Τα έθιμα – χαντέτια του Δωδεκάμερου -Νοσταλγικό Αφιέρωμα για τα Χριστούγεννα των Ανατολικορωμυλιωτών της Ευξεινούπολης

Η ελληνική παράδοση είναι ιδιαίτερα πλούσια σε ήθη, έθιμα και παραδόσεις. Το δωδεκαήμερο των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Θεοφανείων εμπεριέχει έθιμα και παραδόσεις που κατά τόπους διαφέρουν. Σε αρκετές περιπτώσεις βέβαια οι χριστιανικές παραδόσεις αναμειγνύονται με τα κατάλοιπα αρχαιοελληνικών ηθών.

Στα πλαίσια των νοσταλγικών αφιερωμάτων και με αφορμή το Δωδεκαήμερο που διανύουμε, ήρθαμε σε επαφή με την κα Μαρία Γοδενοπούλου Μπατσκίνη, Ευξεινουπολίτισα με καταγωγή από τη Βάρνα της Ανατολικής Ρωμυλίας. Η κα Μαρία γεννήθηκε στην Ευξεινούπολη, από ανατολικορωμυλιώτες γονείς. Επικοινωνήσαμε μαζί της και μας διηγήθηκε ορισμένες παραδόσεις που έμαθε από την οικογένειά της και μέχρι σήμερα προσπαθεί να τις τηρεί και να τις μεταλαμπαδεύσει στα εγγόνια της.

«Όπως σε όλη την Ελλάδα, έτσι και εμείς οι Ανατολικορωμλιώτες έχουμε τα δικά μας έθιμα και τις παραδόσεις. Εγώ γεννήθηκα εδώ, θυμάμαι όμως πολύ έντονα τις προσπάθειες των γονιών μου να διατηρήσουμε τα έθιμα που έφεραν οι πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία, όταν κατέφθασαν στην περιοχή το 1906.

Η περίοδος του Δωδεκαημέρου αποτελούσε μια από τις πιο σημαντικές γιορτές. Όλα τα σπίτια είχαν γουρούνια και κατσίκες, που τα μεγάλωναν από τον προηγούμενο χειμώνα ώστε να τα χρησιμοποιήσουν τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά. Όπως καταλαβαίνετε, τότε δεν άφηναν τίποτα ανεκμετάλλευτο. Όχι μόνο σε θέματα φαγητού, αλλά και καθημερινότητας. Για παράδειγμα όταν έσφαζαν ένα γουρούνι, ξεχώριζαν το τομάρι του και έφτιαχναν τα γουρνοτσάρουχα, που τα φορούσαν οι άντρες.

Όσο πλησίαζαν τα Χριστούγεννα, οι προετοιμασίες ήταν πιο έντονες. Οι άντρες παινεύονταν για το ποιος είχε το πιο παχύ γουρούνι. Θυμάμαι να λένε χαρακτηριστικά για 150 με 180 οκάδες και να καμαρώνουν.

Παραμονές των Χριστουγέννων έσφαζαν τα ζώα και οι νοικοκυρές έπιαναν αμέσως δουλειά στις κουζίνες τους. Με το λίπος από το γουρούνι έφτιαχναν τσιγαρίδες, παστά που τα διατηρούσαν σε ξύλινα κουτιά που χρησιμοποιούσαν και για τις ρέγγες, μαγείρευαν μέσα σε πήλινα κρέας και λίπος από το γουρούνι, τον καβουρμά, λουκάνικα και φυσικά μπάχουρα (είναι σαν το μπομπάρι αλλά με υλικά από χοιρινό).

Από την ημέρα των Χριστουγέννων και για δώδεκα μέρες τρώγαμε μόνο κρέας. Δεν μας άφηναν να φάμε όσπρια, γιατί έλεγαν πως θα βάλουμε σπυριά. Φυσικά το χαιρόμασταν ιδιαίτερα, αφού τότε τις νηστείες τις κρατούσαμε πολύ αυστηρά.

Για την Πρωτοχρονιά, βγαίναμε και λέγαμε τα κάλαντα. Οι νοικοκυρές προετοίμαζαν και πάλι το τραπέζι, ενώ το κυριότερο ήταν η Βασιλόπιτα. Την έφτιαχναν γλυκιά και έβαζαν μέσα έναν κόμπο από κλίμα, έναν από άχυρο και έναν παρά, δηλαδή ένα κέρμα. Το κλίμα και το άχυρο, τα έβαζαν μέσα για να δουν πως θα πήγαινε η χρονιά για τα κλίματα και τα ζώα. Εάν ήταν καθαρά τότε πίστευαν πως η χρονιά θα ήταν καλή για την παραγωγή. Αυτός που κέρδιζε τον παρά, την επόμενη μέρα πήγαινε στην εκκλησία και άναβε κερί με το κέρμα που είχε κερδίσει το προηγούμενο βράδυ.

Μόλις άλλαζε ο χρόνος, σε κάθε σπίτι έπρεπε κάποιος να κάνει ποδαρικό. Συνήθως έβαζαν κάποιο από τα παιδιά της οικογένειας. Όποιος έμπαινε λοιπόν στο σπίτι πρώτος μετά την αλλαγή του χρόνου, τον έβαζαν να καθίσει μπροστά στο τζάκι σταυροπόδι για λίγη ώρα. Θεωρούσαν ότι έτσι θα πήγαινε καλά η χρονιά και για τις κότες και θα γεννούσαν πολλά αυγά.

Ανήμερα την Πρωτοχρονιά τα παιδιά έβγαιναν και τραγουδούσαν την Σούρβα. Γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι, κρατώντας μια βίτσα στα χέρια.

«Σούρβα σούρβα για χαρά

Για σταφίδα για παρά

Όσες τρύπες το  δερμόνι

Τόσες θυμωνιές τ’ αλώνι»

Τραγουδούσαν αυτούς τους στίχους και περίμεναν τα κεράσματα και τους παράδες.

Την ημέρα των Φώτων πάλι τραγουδούσαμε τα κάλαντα για να φύγουν τα καλικατζούρια. Αυτό που θυμάμαι πιο έντονα, είναι ότι μας ξυπνούσαν από τις 5 το χάραμα, για να πάμε στην εκκλησία και να πάρουμε τον αγιασμό.

Ελπίζω τα παιδιά και τα εγγόνια μας να κρατήσουν αυτές τις παραδόσεις. Τα έθιμά μας είναι ο μόνος τρόπος για να μην ξεχάσουμε την καταγωγή μας και τις αλησμόνητες πατρίδες μας. Χρόνια πολλά και καλή χρονιά σε όλους με υγεία εύχομαι».

Χριστίνα Τοσούδη