Ιλαρά: Είναι απλώς μια “παιδική αρρώστια”; – έκδοση 16-9-2017

γράφει η Βασιλική Θεολογή, Παιδίατρος

Η ιλαρά είναι ιογενής εξανθηματική νόσος κατά βάση της παιδικής ηλικίας, που προσβάλλει όμως και ενήλικες.

Μεταδίδεται εύκολα από άνθρωπο σε άνθρωπο με τα σταγονίδια του αναπνευστικού, τόσο πριν την εκδήλωση συμπτωμάτων, όσο και μετά την υποχώρηση του εξανθήματος. Κάθε ασθενής θα τη μεταδώσει σε 9 από τα 10 άτομα με τα οποία θα έρθει σε επαφή, εκτός αν είναι άνοσα, δηλαδή πλήρως εμβολιασμένα (με δύο δόσεις) ή έχουν επιβεβαιωμένα νοσήσει στο παρελθόν (η ιλαρά αφήνει μόνιμη ανοσία-Τα παιδιά άνοσων μητέρων έχουν παθητική ανοσία μέχρι την ηλικία 4-6 μηνών).

Τα άτομα αυτά δε νοσούν, επομένως ούτε μεταδίδουν, σχηματίζοντας έτσι ένα τείχος απέναντι στην εξάπλωση της νόσου. Έχει βρεθεί πως όταν τα εμβολιασμένα άτομα αποτελούν τουλάχιστον το 92% του συνολικού πληθυσμού, υπάρχει επαρκής συλλογική ανοσία και πρακτικά απουσία κρουσμάτων. Αυτό ίσχυε μέχρι σήμερα στον αναπτυγμένο κόσμο και στην Ελλάδα.

Γιατί τώρα αναδύεται επιδημία;

Εδώ και ένα χρόνο είναι γνωστό σε όσους παρακολουθούμε λοιμωξιολογικά δεδομένα ότι υπάρχει επιδημία ιλαράς σε ευρωπαϊκές και γειτονικές χώρες (Μ. Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ρουμανία).

Η τελευταία επιδημία ιλαράς που μας απασχόλησε ήταν το 1996, όταν αρρώστησε μεγάλο μέρος του ελλαδικού πληθυσμού. Από τότε έχει σημειωθεί μόνο μικρής κλίμακας συρροή κρουσμάτων, που αφορούσε ανεμβολίαστους και μετακινούμενους πληθυσμούς ειδικών κοινωνικών ομάδων (Ρομά, πρόσφυγες).

Φέτος όμως, έχουν ήδη καταγραφεί 100 περιστατικά ιλαράς, αντί για ένα μοναδικό που είχε αναφερθεί πέρσι, γεγονός που μεταφράζεται σε επιδημική έξαρση. Γιατί;

Η αντιεμβολιαστική τάση ευθύνεται κυρίως για τα χαμηλότερα επίπεδα συλλογικής ανοσίας τις τελευταίες δεκαετίες. Περισσότερο από όλα τα εμβόλια έχει κατηγορηθεί το τριδύναμο εμβόλιο Ιλαράς Παρωτίτιδας Ερυθράς (τα αρχικά του οποίου στα αγγλικά είναι MMR-δηλαδή Measles, Mumps, Rubella), που είχε συσχετιστεί άδικα, χωρίς επιστημονική βάση ή τεκμήρια, με τη διαταραχή αυτιστικού φάσματος, αιτιολογική σχέση που έχει διαψευστεί επανειλημμένα μέσα από εκτεταμένες μελέτες. 

Επιπρόσθετα, τα χαμηλά ποσοστά εμβολιαστικής κάλυψης αποδίδονται στην οικονομική ύφεση και τα προβλήματα στη δημόσια υγεία (στην περιοχή μας εμβολιασμοί παιδιών σε Δημόσιο Φορέα διενεργούνται μόνο στο Σταθμό Προστασίας  Μάνας, Παιδιού και Εφήβου Βόλου, για ολόκληρο το Νομό), σε συνδυασμό με την αμέλεια κάποιων γονέων για τις επαναληπτικές δόσεις (που γίνονται σε ηλικία 4 ετών, όταν συνήθως έχουν ξεφύγει από την τακτική παιδιατρική παρακολούθηση).

Είναι σοβαρή νόσος; Μα τι πάθαιναν παλιά που την περνούσαν όλοι;

Η ιλαρά εκδηλώνεται με βήχα, ρινίτιδα, επιπεφυκίτιδα, χαρακτηριστικό κηλιδοβλατιδώδες εξάνθημα και παθογνωμονικό ενάνθημα στη στοματική κοιλότητα. Μπορεί όμως να επιπλακεί περαιτέρω από μέση ωτίτιδα-μαστοειδίτιδα, λαρυγγίτιδα, πνευμονία, μέχρι οξεία σκωληκοειδίτιδα, μεθιλαρική εγκεφαλίτιδα και θρομβοπενική πορφύρα, επιπλοκές στις οποίες οφείλεται η θνητότητα της νόσου. Σπανιότερα ευτυχώς εμφανίζεται η υποξεία σκληρυντική πανεγκεφαλίτιδα (επιδεινούμενη μόνιμη εγκεφαλική βλάβη, ιδίως όταν η επαφή με τον ιό γίνεται σε πολύ μικρή ηλικία). Είχα τη δυσάρεστη εμπειρία να συναντήσω τέτοιο περιστατικό κατά την ειδικότητά μου, όπως άλλωστε και παλιότεροι παιδίατροι στην Ελλάδα στην προ εμβολίου εποχή, τότε που – νομίζουμε ότι- περνούσαν όλοι τις παιδικές ασθένειες χωρίς προβλήματα, συνέπειες και απώλειες.

Βαρύτερα νοσούν τα μικρότερα παιδιά και βαρύτατα οι μικρής και μεγάλης ηλικίας ανοσοανεπαρκείς, δηλαδή έγκυοι με κίνδυνο λοίμωξης του εμβρύου, και ασθενείς με συγγενή ή επίκτητη ανοσοανεπάρκεια (HIV λοίμωξη και  φαρμακευτική ανοσοκαταστολή, όπως με κορτικοστεροειδή από του στόματος σε υψηλή δόση χρόνια/ μεθοτρεξάτη / βιολογικό παράγοντα, λόγω αυτοάνοσου νοσήματος, χημειοθεραπείας ή μεταμόσχευσης).

Πώς μπορώ να προστατευτώ και να προστατεύσω τους γύρω μου;

Με τον εμβολιασμό. Το εμβόλιο που κυκλοφορεί είναι το τριδύναμο MMR (εμπορική ονομασία Priorix και M-M-R Vax Pro), που είναι αποδεδειγμένα ΑΣΦΑΛΕΣ, όμως δεν επιτρέπεται σε ηλικία μικρότερη των 12 μηνών (ή 9 μηνών, υπό ιδιαίτερες προϋποθέσεις) ούτε σε εγκύους (ή γυναίκες σε μικρότερο διάστημα του 1 μήνα από επικείμενη εγκυμοσύνη) ή ανοσοκατασταλμένους ασθενείς . Επιτρέπεται βεβαίως σε άτομα με αλλεργία στο αυγό ή ιστορικό πυρετικών σπασμών.

Το κάνουμε λοιπόν όλοι οι υπόλοιποι, για να προστατεύσουμε έμμεσα και όσους δεν μπορούν. Ίσως να είναι ο συμμαθητής με λευχαιμία, η έγκυος φίλη μας, ο συνάδελφος με ρευματοειδή αρθρίτιδα. Συμπεριφερόμαστε υπεύθυνα, σε αντίθεση με τους αντιεμβολιαστές που αποφεύγουν οι ίδιοι τα εμβόλια, βασιζόμενοι στο γεγονός ότι οι υπόλοιποι εμβολιάζονται και για δικό τους λογαριασμό.

Πού να απευθυνθούμε;

Ψάχνουμε στο χρονοντούλαπο τα δικά μας Βιβλιάρια Υγείας Παιδιού (τα «μπλε») και μαζί με αυτά των παιδιών μας επισκεπτόμαστε γενικό ιατρό, παθολόγο ή παιδίατρο. Με οδηγία της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμού που εκδόθηκε στις 6 Σεπτεμβρίου συγκεκριμένα συνιστάται:

Α) Για παιδιά και ενήλικες γεννηθέντες μετά το 1970 χωρίς ιστορικό νόσου ή εμβολιασμού με δύο δόσεις μονοδύναμου ιλαράς ή τριδύναμου MMR να κάνουν άμεσα συμπληρωματική δόση/ δόσεις. Σε περίπτωση που κάποιος δε γνωρίζει αν έχει νοσήσει, μπορεί να εξεταστεί ορολογικά, με εξέταση αίματος για ειδικά IgG αντισώματα.

Β) Για παιδιά ηλικίας 12 μηνών να κάνουν άμεσα την πρώτη δόση MMR και σε τρεις μήνες τη δεύτερη (σε περίπτωση υψηλού κινδύνου σε 4 εβδομάδες μετά την πρώτη).

Κρίνεται σκόπιμο να εξετάζεται νωρίς κάθε ύποπτο κρούσμα σε ανεμβολίαστο, γιατί έχει νόημα η χορήγηση του εμβολίου έως και τρεις ημέρες από την εμφάνιση των συμπτωμάτων, ενώ για τα ευπαθή άτομα, που δεν εμφανίζουν το χαρακτηριστικό εξάνθημα, απαιτείται θεραπεία με ανοσοσφαιρίνη ενδονοσοκομειακά.