Ιστορική σελίς του νεότερου Αλμυρού

του Κώστα Γκουντάρα

 Πριν από αρκετό καιρό και αφού είχε προηγηθεί αναφορά μας στην οικογένεια Σπυριδάκη, είχαμε υποσχεθεί στο πολυπληθές αναγνωστικό κοινό της έγκριτης  εφημερίδας «Ο Λαός του Αλμυρού» την παρουσίαση τριών εργασιών του πατριάρχη ελληνοδιδασκάλου Αθανασίου Ιωάνου Σπυριδάκη, ενός καλοσυνάτου και με ορθό λόγο λογίου της πόλης μας. Η πρώτη μελέτη-εργασία, προκειμένου οι συμπολίτες μας να γνωρίσουν πτυχές της ζωής τους και της προσφοράς τους, παρουσιάστηκε και αναφέρονταν στην ανεύρεση ενός συνθέτου σταυρού στο Τσιγγέλι του Αλμυρού στο κτήμα των αδελφών Βασιλάκου. Μάλιστα γίνονταν και λεπτομερής περιγραφή του εν λόγω σταυρού.  Στη σημερινή μας παρουσίαση γίνεται αναφορά στην πόλη του Αλμυρού του 1802, στην ανέγερση του Ιερού Ναού του Αγίου Νικολάου, στην ίδρυση του Ελληνικού σχολείου, στον Ιεράρχη Ιερόθεο κλπ. Η εργασία αυτή έχει ημερομηνία Τρίτη 20 Μαΐου 1903. Παραθέτουμε το κείμενο όπως γράφτηκε από τον Αθανάσιο Ιωάννη Σπυριδάκη στη γλώσσα της εποχής, χωρίς καμιά προσθήκη.

«Προ ενός ακριβώς αιώνος ο Αλμυρός ήτο πόλις αυτόχρημα Τουρκική. Άπασαι αι οικίαι και αι γαίαι του Αλμυρού ανήκον τοις Τούρκοις. Εάν δε υπήρχον εν Αλμυρώ χριστιανοί, ούτοι ήσαν δούλοι των δεσποτών, καλλιεργούντες τας γαίας εκείνων ως μορτίται ή μετερχόμενοι το επάγγελμα του αγωγέως. Μαρτυρεί δε μου τω λόγω τούτω επιγραφή του εκτός του Αλμυρού τη 30 Δεκεμβρίου 1802 συντελεσθέντος ναού του αγίου Νικολάου. Εν τη επιγραφή ταύτη, εις τα πλείστα γράμματα ανάγλυπτα και τινα συμπεπλεγμένα, εν ώ έδει μετά την λέξιν «επιτροπέβοντος» να τεθή το όνομα του διορισθέντος επιτρόπου του ναού, ετέθησαν αι λέξεις «κολίγων και κιρατζίδων», δια γραμμάτων ουχί αναγλύπτων, ως αι προηγούμεναι λέξεις, αλλ’ εγγλύπτων, και δια χειρός ετέρας. Φαίνεται, επήλθεν έρις μεταξύ του επιτρόπου του ναού και των συνεργούντων εις την ίδρυσιν αυτού μορτιτών και αγωγέων περί των επιγραπτέων ονομάτων. Η παράλειψις του ονόματος του επιτρόπου του ναού άκοντος υπομιμνήσκει ημάς της γενομένης έριδος επί της επιγραφής του προ μικρού παρά την Άλον ανεγερθέντος ναού του αγίου Μάρκου μεταξύ των επιτρόπων του ναού και των συντελεσάντων εις την ίδρυσιν αυτού κατοίκων του χωρίου Πλατάνου. Όπως ποτ’ αν η, εκ της επιγραφής του εκτός του Αλμυρού ιδρυθέντος ναού του αγίου Νικολάου δήλον γίνεται ότι οι προ ενός αιώνος εν Αλμυρώ παροικούντες χριστιανοί ήσαν μορτίται και αγωγείς, επήλυδες, οίον εξ Αγράφων και άλλων μερών. Εστερούντο τότε οι τάλανες ου μόνον οικιών και αγρών, αλλά και ιερού ναού. Αι πρώται εν Αλμυρώ ύστερον οικοδομηθείσαι χριστιανικαί οικίαι ήσαν των οικογενειών Φτελιανού και Βαλαμουτοπούλου, ως η παράδοσις αναφέρει. Οι χριστιανοί εν εκείνω τω χρόνω όχι μόνον οικίας δεν είχον, ίνα την κεφαλήν αυτών κλίνωσιν αλλ’ εστερούντο και οίκου προσευχής. Ουδέν χείρον τοις εν δουλεία ζώσιν ή το στερείσθαι οίκου Θεού, της μόνης παραμυθίας και ελπίδος των δούλων χριστιανών. Οι εν τη δουλεία ζώντες ουδεμίαν άλλην καταφυγήν προς παραμυθίαν  των δεινών της δουλείας είχον ή τον οίκον Κυρίου. Και μην προ ενός ακριβώς αιώνος οι δουλεύοντες εν Αλμυρώ μορτίται και αγωγείς χριστιανοί εστερούντο και της μόνης εν τη δουλεία εναπολειφθείσης παραμυθίας, ιερού δήλον ότι ναού. Την έλλειψιν ταύτην κατιδών ο εκ Κλινοβού της Θεσσαλίας άξιος του θρόνου επίσκοπος Ζητουνίου (και Αλμυρού) Ιερόθεος συνετέλεσεν εν έτει 1802 τελευτώντι εις την ίδρυσιν ναού εκτός του Αλμυρού επ’ ονόματι του αγίου Νικολάου, καταβαλών την δαπάνην, ως εμφαίνεται εξ επιστολών του Ιεροθέου σωζομένων εν τω αρχείω της Φιλαρχαίω ετερείας «Όθρυος», ων μία εδημοσιεύθη εν τω Δ΄ τεύχει του Δελτίου αυτής περί ιδρύσεως Ελληνικού σχολείου εν Αλμυρώ (α΄ Δεκεμβρίου 1829). Ο άξιος του θρόνου επίσκοπος Ιερόθεος εν τη οικοδομή του ναού δεν απέβλεψεν  εις την τότε μικράν Χριστιανικήν κοινότητα της μιξοβαρβάρου πόλεως Αλμυρού, ίνα και ο ναός ανάλογος γένηται, αλλ’  έχων εν νω ότι μίαν ημέραν αντί του Τουρκικού πληθυσμού του Αλμυρού έμελλε να κατασταθή Χριστιανικός, τοιούτον έκρινε και τον ναόν γενέσθαι, ώστε να δύνανται να εκκλησιάζωνται εν αυτώ και μόνω οι μετά ένα περίπου αιώνα τους τον Αλμυρόν εκλιπόντας Τούρκους αναπληρώσαντες Χριστιανοί, αποικήσαντες εκ της Όθρυος, της Ηπείρου, της Μακεδονίας και της ελευθέρας Ελλάδος. Ο ναός ου μόνον ευρύχωρος εγένετο, αλλά και στερεός∙ διότι τότε οι πάντες, οι τε κτίσται και οι συνεργοί, μετά μεγίστου ζήλου ειργάζοντο εις την ανέγερσιν του ναού, όστις κατά την παράδοσιν εν 40 ημέρες συνετελέσθη. Αλλά ο αείμνηστος εκείνος ιεράρχης ου μόνον εις την ανέγερσιν του ναού συνετέλεσεν, αλλά και εις την ίδρυσιν Ελληνικού σχολείου εν Αλμυρώ. Ο αείμνηστος εκείνος ιεράρχης, ο όντως της τε εκκλησίας και του έθνους πατήρ, εφρόντιζεν ου μόνον υπέρ των δούλων χριστιανών, ίνα έχωσιν ναόν προς παραμυθίαν των δεινών της δουλείας, αλλά και υπέρ των δούλων Ελλήνων ίνα έχωσι να εκμανθάνωσι την μητρικήν γλώσσαν. Ο αείμνηστος εκείνος ιεράρχης, όντως ων τοιούτος, περί ου οι υπ’  αυτού ποιμενόμενοι δούλοι Έλληνες χριστιανοί δίκαιοι ήσαν να λέγωσι το, «Τοιούτος έπρεπεν ημίν αρχιερεύς.» Εφρόντιζεν ου μόνον υπέρ της εκκλησίας, αλλά και υπέρ του Ελληνισμού. Όντως ο τότε μεν επίσκοπος Ζητουνίου (και Αλμυρού) είτα δε πατριάρχης Αλεξανδρείας Ιερόθεος εκ των χρημάτων, τα οποία κατέβαλεν εις την οικοδομήν του ναού, επληρώθη παρά των Αλμυριωτών κατά μίαν εκ των εν τω αρχείω της φιλαρχαίω εταιρείας «’Οθρυος» σωζομένων αυτού επιστολών (δ΄ Ιουνίου 1829) γρ 2,042 και παρ. 35∙ δια δε των υπολειπομένων διέταξεν εν τη προρρηθείση επιστολή αυτού, της εν τω Δ΄ τεύχει του Δελτίου της « Όθρυος» δημοσιευθείσης να αγορασθή κτήμα, εξ ου των προσόδων να πληρώνωνται οι μισθοί των διδασκάλων του συσταθησομένου Ελληνικού σχολείου. Εάν λάβωμεν υπ’  όψιν την διαθήκην του αειμνήστου ιεράρχου, ης αντίγραφον επίσημον απόκειται εν τω αρχείω της «Όθρυος» (24 Σεπτεμβρίου 1844), καθ’  ην προς συντήρησιν του δαπάναις του ιεράρχου εν Αλεξανδρεία ανεγερθέντος σχολείου ώρισε το γ΄ των προσόδων του αντί 25.000 γρ. αγορασθησομένου μύλου,-επιτρέπεται να εικάσωμεν ότι, αν η θέλησις του ιεράρχου εξετελέσθη παρά των εν Τρικέροις συγγενών αυτού και των επιτρόπων του κατά τον Αλμυρόν ναού του αγίου Νικολάου- τοιούτον κτήμα θα ηγοράσθη και εν Αλμυρώ προς συντήρησιν του Ελληνικού σχολείου. Όπως ποτ’  αν η, την αλήθειαν δύνανται οι τας τύχας του Αλμυρού ιθύνοντες να εξεύρωσιν εκ του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας∙ διότι εν τη επιστολή της δωρεάς λέγει ρητώς ο Ιερόθεος ότι η πράξις της αγοράς του κτήματος υπέρ του σχολείου κεκυρωμένη υπό του οικείου αρχιερέως, έμελλε να καταχωρισθή εν τω κώδικι του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, εφ’  ου του θρόνου ετελεύτησε τον βίον ο μακάριος εκείνος ιεράρχης. Περί τε της ανεγέρσεως του ναού του Αγίου Νικολάου και περί της ιδρύσεως Ελληνικού σχολείου εν Αλμυρώ υπό του αειμνήστου ιεράρχου Ιεροθέου πλείονα δύναται να ίδη ο βουλόμενος εν τω Δ΄ τεύχει του Δελτίου της «Όθρυος», όπερ εστί πολύτιμον κτήμα εκάστω πολίτη Αλμυρού. Ταύτα παρωρμήθημεν να γράψωμεν εκ των εν τω Κροκίω πεδίω τελεσθησομένων αγώνων τη 20^η και τη 21^η υπερμεσούντος μηνός. Τα «Κρόκια» ήρξαντο μεν πέρυσιν επι τη εκατονταετηρίδι του ναού του Αγίου Νικολάου, την δε κατ’  έτος επιτέλεσιν αυτών ανέλαβεν η φιλάρχαιος εταιρεία «Όθρυς». Ευχόμεθα τη τε διορισθείση επιτροπεία και τοις αγωνισταίς πλήρη την επιτυχίαν.»   Α.Σ.

Σημειώσεις:

-Μορτίτης: ο γεωργός που καλλιεργεί ξένη γη και πληρώνει στον ιδιοκτήτη το 1/10 της σοδειάς.

-Επήλυδες: επανερχόμενοι. Αυτοί που έφευγαν και επέστρεφαν πάλι.

-Τάλανες: οι δυστυχείς, οι ταλαίπωροι, οι πάσχοντες.