Η ΤΟΠΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΩΣ ΣΗΜΕΙΟ ΑΝΑΦΟΡΑΣ

Γράφει η Ελένη Χ. Δημάκου

Ξεχωριστή αφορμή γι’ αυτό δημοσίευμα στάθηκε η πρόσφατη έκδοση της ογκώδους μελέτης του κ. Βίκτωρος Κοντονάτσιου «Η περιοχή του Αλμυρού στην Ιστορία» (Δήμος Αλμυρού, 2016) που συνιστά έναν ακόμη κρίκο στη δημιουργική συγγραφική αλυσίδα του συγγραφέα. Το βιβλίο αυτό έρχεται να καλύψει ένα έλλειμμα μιας συνολικής αφήγησης της ιστορίας του τόπου μας. Ένα έλλειμα τυπικό, αφού ουσιαστικά η ιστορία του Αλμυρού και της ευρύτερης περιοχής του είναι ήδη πλούσια καταγραμμένη χάρη στη δράση της Φιλαρχαίου Εταιρείας Αλμυρού «Όθρυς». Ιδρυμένη από τα πρώτα χρόνια του ελεύθερου βίου της πόλης μας στα πλαίσια του νεότερου ελληνικού κράτους, η Φιλάρχαιος Εταιρεία έχει παράγει ένα πολύ σημαντικό έργο αποτελούμενο από πολύτιμες ψηφίδες ιστορίας (περιοδικά Δελτία, τόμους Πρακτικών και αυτοτελείς εκδόσεις) που όλες μαζί φωτίζουν την τοπική Ιστορία. Παρά το γεγονός ότι το βιβλίο αυτό προέκυψε για να καλύψει μια τυπική ανάγκη του Δήμου, δεν παύει να συνιστά ένα έργο αναφοράς για τους όλους τους Αλμυριώτες. Και αυτό γιατί πέρα από τις επιμέρους ιστορικές καταγραφές που έχουν γίνει, ένα ολοκληρωμένο αφήγημα εστιασμένο σε έναν τόπο και στην ιστορική εξέλιξη των ανθρώπων που έζησαν σ’ αυτόν συνδέεται με την ίδια την ταυτότητα των ανθρώπων που ζουν εκεί και με τις προοπτικές της κοινωνίας τους. Όπως ο ίδιος ο συγγραφέας επισημαίνει: «Όσο σαφέστερη και πληρέστερη είναι η γνώση μιας πορείας, όσο δηλαδή περισσότερο περιορίζεται τοπικά, τόσο πρακτικότερη και αγαπητότερη γίνεται αλλά και τόσο ωφελιμότερη».

     Στην αφετηρία της ιστορικής αφήγησης βρίσκεται η ελληνική μυθολογία που σχετίζεται με τον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο του σύγχρονου Αλμυρού, την αρχαία «Αχαΐα Φθιώτιδα». Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει εδώ ότι ανάμεσα στους βασικούς μυθολογικούς χαρακτήρες, ο Έλληνας συνδέεται με την πλέον γνωστή ανθρωπογονική μυθική εκδοχή της καταγωγής των Ελλήνων. Οι μύθοι, παρά το γεγονός ότι κινούνται στη σφαίρα του φαντασιακού εξυπηρετώντας ψυχολογικές, κυρίως, ανάγκες των ανθρώπων, δεν παύουν να περιλαμβάνονται στις βασικές εκφράσεις του ανθρώπινου πολιτισμού. Γι’ αυτό τους βρίσκουμε σε εκπληκτικό συνδυασμό με τα ιστορικά γεγονότα της ελληνικής Αρχαιότητας. Στο κεφάλαιο της Αρχαίας Εποχής ο συγγραφέας επιχειρεί να περιγράψει τη ζωή των ανθρώπων που είναι βέβαιο ότι κατοίκησαν στην περιοχή μας κατά τη Νεολιθική Εποχή, όπως αποδεικνύουν οι άφθονοι νεολιθικοί οικισμοί που έχουν ανασκαφεί (Πύρασος, Φθιώτιδες Θήβες, Αϊδινιώτικη Μαγούλα, Αλμυριώτικη Μαγούλα, Καραντζάνταλι, Ζερέλια, Φυλάκη, Μπελίτσι, Βαΐτση Μύλος, Βουλοκαλύβα, κ.ά.). Πρόκειται για μια ιστόρηση βασισμένη στα κατάλοιπα των κοινωνιών της εποχής εκείνης (λατρευτικά ιερά, ελληνιστική Άλος). Την Αρχαιότητα διαδέχεται η διαμόρφωση της Χριστιανικής Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αυτήν που η νεότερη ιστοριογραφία αποκάλεσε Βυζάντιο και που στην περιοχή του Αλμυρού ανιχνεύεται κυρίως στα θρησκευτικά μνημεία (Μοναστήρια Άνω και Κάτω Ξενιάς) τα μνημεία της λατινοκρατίας (ενετικό κάστρο Πτελεού) και τις ακμάζουσες πόλεις της εποχής (Χριστιανικές Θήβες, Δύο Βυζαντινοί Αλμυροί). Η Οθωμανική περίοδος (Τουρκοκρατία) έρχεται για να σβήσει οριστικά τις σπίθες ακμής που είχε επιδείξει η περιοχή του Αλμυρού κατά την ύστερη Βυζαντινή περίοδο. Είναι η περίοδος που προσφέρεται, για μια πληρέστερη καταγραφή αφού αρχίζουν, πλέον, να πυκνώνουν τα ιστορικά στοιχεία (βιβλία εκκλησιαστικά, ξένων περιηγητών και Ελλήνων λογίων).  Η ιστορική αφήγηση κλείνει με τη Νεότερη Εποχή που αρχίζει με την προσάρτηση της περιοχής του Αλμυρού στο Ελληνικό Κράτος και την απαρχή του ελεύθερου βίου και τελειώνει με το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο χώρος γύρω από τον Αλμυρό παίρνει πλέον τη σημερινή του μορφή με τον εξελληνισμό των τοπωνυμίων, την ίδρυση της Νέας Αγχιάλου και της Ευξεινούπολης. Ακόμη αξίζει να αναφέρουμε ότι μέσα από τη νεότερη Αλμυριώτικη κοινωνία, μια κοινωνία κατά βάση συντηρητική, ξεπετάχτηκαν άνθρωποι που τόλμησαν να κάνουν άλματα και να αναμετρηθούν με το μέλλον τους (Ν. Γιαννόπουλος, Ν. Μιχόπουλος).

     Το καινούριο στοιχείο αυτού του βιβλίου είναι η συνολική, χρονολογικά διατεταγμένη, αφήγηση της ιστορίας της ευρύτερης περιοχής του Αλμυρού. Βέβαια, η Ιστορία δεν είναι μία, τουλάχιστον ως προς την ερμηνεία της. Γράφεται και ξαναγράφεται, επειδή τα γεγονότα του παρελθόντος προσεγγίζονται διαφορετικά από κάθε γενιά με βάση τις δικές της κοινωνικές, πολιτισμικές και επιστημολογικές εμπειρίες. Ο κ. Κοντονάτσιος δεν παραλείπει να διευκρινίσει κάπου ότι η καταγραφή που επιχειρεί γίνεται «κάτω από το φακό της αναπόφευκτης υποκειμενικότητας ενός παρατηρητή του εικοστού πρώτου αιώνα». Η προσέγγιση, δηλαδή, όποιου καταγίνεται με την ιστορία επηρεάζεται πάντα από τη συνολική γνώση που ο ίδιος έχει μέχρι εκείνη τη στιγμή αποκρυσταλλώσει για τα πράγματα.

     Για τη συγγραφή αυτής της μελέτης, ο κ. Βίκτωρ Κοντονάτσιος βασίζεται σε δυο πυλώνες: στην αφηγηματική του δεινότητα και στην εξοικείωσή του με τις ιστορικές περιόδους των οποίων επιχειρεί την καταγραφή. Αφηγείται μύθους, περιγράφει τοπία, ανθρώπους, κοινωνικές και οικονομικές καταστάσεις, ήθη και έθιμα, βοηθώντας τον αναγνώστη να μπαίνει στο πνεύμα της κάθε εποχής που περιγράφει. Πέρα από ένα εξαιρετικό ανάγνωσμα, το ίδιο το βιβλίο αποτελεί έναν κομψό και αισθητικά άρτιο τόμο με πολλές εικόνες να συνοδεύουν τα κείμενα και άλλες εκτός κειμένου. Πάνω απ’ όλα, πρόκειται για ένα βιβλίο που έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει ως σημείο αναφοράς και επαρκούς προσανατολισμού για όσους προέρχονται από την τοπική κοινωνία και έρχονται για πρώτη φορά σε επαφή με το παρελθόν αυτού του τόπου. Τους βοηθά να δουν αναβαθμισμένο τον τόπο τους, να τον αγαπήσουν και να ανακαλύψουν εκ νέου τον εαυτό τους και την κοινωνία στην οποία ανήκουν.