Η καταστροφή της Σούρπης Μαγνησίας από τα Κατοχικά στρατεύματα (Αύγουστος 1943)

Γράφει ο Τριαντάφυλλος Σπανός

Πολλά τα «Μαρτυρικά» χωριά στην Ελλάδα στα χρόνια της γερμανοιταλικής κατοχής 1941-44, ένα από αυτά και ο τόπος μου, η Σούρπη Μαγνησίας (η καταστροφή της στις 14 Αυγούστου 1943).

Ο Βόλος καταλήφθηκε από τους Γερμανούς την Δευτέρα του Πάσχα, 21 Απριλίου 1941, ακολούθησαν οι δυνάμεις κατοχής  των Ιταλών, με το Γ΄ Σώμα Στρατού. Στον Αλμυρό εγκαταστάθηκε το 1/14 Τάγμα Πεζικού των Ιταλών και το 3^ο Τάγμα Πολυβολητών  Σώματος Στρατού, συνολικά 1200 άνδρες. Η περιοχή του Αλμυρού περιήλθε στην ιταλική διοίκηση, ενώ ο Βόλος παρέμεινε στη γερμανική. Στη Σούρπη οι Ιταλοί στρατιώτες αρχικά έμειναν σε καταυλισμό με σκηνές στη θέση «Αλωνάκι» (σημερινή παιδική χαρά) στη Δραχλίτσα, απέναντι από το σπίτι του παππού μου Τριαντάφυλλου Σπανού. Κάποιο βράδυ όμως οι ντόπιοι τους έκλεψαν εφόδια, τρόφιμα και οι Ιταλοί αντιδρώντας άρχισαν να πυροβολούν αδιακρίτως μες στη νύχτα. Μια σφαίρα καρφώθηκε στο τζάκι του σπιτιού μας και παραλίγο να σκοτώσει την γιαγιά μου Μαρία, που κοιμόνταν δίπλα. Μέχρι το 1990 που ανακαινίσθηκε το σπίτι το αποτύπωμα αυτής της σφαίρας ήταν ορατό και ευδιάκριτο δίπλα στο τζάκι. Λίγο καιρό μετά, το 1942, οι Ιταλοί στρατιώτες εγκαταστάθηκαν στην οικία Ιωάννη Δροσόπουλου, πρώην Διοικητή της Εθνικής Τράπεζας, σε ένα αρχοντόσπιτο του χωριού, που το είχαν επιτάξει (σήμερα είναι ερειπωμένο και βρίσκεται κάτω από το σπίτι του Σταύρου Πουρναρά). Εδώ, ως το 1943, υπήρξε η Ιταλική καραμπινιερία, με δύναμη 10-15 ανδρών, ανάμεσα τους ο διαβόητος Τζόρτζι, που φέρονταν αδίστακτα στους ντόπιους και πολλοί γέροντες τον θυμόνταν χαρακτηριστικά στις αφηγήσεις τους για τα χρόνια της Κατοχής.

Ωστόσο η Αντίσταση ψηλά, απέναντι, στο βουνό της Όθρυς, είχε ξεκινήσει σχεδόν με την άφιξη των κατοχικών δυνάμεων. Ιούνιο του 1941, γίνεται στο Μπακλαλί η πρώτη σύσκεψη αντιστασιακών στη περιοχή του Αλμυρού, όπου αποφασίζεται να συγκεντρωθούν τα όπλα, που είχαν φέρει από το Μέτωπο και είχαν κρύψει οι Έλληνες στρατιώτες της περιοχής μας. Τέλη του 1942 εμφανίζονται στην Όθρυ ανταρτικές ομάδες του ΕΛΑΣ, που έρχονται στα χωριά του Αλμυρού και στη Σούρπη βέβαια και μιλούν σε κρυφές συγκεντρώσεις κατά των κατακτητών. Βράδυ 22^ας Φεβρουαρίου 1943 καταγράφεται μια τέτοια επίσκεψη σε Δρυμώνα, Σούρπη. Ο Δημήτρης Χατζής στο «Διπλό βιβλίο», μυθιστόρημα, έκδοση 1976, όπου πρωταγωνιστεί ένας άσημος ράφτης της Σούρπης, που γίνεται όμως ο επικεφαλής της Αντίστασης στο τόπο του, γράφει: «Το χωριό το δικό μας είναι μέσα στον κάμπο και όπως όλα τα καμπίσια χωριά ήταν παραδομένο στα χέρια των κατακτητών, παραδομένο σε όλη την κατοχή, καταδικασμένο, χωρίς ελπίδα καμιά, ώσπου να τελειώσει ο πόλεμος. Οι Ιταλοί τον πρώτο καιρό, οι Γερμανοί μετά, περνούσανε, μπαινόβγαιναν όποτε ήθελαν. Παίρνανε τρόφιμα με τα κατοχικά λεφτά, άρπαζαν, ζητούσαν την σοδειά, μάζευαν ομήρους για στρατόπεδα, για αντίποινα. Η Σούρπη ήταν ένα από κείνα τα μαρτυρικά, ματοβαμμένα, χωριά του κατεχόμενου κάμπου».

Η πρώτη καταστροφή και λεηλασία στο χωριό έγινε μια βδομάδα μετά το Πάσχα του 1943, τέλη Απριλίου. Έγινε πυρπόληση 35 σπιτιών, με μια εμπρηστική σκόνη, κίτρινη σαν θειάφι, έβαλαν φωτιά σε σπίτια οικογενειών που είχαν αντάρτες στην Όθρυ. Πολλές οικογένειες ανέβηκαν εκείνη την ημέρα στην κορφή του Καραγκίνη, πάνω από το χωριό και ανήμποροι να αντιδράσουν έβλεπαν τα σπίτια τους να καίγονται. Ταυτόχρονα, οι Ιταλοί προέβησαν και σε συλλήψεις 18 ομήρων. Χάρις στη παρέμβαση του Μητροπολίτη Δημητριάδος Ιωακείμ και με «καλοπιάσματα» με λάδι, μετά από 20 ημέρες, οι όμηροι που είχαν μεταφερθεί στη Λάρισα, γύρισαν πίσω στο χωριό και δεν προωθήθηκαν προς Γερμανία και Άουσβιτς. Πολλοί κάτοικοι του χωριού αναγκάζονται να ζουν πλέον στις παραθαλάσσιες Νηές. Πριν φύγουν μάλιστα κάποιες οικογένειες έθαψαν στην αυλή του σπιτιού τους, βαθιά στο χώμα, τα ρούχα τους μέσα σε μπαούλα. Στις Νηές λειτούργησε και το Δημοτικό σχολείο για τρία χρόνια 1941-44. Στεγάζονταν στο παλαιό ελαιοτριβείο Αδαμόπουλου. Οι μικροί μαθητές πήγαιναν ωστόσο καθημερινά στο σχολείο, ερχόμενοι με τα πόδια από τα καλύβια που ζούσαν με τις οικογένειες τους, στα Τηγάνια, στον Κάστανο, στον Κούβελο. Ακόμη και με βροχερό καιρό δεν έχαναν μάθημα και το παιχνίδι τους ήταν μετά το σχολείο να περνούν από τον γιαλό και να μαζεύουν κοχύλια και «κοκαρέλες», ενώ το καλοκαίρι έκαναν ατελείωτο μπάνιο στην ακτή Χαρδαλούπα, με αυτοσχέδια σωσίβια με φελλούς. Τον χειμώνα μάζευαν  με τους γονείς τους τα πολύ ψηλά εκείνη την εποχή, ελαιόδενδρα, που είχαν πλούσια σοδειά, τρεις κόφες ελιές το κάθε δένδρο. Έβλεπαν μάλιστα συχνά και ένα υποβρύχιο (ήταν το «Παπανικολής») να έρχεται ανοιχτά των Νηών, για να φυγαδεύσει για το Κάιρο, Άγγλους, Αυστραλούς, Κύπριους στρατιώτες. Ανάμεσα στους «συνδέσμους», που φυγάδευαν τους στρατιώτες και ο Σουρπιώτης Απόστολος Δρυμωνίτης. Όλοι αυτοί προωθούνταν από την Άνω Μονή Ξενιάς, όπου τους έκρυβε ο ηρωικός ηγούμενος Ευσέβιος, που τελικά συνελήφθη, βασανίσθηκε και μεταφέρθηκε σε γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης. Το 1943 μάλιστα έπαιξαν οι μικροί μαθητές στις Νηές, ιδίως παιδιά της ΕΠΟΝ, το θεατρικό έργο «ο Γεροδήμος». (ενθύμηση Θανάση Κουτμάνη).

Αύγουστο του 1943 γίνεται το δεύτερο και θανατηφόρο αυτή την φορά χτύπημα των κατοχικών δυνάμεων στη Σούρπη. Βομβαρδισμός από αέρος και 7 νεκροί. Οι αντάρτες του ΕΛΑΣ εισβάλλουν στον Αλμυρό. Βράδυ της 12ης προς 13ης Αυγούστου, μάχη με τους Ιταλούς καραμπινιέρους, το πρωί αποσύρονται οι Έλληνες πατριώτες στην Όθρυ και αρχίζουν τα αντίποινα.

Εκτελέσεις, 35 πολίτες με ομαδική εκτέλεση στο νεκροταφείο της πόλης, και πυρπολήσεις σπιτιών στον Αλμυρό. Αρχίζει μετά το «χτένι», επέκταση  των αντιποίνων στα γύρω μέρη, ιδίως με αεροπορικό βομβαρδισμό σε χωριά του κάμπου.

Έτσι πλήττεται η Σούρπη από 4 ιταλικά Α/Φ αεροπλάνα, 14 Αυγούστου 194. Αεροπλάνα που ήρθαν προφανώς από το αεροδρόμιο στο Κουρί του Αλμυρού. Βομβαρδισμός με  τραγικό απολογισμό, 7 νεκροί, 14 τραυματίες. Πρόσφατα την άνοιξη του 2019 στον ιστορικό περίπατο που διοργάνωσαν η Κίνηση Νέων και ο Πολιτιστικός Σύλλογος, ηλικιωμένοι του χωριού μας διηγήθηκαν άγνωστα περιστατικά αυτής της θλιβερής ημέρας. Μερικά από αυτά: Το σπίτι του Ντούρμπα, του τηλεγραφητή, κάτω από την πλατεία, βομβαρδίσθηκε, εκεί που είναι σήμερα το καφέ Μαύρος Γάτος. Για πολλά χρόνια παρέμεινε ερειπωμένο, το αποκαλούσαν μάλιστα «το βομβαρδισμένο» οι ντόπιοι. Δίπλα του ήταν το κουρείο του Κώστα Κεφαλά. Το σπίτι των αδελφών Ρήγα στη γειτονιά της Ντάμτσας, έσκασε η βόμβα δίπλα και ένα μεταλλικό θραύσμα καρφώθηκε απέναντι στο παράθυρο του Τάκη Καραπλή. Ο Παναγιώτης Γεωργιάδης, πατέρας των Κώστα, Γιάννη, Τάκη Γεωργιάδη βρισκόταν  στην πλατεία και πριν προλάβει να κρυφθεί στο «καταφύγιο», στο υπόγειο της Αγ. Παρασκευής, τον βρήκε η βόμβα και τον σκότωσε. Το ίδιο συνέβη και με τα αδέλφια Κατσάνου. Πήγαν να προφυλαχθούν στο υπόγειο, δίπλα στο ναό της Αγ.Παρασκευής και έχασαν την ζωή τους . Η πλατεία της Σούρπης έγινε έτσι ο κύριος τόπος θυσίας εκείνη την «αποφράδα» ημέρα. Ο ναός βέβαια υπέστη μεγάλη καταστροφή, ένας ναός που είχε αρχίζει να κτίζεται μόλις πέντε χρόνια πριν, το 1938. Η Παναγιώτα Λάμπου καθώς έβγαινε από το σπίτι της, δίπλα στο τότε Σχολαρχείο, σκοτώθηκε. Ο αγροφύλακας Δ. Πρασσάς τον έριξε κάτω το άλογο, που αφηνίασε από τον κρότο των βομβών και σκοτώθηκε ακαριαία. Γέροντες μου είχαν διηγηθεί ότι τα αεροπλάνα έρχονταν από την πλευρά του Δρυμώνα, περνούσαν πάνω από την Σούρπη, αφήνοντας τις θανατηφόρες τους βόμβες, έφθαναν ως τον Κοκκινόβραχο και μετά ξαναγυρνούσαν.

Τα ονόματα των νεκρών : Γαλατάς Κων/νος ετών 62, Γεωργιάδης Παναγιώτης ετών 60, Γιάγκου Χρήστος ετών 68, Κατσάνος Δημήτρης ετών74, Κατσάνος Κώστας ετών 64, Λάμπου Παναγιώτα ετών 38, Πρασσάς Δημήτρης ,Αγροφύλακας.

Οι περισσότεροι ήταν ηλικιωμένοι, δεν έφυγαν από το χωριό, παρότι φημολογούνταν επίθεση των κατοχικών δυνάμεων, αλλά κανείς βέβαια δεν περίμενε αεροπορικό βομβαρδισμό. Άλλωστε επάνω στην κορυφή του Αη Λιά υπήρχε παρατηρητήριο, για να βλέπουν οι Σουρπιώτες τα αυτοκίνητα και τις μοτοσυκλέτες των Ιταλών και Γερμανών, που θα έρχονταν από τον Αλμυρό και αμέσως με ένα χωνί, ένα είδος τηλεβόα της εποχής, θα ειδοποιούσαν το χωριό να φύγει, να κρυφθεί, στα γύρω μέρη, Κλήμα, Μαγούλα, Βρύση Δαμαλά, Νηές.

Τελικά 42 σπίτια εκείνη την ημέρα, 14 Αυγούστου 1943, καταστράφηκαν στο χωριό, καταστράφηκε όπως προαναφέρθηκε και το βόρειο μέρος της Αγ.Παρασκευής και υπήρξαν 14 τραυματίες. Τρεις ημέρες μετά, 17 Αυγούστου, κτυπήθηκε και η γειτονική Αμαλιάπολη – Ν.Μιτζέλα, αφού οι Ιταλοί και Γερμανοί την θεωρούσαν «ανταρτοχώρι», όπως και την Σούρπη, για αυτό και τιμώρησαν  αυτά τα χωριά με βομβαρδισμούς και λεηλασίες. Ήταν βέβαια η Σούρπη ένα χωριό με συμμετοχή στον αντιστασιακό ΕΛΑΣ, 80 με 90 υπολογίζονται οι Σουρπιώτες που συμμετείχαν εκείνα τα χρόνια την Εθνική Αντίσταση. Από το 2000 στο πάρκο Εθνικής Αντίστασης (δίπλα στο Γυμνάσιο και στο Στάδιο του χωριού) γίνεται σχεδόν κάθε χρόνο, τις ημέρες του Δεκαπενταύγουστου, ειδική εκδήλωση, αρχικά από τον Δήμο Σούρπης, αργότερα από τον Πολιτιστικό  σύλλογο, για τον βομβαρδισμό του χωριού το 1943. Επιμνημόσυνη δέηση εμπρός στο Μνημείο, (ένα καλαίσθητο γλυπτό, με τα περιστέρια της ειρήνης), ομιλία και προβολή ταινίας, με μουσική εκδήλωση κάποιες χρονιές.

Βιβλιογραφία –πηγές: 1) Θεσσαλικά μελετήματα, τεύχος 2 ,2012,Θεόδωρος Νημάς- Η Εθνική αντίσταση1941-44 στην περιοχή Αλμυρού 2) Εφημ. Λαός Αλμυρού 25/10/2009, Χρυσούλα Κοντογεωργάκη, Αναμνήσεις Αλμυριωτών από Κατοχή, Αντίσταση 3) Προφορικές διηγήσεις από αείμνηστους κατοίκους Σούρπης Κων/νο Γ.Χασάπη, Αδάμ Γ.Πριάγγελο, Σωτήρη Α.Χρυσικό, Γιώργο Τρ.Σπανό και εν ζωή κατοίκους Παναγιώτη Ι. Γεωργιάδη-ιατρό, Κώστα Γ.Σώμο, Νίκο Γ. Κεχαγιά, Δημήτρη Φ. Τάμπα.