Ήθη και έθιμα του Πάσχα του Αλμυρού όπως μου τα ‘μαθαν «οι παλιές» – Έκδοση 22-4-2017

Γράφει η Λουΐζα Μαρία Μποτού

Βγαλμένα από τις ρίζες του πολιτισμού και του χρόνου, τις μακρινές πατρίδες και τις διηγήσεις των γιαγιάδων, έθιμα που καλά κρατούν με το πέρασμα του χρόνου ή αναβιώνουν πιo δυνατά σε όλα τα σημεία της Ελλάδας όσο οι Άγιες μέρες του Πάσχα πλησιάζουν, φέρνοντας τη νηστεία και κατάνυξη.

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη γιορτή του Χριστιανισμού, καθώς εξυμνεί την Ανάστασή του Κυρίου, τη μετάβαση από το θάνατο στη ζωή, τη γέννηση της Ελπίδας.

Κατά το Πάσχα διανύουμε -ιδιαίτερα στην επαρχία- μία περίοδο γεμάτη ενδιαφέροντα έθιμα και παραδόσεις, τα οποία αξίζει να θυμόμαστε, όχι απαραίτητα για να αποδεικνύουμε την πίστη μας, αλλά επειδή πραγματικά αποτελούν ένα διάλειμμα από την καθημερινότητα. Άλλωστε κάποια από αυτά δεν συνδέονται με την πίστη μας, αλλά κυρίως με τις συνήθειες ενός τόπου ή ανθρώπων, με τη λαϊκή μας παράδοση. Σας τα μεταφέρω όπως μου τα ΄μαθαν «οι παλιές».

Σάββατο του Λαζάρου

«Ήρθε ο Λάζαρος, ήρθαν τα Βάγια, ήρθε η Κυριακή που τρώνε τα ψάρια».

Σάββατο του Λαζάρου ή αλλιώς ο «τρέμο-Λάζαρος».

Σύμφωνα λοιπόν με την παράδοση, απαγορεύεται να πλύνουμε το κεφάλι μας αυτή τη μέρα. Όποιος παρακούσει αυτή την συμβουλή και λουστεί θα τρέμει το κεφάλι του ολόκληρο τον χρόνο. Γιατί απαγορεύεται… δεν μου έμαθε η γιαγιά… Παραμένει μυστικό της παράδοσης.

Η Κυριακή των Βαΐων

Μία Κυριακή πριν το Μέγα Πάσχα, η εκκλησία μας γιορτάζει την «Κυριακή των Βαΐων». Την ημέρα δηλαδή που ο Ιησούς θριαμβευτικά μπήκε στα Ιεροσόλυμα, και οι Ιουδαίοι τον υποδέχθηκαν κρατώντας βάγια. Εκείνη την ημέρα όσοι παραβρεθούν στη Θεία Λειτουργία παίρνουν από ένα κλωνάρι βαΐων, που οι νιόπαντρες κοπέλες έχουν πάει στον ναό από την προηγούμενη ημέρα. Το κλωνάρι αυτό το τοποθετούμε στο εικόνισμα του σπιτιού μας, αντικαθιστώντας το περσινό όπου πλέον είναι έτοιμο να χρησιμοποιηθεί στο φαγητό της κάθε νοικοκυράς.

Μεγάλη Δευτέρα

Η έναρξη της νηστείας για τους περισσότερους από μας (δυστυχώς). Ημέρα αφιερωμένη στον Ιωσήφ τον πιο αγαπητό υιό του Ιακώβ.

Μεγάλη Τρίτη

Η μέρα αυτή είναι αφιερωμένη στο καθάρισμα του σπιτιού για τις κυράδες. Ο ασβέστης έχει την τιμητική του καθότι πρέπει να ασπρίσουν όλες οι αυλές και να βαφτούν οι γλάστρες κυρίως με κόκκινο χρώμα. Το βράδυ στην εκκλησία μας ακούγεται το τροπάριο της Κασσιανής.

Μεγάλη Τετάρτη

Την Μεγάλη Τετάρτη νωρίς το απόγευμα τα γυναικόπαιδα πηγαίνουν στην εκκλησία για το «ευχέλαιο». Αφού ευλαβικά ακούσουν τις ευχές που λέγονται περιμένουν στην σειρά να τους «λαδώσει» ο παπάς στα τέσσερα σημεία του προσώπου και στις δύο πλευρές των χεριών. Οι γυναίκες παίρνουν λίγο λαδάκι ώστε να ευλογήσουν και τους άντρες στο σπίτι.

Μεγάλη Πέμπτη

Μία μέρα γεμάτη παραδόσεις. Μία μέρα θρήνος για την θρησκεία μας. Μία μέρα που την χαρακτηρίζει το κόκκινο χρώμα.

Πριν ακόμα χαράξει, οι νοικοκυρές οφείλουν να βγάλουν ένα πανί κόκκινο έξω από το σπίτι και να δέσουν μία κόκκινη κορδέλα στην πόρτα του. Η κορδέλα αυτή θα λυθεί της Αναλήψεως, ενώ το πανί θα βγει την Μεγάλη Παρασκευή ύστερα από την Αποκαθήλωση. Έπειτα, ξεκινά η διαδικασία για το βάψιμο των αβγών. Προσοχή, σύμφωνα με την πίστη μας τα αβγά βάφονται κόκκινα διότι το χρώμα αυτό συμβολίζει το αίμα του Ιησού μας. Το πρώτο αβγό που θα βαφτεί το τοποθετεί η νοικοκυρά στο εικονοστάσι του σπιτιού ενώ παίρνει από αυτό το περσινό που θα πρέπει να το ρίξουν τα παιδιά στο ποτάμι ή στη θάλασσα. Την μέρα αυτή επίσης φτιάχνονται τα πασχαλινά κουλουράκια και τα τσουρέκια των νουνών. Το απόγευμα τα αγόρια ξεχύνονται στις γειτονιές φωνάζοντας:

«Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα

Σήμερα όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται

Σήμερα έβαλαν βουλή οι άνομοι Εβραίοι

Οι άνομοι και τα σκυλιά και τρεις- καταραμένοι………».

Την Μ. Πέμπτη σύμφωνα με την παράδοση οι νονοί επισκέπτονται τα βαφτιστήρια, προσφέροντάς τους τη λαμπάδα και τα παπούτσια που τους έχουν αγοράσει.

Τα κορίτσια μαζεύουνε τα πιο ωραία λουλούδια από τις αυλές τους για να τα προσφέρουν το βράδυ στον εσταυρωμένο. Με τα ίδια λουλούδια οι μεγαλύτερες γυναίκες στολίζουν τον επιτάφιο, ο στολισμός του οποίου γίνεται μετά το τέλος των 12 Ευαγγελίων και πολλές φορές φτάνει ως το ξημέρωμα. Όσες γυναίκες δεν μπορούν να στολίσουν κάθονται με τον εσταυρωμένο και τον μοιρολογούν.

Μεγάλη Παρασκευή

Πρόκειται για την ημέρα των Παθών. Σύμφωνα με τις γραφές, το μαρτύριο του Ιησού στον Σταυρό θα κρατήσει 6 ώρες, ενώ το μεσημέρι γίνεται ο ενταφιασμός του, γι’ αυτό και η τελετή της Αποκαθήλωσης και του ενταφιασμού που η εκκλησία κάνει το μεσημέρι.

Κατά τη διάρκεια όλης της ημέρας οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα.

Το βράδυ όλοι οι επιτάφιοι της πόλης συναντιούνται στο κέντρο της, ενώ πλήθος πιστών τους ακολουθούν. Κατά τους ψαλμούς του «Ω γλυκύ μου έαρ» τα παλικάρια που κρατούν τους επιτάφιους τους σηκώνουν όσο πιο ψηλά μπορούν – να αγγίξουν τον ουρανό – ενώ η κάθε ενορία αισθάνεται υπερήφανη για τον «δικό της» επιτάφιο. Κατά την επιστροφή στην ενορία οι καμπάνες χτυπούν χαρμόσυνα δίνοντας το μήνυμα της ελπίδας.

Σε πολλά μέρη της Ελλάδας μας, έτσι και στην πόλη μας οφείλουμε οι πιστοί να περάσουμε κάτω από τον επιτάφιο. «Για υγεία», έλεγαν οι γιαγιάδες μας. Ίσως, να έχουμε την ανάγκη να αγγίξουμε το Χριστό μας, να τον αισθανθούμε.

Για όλους τους Χριστιανούς η ημέρα αυτή, είναι ημέρα αυστηρής νηστείας. Ούτε λάδι δεν κάνει να φάμε γι’ αυτό και οι φούρνοι μας αυτή τη μέρα φτιάχνουν το εφτάζυμο ή φτά’ζμο. Ζύμη επτά φορές ζυμωμένη χωρίς λάδι. Επίσης, την Μεγάλη Παρασκευή απαγορεύεται κάθε είδους εργασία.

Μέγα Σάββατο

Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου ψάλλεται ο Εσπερινός της Ανάστασης, όπως λέγεται και “Πρώτη Ανάσταση”. Κατά τη Λειτουργία ο ιερέας ρίχνει «φύλλα βάγιας» στον ιερό ναό. Σύμφωνα με την παράδοση, εάν βάλεις τα βάγια αυτά στο πορτοφόλι σου θα είναι γεμάτο όλο το χρόνο.

Το μεσημέρι στον Πανάγιο Τάφο πραγματοποιείται η αφή του Αγίου Φωτός  και διανέμεται σε όλο τον Ορθόδοξο κόσμο και το βράδυ ακολουθεί η Τελετή της Αναστάσεως με το “δεύτε λάβετε φως “ και το “Χριστός Ανέστη” που συνοδεύεται από μηνύματα χαράς και ελπίδας και φυσικά πολλά βεγγαλικά και κροτίδες.
Στην επιστροφή στο σπίτι, “σταυρώνουμε”  πρώτα το επάνω μέρος της εξώπορτας και με το Άγιο φως ανάβουμε το καντήλι. Το βραδινό τραπέζι της Ανάστασης περιλαμβάνει την εθιμοτυπική μαγειρίτσα, κόκκινα αυγά, τσουρέκι και σαλάτες, μπαίνοντας σιγά σιγά μετά την νηστεία στο γλέντι του Κυριακάτικου οβελία.

Χριστός Ανέστη