πίκρα ψυχρή στην καρδιά απ’ τη σκέψη πνέει».

Έτσι άρχισε ο πόλεμος. Στην «Πρόοδο», 3/11/1940, δόθηκε το πρώτο  μήνυμα στους Αλμυριώτες: «Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και  φυλακή».

Στις 30 Οκτωβρίου 1940, ώρα  9 το πρωί, οι μαθητές του Γυμνασίου συγκεντρώθηκαν στο προαύλιο. «Ο κ. Γυμνασιάρχης ὡμίλησεν παρουσίᾳ ὁλοκλήρου τοῦ προσωπικοῦ ἀναπτύξας εἰς τοὺς μαθητάς τὸ ζωτικὸν διὰ τὴν παροῦσαν περίστασιν τῆς καλλιεργείας τῆς γῆς καὶ συστήσας, ὅπως καὶ οἱ ἴδιοι καλλιεργήσωσι οἱονδήποτε χῶρον καὶ γίνωσι προπαγανδισταὶ τοῦ ἱεροῦ σκοποῦ τῆς καλλιεργείας τῆς γῆς. Ὁμοίως ὡμίλησεν εἰς τοὺς μαθητὰς συστήσας εἰς αὐτοὺς καταλλήλως ὅπως αἱ μὲν μαθήτριαι ἑτοιμάσωσι εἴδη πλεκτῶν καὶ κατὰ προτίμησιν φανελλῶν. Εἰς τὰς ἀπόρους μαθητρίας θὰ χορηγηθῇ νῆμα ἐν ὅλῳ ἀξίας δραχμῶν 5.000 ἐκ τοῦ ταμείου τῆς Σχολικῆς Ἐφορείας».

Την άλλη μέρα οι Αλμυριώτες πληροφορούνταν ότι έπρεπε

«1. Να σβύνουν τα φώτα των σπιτιών  χωρίς να φαίνεται ούτε ακτίνα.

2. Να έχει κάθε σπίτι ένα βαρέλι ή καζάνι με νερό τουλάχιστον διακόσιες ὀκάδες, δύο ή τρεις τενεκέδες άδειους, σκαπάνη, φτυάρι και λινάτσες βρεγμένες.
3. Ν’ ανοίξει κάθε οικογενειάρχης στο οικόπεδό του, σε απόσταση μεγαλύτερη από το ύψος του  σπιτιού του,  χανδάκια δύο μέτρων βάθους, πλάτους ένα μέτρο, για οικογενειακὸ καταφύγιο».

Στις 20 Απριλίου 1941 ο Αλμυρός καταλήφθηκε από τα γερμανικά στρατεύματα. Προηγήθηκε προπομπὴ μοτοσικλετιστών και προσγείωση 200 περίπου αεροπλάνων στο αεροδρόμιο του «Μπόζαλου». Παρέμεινε υπό  γερμανική  κατοχή μέχρι τὶς 30 Ιουνίου 1941, οπότε παραδόθηκε στα ιταλικά στρατεύματα.

Οί δυσκολίες και η πείνα της κατοχῆς άρχισαν σχεδόν αμέσως, όπως φαίνεται από τα παρακάτω σύντομα δημοσιεύματα:

«Ἐδῶ καὶ λίγες μέρες ἄρχισε στὴν πόλη μας ἡ διανομὴ 100 δραμιῶν ψωμιοῦ κατ’ ἄτομο».

«Ἀπὸ τὰ παντοπωλεῖα τῆς πόλης μας ἔγινε διανομὴ  λαδιοῦ στοὺς  κατοίκους της, σὲ ἀναλογία 100 δράμια κατ’ ἄτομο».

«Ἀπὸ τὴν περασμένη Τρίτη τὰ ἀρτοποιεῖα παρασκευάζουν ψωμὶ μέρα παρὰ μέρα. Ἔτσι ἡ ἡμερησία μερίδα ψωμιοῦ περιορίστηκε στὰ 40 δράμια».

Μία οκά ψωμιού πουλιόνταν: «Απρίλιος 1941: δραχ. 10, Ιανουάριος 1942: δραχ. 230, Ιούνιος 1942: δραχ.  890, Ιανουάριος 1943: δραχ. 2.600, Ίανουάριος 1944: δραχ. 38.000, Ίούλιος 1944: δραχ.  3.310.000, Σεπτέμβριος 1944: δραχ.  153.000.000».

Στις εκλογές του 1935 το κομμουνιστικό κόμμα στον Αλμυρό πήρε 529 ψήφους σε σύνολο 1793 ψηφοφόρων, ποσοστὸ 30%.  Το ποσοστό ήταν μεγάλο και η Ασφάλεια Βόλου ζήτησε από την Αστυνομία Αλμυρού να  καταρτίσει κατάλογο των κομμουνιστών. Αυτό όμως ήταν δύσκολο. Ο αστυνόμος βρήκε  εύκολη λύση:  κατέγραψε όσους φορούσαν τραγιάσκα. Την εποχή εκείνη στον Αλμυρό οι άντρες χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες: «Ρεπούμπλικοι» και «Τραγιάσκες». Σε δυο αντίστοιχες κατηγορίες χωρίζονταν και οι γυναίκες:  «Καπελούδες» και «Τσιμπερούδες».

Πληροφορημένοι οι Ιταλοί ζήτησαν να τους παραδοθεί η κατάσταση των κομμουνιστών. Ως  διερμηνέας χρησιμοποιήθηκε ο ιταλομαθὴς Δημήτριος Αργυρόπουλος. Αυτός φρόντισε και ειδοποίησε όσους τραγιασκοφόρους μπόρεσε. Οι περισσότεροι κρύφτηκαν. Κάποιοι κατέφυγαν στο Μπακλαλί και συγκρότησαν την πρώτη αντιστασιακή ομάδα. Τον Ιούνιο του 1941 έγινε η  πρώτη σύσκεψη στον Μπακλαλί. Έλαβαν μέρος  οι: Στάθης Καραγιώργης, Παναγιώτης Περδίκης, Γιάννης Μπάρδας, Χρίστος Μέτσος, Γιάννης Τζιότζιος, Δημήτριος Μπάρδας, Γ. Κακασῆς, Δ. Τσαρδάκας, Α. Παπανάτσιος, Σούλας Τσιαμανής, Γ. Κουτμάνης καὶ Αλέξανδρος Νιάκας.

 Στις αρχές του 1943 οι ανταρτικές ομάδες είχαν δυναμική παρουσία στα χωριά του Αλμυρού. Οι Ιταλοί,  νιώθοντας ανασφάλεια, εγκατέλειψαν τον Αλμυρό και αποσύρθηκαν στο Βόλο. Στον  Αλμυρό η Τοπική Οργάνωση του ΕΑΜ  ανέλαβε όλες τις εξουσίες για λίγες μέρες.

Στις λίγες ημέρες έγιναν μερικά δυσάρεστα γεγονότα. Μία ανταρτική ομάδα ήρθε στον Αλμυρό, κάλεσαν τους Αλμυριώτες να ενταχθούν στον ΕΛΑΣ και έβαλαν φωτιά σε  δημόσιες υπηρεσίες.

Λίγο πριν το Πάσχα του 1943 ήρθε στον Αλμυρό η ανταρτική ομάδα του Διονύση Καραντάου και με βάση μόνο  κάποιες πληροφορίες με συντομότατες διαδικασίες εκτέλεσε τέσσερες άντρες και διαπόμπεψε κάποιες γυναίκες.

Στο  τέλος  Απριλίου 1943 οι Ιταλοί εγκαταστάθηκαν πάλι στον Αλμυρό και έκαψαν κάποια σπίτια στα χωριά του Αλμυρού.

Το βράδυ της 13ης Αυγούστου οι αντάρτες επιτέθηκαν στον Αλμυρό, χωρίς αποτέλεσμα. Η εκδίκηση των Ιταλών ήταν σκληρή. Εκτέλεσαν 35 Αλμυριώτες: 1) Βαλουξῆς  Γ.  2) Βαλσάμης Μ. 3) Βασιλάκος Π. 4) Βλάχος Ν. 5) Βούλγαρης Ι.  6) Γκρούγιας Θ. 7) Δημητρέλος Π. 8) Δάρας Ε. 9) Εὐθυμίου Ν. 10) Εὐσταθιάδης Χ. 11) Ζιώγας Χ. 12) Καπῆς  Στ. 13) Κοσμᾶς Ι. 14) Καρατσιώκης Γ. 15) Κουτρούμπας Γ. 16) Κολοβός Κ.  17) Κολοβός Χ. 18) Κούργιας Δ. 19) Κρικελᾶς Π. 20) Κοντομάνος Κ. 21) Κανελλόπουλος Ἐ. 22) Κυπαρίσης Γ. 23) Λαλόπουλος Δ. 24) Μαντουδιώτης Κ. 25) Μαραγκὸς Σπ. 26) Μπαγλατζῆς  Μ. 27) Παπαδόπουλος Ἐ. 28) Παπᾶς Σπ. 29) Σπανός Ι. 30) Σιδέρης Ἐ. 31) Σιδέρης Χρ. 32) Σαρρῆς  Ἀθ. 33) Τσικρικᾶς Ἀπ. 34) Φράγγος Γ. 35) Φώτης Ἀθ.

Η Π.Ε.Ε.Α. (Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης), τον Απρίλιο του 1944, προσκλήθηκε από την ελληνική  κυβέρνηση του Καΐρου να λάβει μέρος στις διαπραγματεύσεις για τον σχηματισμὸ της  Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας.

Η αντιπροσωπεία της Π.Ε.Ε.Α. έφυγε για το Κάιρο την νύχτα 1 -2 Μαΐου με δύο αεροπλάνα από το αεροδρόμιο του Αλμυρού στο Μπόζαλο.

Οι Ιταλοί είχαν συνθηκολογήσει στις 8 Σεπτεμβρίου 1943. Οι ιταλικὲς δυνάμεις του Αλμυρού ανήκαν στη Μεραχία Πινερόλο, η μοναδική η οποία, με απόφαση του διοικητή της,  δὲν παραδόθηκε στους Γερμανούς αλλά στον  ΕΛΑΣ. Οι Ιταλοί του Αλμυρού, 1.200 περίπου άντρες, συγκεντρώθηκαν στο Κρόκιο, περιμένοντας αποφάσεις.

 Στις 12 Σεπτεμβρίου 1943, ο Κώστας Καραγιώργης  με συνοδούς τον ανθυπολοχαγὸ Λουΐτζι Βιλορέζι και τον Δημ. Σακελλαρίου, πήγε στο  Κρόκιο, έδειξε την  διαταγή του διοικητή τους και όλοι παραδόθηκαν χωρίς αντίσταση.

Έτσι η περιοχὴ του Αλμυρού από τις 12 Σεπτεμβρίου 1943 ουσιαστικά ήταν  περίπου ελεύθερη, αφού δεν εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Αλμυροῦ γερμανικὰ στρατεύματα.