Απαραίτητος ο συνολικός αναπτυξιακός σχεδιασμός: με αφορμή την «επένδυση» στις Νηες

Γ. Σταμπουλής,

Λέκτορας, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Την τελευταία δεκαετία και με αφορμή τα μεγάλα γεγονότα των Ολυμπιακών και των παρά τρίχα Μεσογειακών έχουν προωθηθεί στη Μαγνησία μια σειρά από μεγάλες τουριστικές επενδύσεις, οι οποίες παρουσιάζονται ως μοναδικές αναπτυξιακές ευκαιρίες για την περιοχή. Είναι σημαντικό να τεθεί ένα σύγχρονο πλαίσιο αξιολόγησης τέτοιων επενδύσεων – πέρα από το ζήτημα του ιδιοκτησιακού χαρακτήρα των εκτάσεων, ένα ζήτημα που αφορά στη θεσμική συγκρότηση του χώρου( το οποίο βέβαια δεν αποτελεί αυτονόητο ζήτημα και η επίλυσή του μέσα από τους θεμελιώδεις θεσμούς της δημοκρατίας θα πρέπει να επιδιώκεται και να γίνεται σεβαστή). Κάθε επένδυση, πολύ περισσότερο μια επένδυση τέτοιας κλίμακας, πρέπει να εγκρίνεται από την κοινωνία, η οποία εντέλει παρέχει το δικαίωμα άσκησης κάθε επιχειρηματικής δραστηριότητας. Η σύγχρονη τεχνολογία παρέχει τη δυνατότητα να αποτυπωθεί με εξαιρετικό ρεαλισμό μια τρισδιάστατη αναπαράσταση (προσομοίωση) της επένδυσης που θα δώσει τη δυνατότητα σε κάθε πολίτη να αντιληφθεί ακριβώς πώς η σχεδιαζόμενη διαμόρφωση θα αποτυπωθεί στο φυσικό περιβάλλον από όλες τις πλευρές και αποστάσεις οπτικής επαφής. Στα τμήματα της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας υπάρχει διαθέσιμη τεχνογνωσία που βρίσκεται στην αιχμή της τεχνολογίας. Είναι μια ευκαιρία με μικρό σχετικά κόστος να αξιοποιηθεί αυτή η επένδυση στην υπηρεσία λειτουργίας της δημοκρατίας στο τοπικό επίπεδο και με άμεσο τρόπο. Κάθε πολίτης θα είναι σε θέση να συμπεράνει με πιο άμεσο και πλήρη τρόπο σημαντικά χαρακτηριστικά του εγχειρήματος.

Υπάρχουν βέβαια και ζητήματα που δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο οπτικής αναπαράστασης με την ίδια αποτελεσματικότητα. Το πρώτο που, σωστά, τίθεται είναι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Το πρόβλημα εδώ είναι ότι το κόστος των επιλογών δεν θα είναι άμεσα αντιληπτό για αρκετό χρονικό διάστημα και αυτό δυσχεραίνει την αξιόπιστη εκτίμηση των πραγματικών επιπτώσεων στο οικοσύστημα, την υγεία και την οικονομία. Παρότι το ζήτημα δεν αποτελεί αντικείμενο αυτού του σημειώματος, οφείλω να επισημάνω ότι όποιος έχει την  τύχη να διαβάσει έστω την εισήγηση που συνόδευε το ζήτημα στο Περιφερειακό Συμβούλιο θα έχει προφανή ερωτηματικά: π.χ. γιατί δεν υπάρχει το παραμικρό δείγμα αξιοποίησης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ποια η σκοπιμότητα άρδευσης δασικών εκτάσεων που μέχρι τώρα τα κατάφερναν μια χαρά, ποια η σκοπιμότητα 50 στρεμμάτων χλοοτάπητα (στην 1^η φάση του έργου, άρα τουλάχιστον άλλα τόσα στη 2^η;), αν δεν πρόκειται να χρησιμοποιηθούν για γήπεδο γκολφ (ούτε η μεγαλύτερη ακαδημία ποδοσφαίρου δεν έχει τέτοια έκταση) και ποια η περιβαλλοντική επίπτωση της παρέμβασης στη γηγενή χλωρίδα (διάβρωση εδάφους, ερημοποίηση κοκ).

Το δεύτερο ζήτημα αφορά στην άμεση οικονομική επίπτωση, κυρίως στην απασχόληση και σε συναφή εισοδήματα στην περιοχή. Με βάση την εμπειρία μας από αντίστοιχα μεγάλες μονάδες σε περιοχές που αποτελούν ναυαρχίδες του τουριστικού μοντέλου που μέχρι σήμερα υπηρετήθηκε (Ρόδος, Κως, Βόρεια Κρήτη, Κυλλήνη και, πρόσφατα, Πύλος, αλλά και σε άλλες περιοχές της Νότιας Ευρώπης όπως η Ισπανία) οι θέσεις εργασίας θα είναι μερικές δεκάδες (ένα λεπτομερές επιχειρηματικό σχέδιο και οργανόγραμμα θα λύσει οποιαδήποτε παρεξήγηση), εποχικές και μάλιστα οι απαιτήσεις θα συμπίπτουν σε μεγάλο βαθμό με τις υφιστάμενες δραστηριότητες στην περιοχή, εν γένει χαμηλών απαιτήσεων και αμοιβών. Η εμπειρία, ιδίως η πιο πρόσφατη, δείχνει ότι ακόμη και η πλειοψηφία των θέσεων επιδιώκεται να καλύπτεται από «μαθητευόμενους» συχνά ανασφάλιστους νέους από Ευρωπαϊκές χώρες (πιο πρόσφατα από την Ανατολική Ευρώπη). Το όφελος για την ευρύτερη περιοχή θα είναι επίσης περιορισμένο. Πρόσφατη έρευνα που παρουσιάστηκε στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας πριν λίγους μήνες αφορούσε στην Κω και έδειξε ότι ο «οργανωμένος» τουρισμός των μεγάλων μονάδων αποδίδει λιγότερο στην τοπική οικονομία από ότι ο «αυτοσχέδιος» τουρισμός των μεμονωμένων περιηγητών που επιλέγουν τα μικρά καταλύματα και εξερευνούν και βιώνουν την περιοχή (σε αντίθεση με τους στρατοπαιδευόμενους τουρίστες που σπάνια εγκαταλείπουν τη μονάδα!).

Τα παραπάνω βεβαίως θα ισχύσουν εφόσον η επένδυση θα αποδώσει. Εδώ τίθενται ζητήματα στρατηγικής. Παρά την αναμφισβήτητη ομορφιά του το τοπίο δεν προδίδει κάποιο συντριπτικό συγκριτικό πλεονέκτημα που θα καταστήσει ανταγωνιστική μια μονάδα ίδια με εκατοντάδες άλλες σε όλο τον κόσμο. Η πραγματικότητα είναι ότι στη σημερινή παγκόσμια τουριστική βιομηχανία μια μονάδα που δεν διαθέτει ένα συντριπτικό, μοναδικό πλεονέκτημα θα αποτελέσει εύκολο διαπραγματευτικό αντίπαλο για τις παγκόσμιες αλυσίδες του κλάδου. Οι επίδοξοι επιχειρηματίες οφείλουν να πείσουν την κοινωνία γιατί να τους εμπιστευθεί αυτό το  όμορφο τοπίο, με άλλα λόγια να παρουσιάσουν ένα επιχειρηματικό σχέδιο και να τεκμηριώσουν την αξιοπιστία τους. Πρέπει να επισημανθεί η διαφορά επιχείρησης και επένδυσης. Οι επενδυτές μπορεί αύριο να μεταβιβάσουν το ακίνητο, ακόμα και το επιχειρηματικό σχέδιο μπορεί να αλλάξει. Άλλωστε αυτού του είδους οι επενδύσεις συχνά ελέγχονται μέσω εξωχώριων εταιρειών (οι γνωστές offshore, με τα φορολογικά ευεργετήματα για τους λίγους) Αναπόφευκτα το αποτέλεσμα της επένδυσης θα το κληρονομήσουν οι επόμενες γενιές.

Η στρατηγική σημασία και η επίδραση της επένδυσης δεν περιορίζεται στο συγκεκριμένο σημείο. Είναι θεμελιώδες λάθος να αντιμετωπίζεται ως αξιοποίηση ενός – μεμονωμένου – «ακινήτου». Μια τέτοια επένδυση θα αποτελέσει μια στροφή στο μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης όχι μόνο της περιοχής, αλλά της Μαγνησίας συνολικά (όπως και η αντίστοιχη στον Αλατά). Ενώ από τη μία παραμένει το ερωτηματικό της επιχειρηματικής στρατηγικής, από την άλλη πρέπει να αναλογιστούμε και πως επηρεάζει και το μέλλουν του τόπου συνολικά ως τουριστικού προορισμού. Ενώ αυτή καθεαυτή η επένδυση δεν εμπεδώνεται στην τοπική κοινωνία και οικονομία, θα επηρεάσει αναπόφευκτα την εικόνα του προορισμού. Πόσο εύκολο είναι να σκεφθεί κανείς την Κω ή τη Ρόδο ως προορισμό οικοτουρισμού, αγροτουρισμού ή φυσιολατρικού τουρισμού (γνωρίζουμε ότι έχουν ασύγκριτες φυσικές καλλονές, αλλά δεν αποτελούν πλέον στοιχείο της τουριστικής τους ταυτότητας); Γνωρίζουμε ότι η διάχυτη τουριστική υποδομή φιλοξενίας παράγει περισσότερες συνέργειες με την τοπική οικονομία και λειτουργεί πιο αποτελεσματικά ως μηχανισμός προώθησης των τοπικών προϊόντων, ιδίως των παραδοσιακών. Κατά τη γνώμη μου το βάρος του τουριστικού σχεδιασμού θα πρέπει να δοθεί σε αυτό το μοντέλο τουρισμού που αναδεικνύει τις συνέργειες με το υπόλοιπο παραγωγικό δυναμικό. Η ωμή πραγματικότητα είναι ότι το μοντέλο μονοκαλλιέργειας του μαζικού τουρισμού έχει πλέον ξεπερασθεί και σίγουρα δεν ταιριάζει στο συγκεκριμένο τόπο. Εφόσον μια επένδυση σαν την προτεινόμενη δεν αποφέρει σημαντικές συνέργιες με την εναλλακτική τουριστική στρατηγική και την τοπική παραγωγή, παραμένει το ερώτημα γιατί οι κάτοικοι θα πρέπει να στερηθούν αυτή την όμορφη γωνιά του τόπου τους για μια επένδυση που στην καλύτερη περίπτωση θα αποφέρει μια πρόσοδο στους επενδυτές και αμφίβολα οφέλη στην τοπική κοινωνία; Το βάρος της απόδειξης και της πειθούς το φέρουν οι επενδυτές, οι οποίοι πρέπει να είναι και εμφανείς.

Από την άλλη πλευρά, η τοπική κοινωνία (αυτοδιοίκηση, συλλογικότητες κοκ) έχουν πλέον την πρόκληση να αναπτύξουν μια εναλλακτική πρόταση αξιοποίησης της συγκεκριμένης περιοχής, με τρόπο κοινωνικά και περιβαλλοντικά βιώσιμο, στο ευρύτερο πλαίσιο αναπτυξιακού σχεδιασμού της περιοχής και όχι άναρχης ανάπτυξης μεμονωμένων ιδιωτικών πρωτοβουλιών. Δεν αποτελεί εύκολο έργο, αλλά είναι εφικτό και οι δυνατότητες υπάρχουν και είναι σημαντικές. Σε αυτό θα έχουν την υποστήριξη της τεχνογνωσίας του Πανεπιστημίου, με το αίσθημα ευθύνης και πατριωτισμού που πρέπει να χαρακτηρίζει τους πανεπιστημιακούς δασκάλους.