Η ομιλία του Δημάρχου Δ. Εσερίδη για τη Βιώσιμη Αστική Κινητικότητα

Δημοσιεύουμε την ομιλία του Δημάρχου Αλμυρού κ. Δημήτρη Εσερίδη, με θέμα «Ιπποδάμειος Σχεδιασμός στην Ευξεινούπολη του Δήμου Αλμυρού: Μια πρωτοβουλία στην Βιώσιμη Αστική Κινητικότητα», που πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 16 Φεβρουαρίου 2019, στο Συνέδριο «Βιώσιμη Αστική Κινητικότητα στις Ελληνικές Πόλεις», στη Λάρισα.

Η Ευξεινούπολη βρίσκεται στο νότιο τμήμα του Νομού Μαγνησίας, στο κέντρο της πεδιάδας του Αλμυρού, τη γνωστή με το όνομα «Κρόκιο πεδίο». Βόρεια της κωμόπολης και σε απόσταση 500 μέτρων απλώνεται το αισθητικό δάσος «Κουρί», περιοχή ενταγμένη στο δίκτυο «Νατούρα» και χαρακτηρισμένη ως παγκόσμιο βιογενετικό απόθεμα. Στα δυτικά και σε απόσταση 2,5 χλμ. απαντώνται οι δύο λίμνες «Ζερέλια» που είναι μετεωριτικής προέλευσης (λίμνες μάαρ) και οι μόνες αυτού του τύπου που απαντώνται στην Ελλάδα.

Υπάγεται διοικητικά στο Δήμο Αλμυρού και είναι η μεγαλύτερη δημοτική κοινότητα αυτού. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ο πληθυσμός της είναι 2.293 μόνιμοι κάτοικοι. Στην Ευξεινούπολη ανήκει και ο παραθαλάσσιος οικισμός του Αγίου Ιωάννη Τσιγγελίου, που βρίσκεται νοτιοανατολικά και σε απόσταση 8 περίπου χιλιομέτρων. Διαθέτει αλιευτικό καταφύγιο, αλσύλλιο με χώρο κατασκήνωσης, ταβέρνα και καφετέρια και αξιόλογη μικρή εκκλησία.

Υδροδοτείται από την πηγή «Καρυά» του όρους Όθρυς, από όπου και μεταφέρεται ποιοτικό νερό που καταλήγει σε κτιστές πέτρινες βρύσες. Έχει αρκετές ταβέρνες, καφενεία και καταστήματα. Κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η γεωργία και κατόπιν έρχεται η κτηνοτροφία.

Κύριο χαρακτηριστικό της Ευξεινούπολης είναι η άριστη ρυμοτομία της με μεγάλους, ευθείς δρόμους και ανάλογα πεζοδρόμια.

Η Ευξεινούπολη δημιουργήθηκε το 1906. Οι πρώτοι Ευξεινουπολίτες, πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία ήρθαν το φθινόπωρο του 1906, μετά τα γεγονότα στη Βουλγαρία. Το ρυμοτομικό σχέδιο του οικισμού της Ευξεινούπολης εκπονήθηκε σύμφωνα με το Ιπποδάμειο Σύστημα.

Ποιος ήταν όμως ο Ιππόδαμος;

Ιππόδαμος ο Μιλήσιος. Έζησε το 498 έως 408 π.Χ. Υπήρξε αρχιτέκτων και πολεοδόμος, φυσικός, μετεωρολόγος και μαθηματικός, καθώς και φιλόσοφος. Αρχικά η δραστηριότητά του επικεντρώθηκε στην Ιωνία και κυρίως στον τόπο καταγωγής του, τη Μίλητο. Αργότερα όμως μετακινήθηκε στον Πειραιά όπου επιφορτίστηκε με το έργο του σχεδιασμού της πόλης αυτής.

Ο Ιππόδαμος, ήταν ο πρώτος που συνέλαβε την αξία ενός χωροταξικού σχεδίου με γνώμονα τη λειτουργία της πόλης, συνδυάζοντας τις κοινωνικές και πολεοδομικές ανάγκες. Ήταν ο πρώτος που χρησιμοποίησε τις έννοιες «πληθυσμιακή ικανότητα» και «χρήσεις γης».

Η χρήση του κανάβου όμως από τον Ιππόδαμο δεν καθορίσθηκε μόνο από τις επιστήμες. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε το τότε πολιτικό σκηνικό. O ελληνικός κάναβος αποτελούσε έκφραση της δημοκρατίας και της συμμετοχής στα κοινά.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα πόλης που αναπτύχθηκε με φυσική μεγέθυνση αποτελεί η Αθήνα. Η ανάπτυξή της έγινε σε ευρύτερους κύκλους γύρω από την ακρόπολη με βασικά κέντρα την αγορά και την ακρόπολη.

Αντίθετα, οι ιπποδάμειες πόλεις δημιουργήθηκαν με ένα οργανωμένο σχέδιο μια δεδομένη χρονική περίοδο.

Σημαντική διαφορά είναι η τοποθέτηση των μεγάλων δημόσιων χώρων και κυρίως του σταδίου και του θεάτρου. Στις ιπποδάμειες πόλεις, το στάδιο και το θέατρο τοποθετούνται πιο μακριά από την αγορά και το κέντρο.

Άλλη διαφορά εντοπίζεται στους δρόμους και τα οικοδομικά τετράγωνα. Στις πόλεις που ακολούθησαν τη φυσική εξέλιξη οι δρόμοι απομακρύνονται ακτινωτά από το κέντρο, υπάρχει ποικιλία στα οικοδομικά τετράγωνα ενώ τα σπίτια αν και χαμηλά, δεν έχουν όλα αρκετό φως. Αντίθετα, στις πόλεις που ακολούθησαν το ιπποδάμειο μοντέλο ανάπτυξης, τα οικοδομικά τετράγωνα ακολουθούν ένα κανονικό σχήμα και είναι σχεδόν όλα ισομεγέθη.

Παρά τις έντονες διαφορές, δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το σημαντικότερο κοινό στοιχείο. Η μορφή της αρχαίας πόλης ήταν εν γένει απλή.

Η Μίλητος ήταν η πρώτη ελληνική πόλη που μας παρέχει το αρχετυπικό ιπποδάμειο σχέδιο, βάσει του οποίου ξαναχτίστηκε το 479 π.Χ.. Η εφαρμογή του ορθοκανονικού σχεδίου συνδυάστηκε και με την αντίστοιχη οργάνωση του τρόπου ζωής. Άλλες ελληνικές πόλεις τις οποίες σχεδίασε ο Ιππόδαμος ήταν η Ρόδος και ο Πειραιάς.

Με ποιο τρόπο όμως εφαρμόσθηκε το Ιπποδάμειο Σύστημα στην Ευξεινούπολη και πώς επηρέασε αυτό την ανάπτυξη του οικισμού;

Όπως αναφέραμε η Ευξεινούπολη δημιουργήθηκε το 1906, για να υποδεχθεί 900 περίπου οικογένειες προσφύγων από την Ανατολική Ρωμυλία (Βόρεια Θράκη) και από διάφορες παρευξείνιες πόλεις όπως η Σωζόπολη, η Βάρνα, ο Πύργος (Μπουργκάς). Αρχικά εγκαταστάθηκαν στον Τούρκικο στρατώνα, νότια της πόλης του Αλμυρού και σε νοικιασμένα οικήματα μέσα στην πόλη. Οι συνθήκες διαβίωσης στο στρατώνα ήταν άθλιες. Εκδηλώθηκαν ασθένειες και σημειώθηκαν θάνατοι. Η προσφορά των ντόπιων ήταν καθοριστική.

Ο προσφυγικός οικισμός, αρχικά,  προτάθηκε να δημιουργηθεί στην περιοχή Τσιγκέλι με το όνομα «Ζηλάσιον», αλλά η πρόταση απορρίφθηκε καθώς η περιοχή ήταν βαλτώδης και ευεπίφορη για επιδημίες ελονοσίας. Τότε με ομόφωνη απόφαση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης παραχωρήθηκε η σημερινή έκταση, δυτικά του Αλμυρού. Το όνομα του νέου οικισμού ήταν Ευξεινούπολη. Όνομα συμβολικό που δηλώνει την κοινή καταγωγή των κατοίκων από διάφορες πόλεις και χωριά των παραλίων του Εύξεινου Πόντου.

Σχεδιάστηκε η ανέγερση 999 οικιών σε οικοδομικά τετράγωνα των δέκα οικοπέδων, που τα ακριανά ήταν 600 τ.μ. και τα μεσαία 720 τ.μ. και ορίζονταν από 10 κάθετους και 10 οριζόντιους δρόμους. Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης, καθώς δεν είχε ολοκληρωθεί η ανέγερση των οικιών και αναγκάστηκαν να διαμένουν ανά δύο οικογένειες σε κάθε σπίτι, οδήγησαν αρκετούς να αναζητήσουν αλλού καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Το 1920-1922 με τη Μικρασιατική καταστροφή έφτασε ένα δεύτερο κύμα προσφύγων από τον Πόντο και το 1924 προστέθηκαν στον ήδη υπάρχοντα πληθυσμό, πρόσφυγες από την Καππαδοκία, τη Σμύρνη και την Καισαρεία. Οι πρόσφυγες αυτοί εγκαταστάθηκαν σε σπίτια που είχαν εκκενωθεί από τους πρώτους πρόσφυγες. Το 1950 εγκαταστάθηκαν σε κενές προσφυγικές οικίες στην Ευξεινούπολη 120 οικογένειες Σαρακατσαναίων από τα γύρω χωριά. Πολύ αργότερα έχουμε αποικισμό και από γηγενείς της περιφέρειας, κυρίως από κτηνοτρόφους της Όθρυος

Για τη γεωργική αποκατάσταση δόθηκε κλήρος στους πρόσφυγες του 1906, ενώ για τους υπόλοιπους απαλλοτριώθηκαν 13.000 στρέμματα, ιδιοκτησίες ντόπιων τσιφλικάδων και 5.000 στρέμματα στο Τσιγκέλι. Οι πρόσφυγες της Ανατολικής Ρωμυλίας ασχολήθηκαν με τα αμπέλια, οι Πόντιοι και οι Μικρασιάτες με τα καπνά και με την κτηνοτροφία οι Σαρακατσαναίοι και οι Βλάχοι.

Στις 29 Σεπτεμβρίου 1907 γίνεται η θεμελίωση, παρουσία του διαδόχου Κωνσταντίνου, πολιτικών και στρατιωτικών αρχών. Η κατασκευή των πυρήνων (σπιτιών) ξεκίνησε να γίνεται  με πέτρα (πέτρινη περιοχή), χωρίς όμως να ολοκληρωθεί το χτίσιμο αυτό. Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε ποταμόπετρα από το γειτονικό χείμαρρο του Αλμυρού, τον Ξηριά που μεταφερόταν στην Ευξεινούπολη με βαγόνια. Στην Ευξεινούπολη έγινε η πρώτη εφαρμογή έτοιμου σκυροδέματος με ποταμόπετρα, με πρόσμιξη από θηραϊκή γη, αφού δεν υπήρχε τότε το τσιμέντο.

Σύμφωνα με το πρώτο ρυμοτομικό σχέδιο του 1906 το οποίο εξακολουθεί να ισχύει και μέχρι σήμερα, οι διαστάσεις του κάθε οικοδομικού τετραγώνου ήταν 112Χ60 δηλαδή 7.200 τετραγωνικά μέτρα. Τα γωνιακά οικόπεδα είχαν εμβαδόν 600 τ.μ. και ήταν 4 σε κάθε Ο.Τ. Τα μεσαία οικόπεδα με διαστάσεις 24Χ30, είχαν εμβαδόν 720 τ.μ. και ήταν 6 σε κάθε Ο.Τ.

Οι δρόμοι ήταν πλάτους 8,5 μέτρων και 12 μέτρων, με πλάτος πεζοδρομίου 2,20 μέτρα. Στο κέντρο εγκαταστάθηκε η εκκλησία, το σχολείο και η πλατεία. Οι αθλητικές εγκαταστάσεις σχεδιάστηκαν εκτός οικισμού.

Αρχικά, η επιφάνεια του κάθε σπιτιού ήταν 36 τ.μ. Σήμερα υπάρχουν πυρήνες (σπίτια) που άντεξαν στους σεισμούς του 1953 και του 1980.

Ο οικισμός της Ευξεινούπολης συνδέθηκε άμεσα με το χώρο είτε ως τόπος καταγωγής είτε ως πατρίδα. Οι άνθρωποι αντιμετώπισαν βιωματικά το χώρο και έτσι δημιουργήθηκε μέσα από τις εμπειρίες, την κίνηση, τη δράση και τις μνήμες των ανθρώπων, το τοπίο της Ευξεινούπολης.

Όπως και στις αρχαίες πόλεις, η εφαρμογή του Ιπποδάμειου Συστήματος στην Ευξεινούπολη βασίσθηκε σε ένα βαθιά δημοκρατικό και ισόνομο τρόπο ζωής και σκέψης. Η ομοιότητα ανάμεσα στα οικοδομικά τετράγωνα και στις κατοικίες, η αναλογία των κύριων και δευτερευόντων δρόμων καθώς και η σχέση μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου χώρου συμβολίζουν την προσπάθεια για μια ισόνομη κατοίκηση. Κάθε πρόσφυγας έμενε σε ίδιου τύπου κατοικία με κάθε άλλον. Η ομοιότητα αυτή δεν ακολουθούνταν μόνο στο μέγεθος της κατοικίας. Όμοιος ήταν και ο τρόπος οργάνωσης του εσωτερικού, ο ιδιωτικός ελεύθερος χώρος, το μέτωπο στο δρόμο, η πρόσοψη, τα υλικά κατασκευής, η θέα από τα ανοίγματα, ο προσανατολισμός.

Μπορεί το πλεονέκτημα της εφαρμογής του Ιπποδαμείου Συστήματος που είναι η γρήγορη υποδιαίρεση και η κατανομή της γης στους κατοίκους, να το αξιοποίησαν τότε, λόγω των έντονων και δύσκολων συνθηκών που επικρατούσαν, όμως τελικά, αυτός ο τύπος του ρυμοτομικού σχεδίου που εφαρμόσθηκε, συνέβαλε στην ορθολογικότητα των λειτουργιών της πόλης και στην καθημερινή ζωή των πολιτών.

Σήμερα η Ευξεινούπολη έχει διατηρήσει τον αρχικό της σχεδιασμό, διαθέτει τους ίδιους δρόμους, τους ίδιους ελεύθερους χώρους, την ίδια δομή, φαινόμενο σπάνιο για έναν οικισμό που δέχτηκε ανθρώπους από διαφορετικούς τόπους και τον επηρέασαν με διαφορετικό τρόπο.

Ένα ικανοποιητικό ποσοστό των κατοίκων κινείται με το αστικό λεωφορείο, το οποίο διέρχεται από τις κεντρικές οδούς ενώ ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι, διαφορετικών ηλικιών, προτιμούν την πεζή μετακίνηση καθώς και το ποδήλατο για να ικανοποιήσουν τις καθημερινές τους ανάγκες. Σε αντίθεση με άλλες πόλεις του ίδιου μεγέθους, στην Ευξεινούπολη, εφαρμόζεται ένα σύστημα βιώσιμης αστικής κινητικότητας.

Στο σύνολο τους οι δρόμοι, πέραν της κεντρικής αρτηρίας, είναι ήπιας κυκλοφορίας και τόσο οι ποδηλάτες όσο και οι πεζοί κινούνται με ασφάλεια. Επίσης, έχουν πεζοδρομηθεί οι δρόμοι ανάμεσα στα σχολεία της περιοχής και ο δρόμος που περιλαμβάνει καταστήματα και καφενεία ώστε η διέλευση να γίνεται πιο άνετη και αμέριμνη.

Το περπάτημα, το ποδήλατο, η ήπια κυκλοφορία των οχημάτων συνδέει τις περιοχές κατοικίας με τους ελεύθερους και μεγάλους πράσινους χώρους, τα δημόσια κτίρια, την εκκλησία, το κέντρο της πόλης. Ο πολίτης μετακινείται στις βασικές σύντομες διαδρομές, χωρίς να έχει απαραίτητα την ανάγκη κάποιου μηχανοκίνητου μέσου. Μπορεί να περπατά ανεμπόδιστα στα μεγάλα, φαρδιά και ελεύθερα πεζοδρόμια.

Στην Ευξεινούπολη η πρόσβαση στις υπηρεσίες, τα αγαθά,  τις δραστηριότητες και τις ευκαιρίες που προσφέρει το κέντρο της πόλης γίνεται εύκολα και ελεύθερα προάγοντας την αναζωογόνηση του κέντρου και διευκολύνοντας την καθημερινότητα των πολιτών.

Το Ιπποδάμειο Σύστημα της Ευξεινούπολης ένωσε τους τρεις σημαντικούς τομείς, το περιβάλλον, την οικονομία και την κοινωνία. Δημιούργησε μια πόλη συμπαγή, μια πόλη σύντομων διαδρομών και προσέφερε ασφάλεια και ευκολία στη μετακίνηση, περιβαλλοντική αναβάθμιση, εξυπηρέτηση και ευημερία, βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων.

Το Ιπποδάμειο Σύστημα στην Ευξεινούπολη δεν εφαρμόσθηκε τυπικά. Διατηρήθηκε και λειτούργησε. Δεν αποτέλεσε εργαλείο μόνο της οργάνωσης του χώρου. Επηρέασε τη σχέση των κατοίκων μεταξύ τους, τη σχέση δημόσιου και ιδιωτικού χώρου και εξαρτήθηκε από το πολιτικό υπόβαθρο στο οποίο δημιουργήθηκε. Ανέπτυξε το ίδιο το σύστημα μια σχέση με τον κάθε κάτοικο της πόλης.

Η Ευξεινούπολη είναι μια πόλη ζωντανή, ευχάριστη, κοινωνικά συνεκτική,  με πλουραλισμό, φιλική στο περιβάλλον που οφείλουμε να διατηρήσουμε, να την ενισχύσουμε και την παραδώσουμε στα παιδιά μας και στα εγγόνια μας, όπως παρέδωσαν σε μας οι πρόγονοί μας.

Ο Δήμαρχος Αλμυρού

Δημήτριος Κυριάκου Εσερίδης