Διερεύνηση ανδρικής υπογονιμότητας – Γράφει η Πολυάνθη Παπαϊωάννου

Π. Παπαϊωάννου, Βιοπαθολόγος-Μικροβιολόγος, MD, MSc

Μ. Φιλιπόνη, Βιοχημικός, PhD,MSc

Α. Ζαχαρίου, PhD, FEBU, Board Member ESAU-EAU

Επ. Καθηγητής Ουρολογίας-Ανδρολογίας / Πρόεδρος Τμήματος Ανδρολογίας – Υπογονιμότητας ΕΟΕ

Η ανδρική υπογονιμότητα αποτελεί ένα σύγχρονο πρόβλημα που επηρεάζει σημαντικό ποσοστό ζευγαριών που επιθυμούν να αποκτήσουν παιδί. Η διάγνωσή της απαιτεί εξειδικευμένες εξετάσεις, οι οποίες μπορούν να αποκαλύψουν τις πιθανές αιτίες της μειωμένης γονιμότητας. Οι κύριες διαγνωστικές εξετάσεις περιλαμβάνουν το σπερμοδιάγραμμα, τον έλεγχο του οξειδωτικού στρες, την αξιολόγηση του κατακερματισμού του DNA των σπερματοζωαρίων και τον ορμονικό έλεγχο.

1. Σπερμοδιάγραμμα

Το σπερμοδιάγραμμα αποτελεί τη βασική διαγνωστική εξέταση για την αξιολόγηση της ανδρικής γονιμότητας. Πρόκειται για μια ανάλυση του σπέρματος, που περιλαμβάνει τη μέτρηση του όγκου, της συγκέντρωσης, της κινητικότητας και της μορφολογίας των σπερματοζωαρίων. Οι φυσιολογικές τιμές ορίζονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) και οι αποκλίσεις από αυτές μπορεί να υποδεικνύουν προβλήματα υπογονιμότητας.

Η χαμηλή συγκέντρωση σπερματοζωαρίων (ολιγοσπερμία), η μειωμένη κινητικότητα (ασθενοσπερμία) και οι ανωμαλίες στη μορφολογία (τερατοσπερμία) είναι παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τη γονιμότητα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η πλήρης απουσία σπερματοζωαρίων στο σπέρμα (αζωοσπερμία) μπορεί να σχετίζεται με αποφρακτικά ή γενετικά προβλήματα. Αν το σπερμοδιάγραμμα εμφανίζει παθολογικές τιμές, συνιστάται περαιτέρω διερεύνηση.

2. Οξειδωτικό Στρες

Το οξειδωτικό στρες είναι ένας σημαντικός παράγοντας που επηρεάζει αρνητικά τη γονιμότητα του άνδρα. Πρόκειται για την ανισορροπία μεταξύ των ελευθέρων ριζών και των αντιοξειδωτικών μηχανισμών στον οργανισμό. Οι ελεύθερες ρίζες μπορούν να προκαλέσουν βλάβες στις κυτταρικές μεμβράνες των σπερματοζωαρίων, μειώνοντας την κινητικότητα και τη βιωσιμότητά τους.

Το οξειδωτικό στρες μπορεί να προκληθεί από διάφορους παράγοντες, όπως το κάπνισμα, η κακή διατροφή, η παχυσαρκία, η έκθεση σε περιβαλλοντικούς ρύπους και το άγχος. Για την εκτίμηση του οξειδωτικού στρες, γίνονται ειδικές εξετάσεις στο σπέρμα, ενώ η λήψη αντιοξειδωτικών συμπληρωμάτων μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των επιπτώσεών του.

3. Κατακερματισμός DNA

Ο κατακερματισμός του DNA των σπερματοζωαρίων είναι ένας σημαντικός παράγοντας που μπορεί να επηρεάσει τη γονιμότητα και να οδηγήσει σε αποτυχημένες προσπάθειες γονιμοποίησης ή αποβολές. Πρόκειται για την ύπαρξη θραυσμάτων ή βλαβών στο γενετικό υλικό των σπερματοζωαρίων, που μπορεί να οφείλονται σε παράγοντες όπως το οξειδωτικό στρες, οι λοιμώξεις, η θερμότητα και η έκθεση σε τοξικές ουσίες.

Η εξέταση του κατακερματισμού του DNA μπορεί να δώσει πιο ακριβείς πληροφορίες για την ποιότητα του σπέρματος, ακόμη κι αν το σπερμοδιάγραμμα είναι φυσιολογικό. Εάν ανιχνευθεί υψηλό ποσοστό κατακερματισμού συνιστώνται ειδικές θεραπείες ή αλλαγές στον τρόπο ζωής, προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα του σπέρματος.

4. Ορμονικός Έλεγχος

Ο ορμονικός έλεγχος είναι μια σημαντική εξέταση για τη διάγνωση ορμονικών διαταραχών που μπορεί να επηρεάζουν τη σπερματογένεση. Οι βασικές ορμόνες που αξιολογούνται περιλαμβάνουν την τεστοστερόνη, τη θυλακιοτρόπο ορμόνη (FSH), την ωχρινοτρόπο ορμόνη (LH) και την προλακτίνη.

Η χαμηλή τεστοστερόνη μπορεί να σχετίζεται με μειωμένη παραγωγή σπερματοζωαρίων και σεξουαλική δυσλειτουργία. Αυξημένα επίπεδα FSH μπορεί να υποδηλώνουν βλάβη στους όρχεις, ενώ η ανισορροπία της LH μπορεί να επηρεάσει την παραγωγή τεστοστερόνης. Η προλακτίνη μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη γονιμότητα όταν βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα.

Ο ορμονικός έλεγχος σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες εξετάσεις μπορεί να προσφέρει μια ολοκληρωμένη εικόνα της ανδρικής υπογονιμότητας και να καθοδηγήσει τις θεραπευτικές επιλογές.

5. Εξειδικευμένες Μοριακές-Γενετικές Εξετάσεις

1. Καρυότυπος: Ο καρυότυπος αποτελεί βασική γενετική εξέταση, η οποία αναλύει το σύνολο των χρωμοσωμάτων ενός ατόμου. Η εξέταση αυτή είναι κρίσιμη για την ανίχνευση αριθμητικών ή δομικών ανωμαλιών στα χρωμοσώματα, όπως η παρουσία επιπλέον χρωμοσωμάτων ή η απουσία τμημάτων τους. Ο καρυότυπος επιβεβαιώνει την ύπαρξη γενετικών ανωμαλιών και συμβάλλει στην αξιολόγηση της γονιμότητας.
2. Μικροελλείψεις Χρωμοσώματος Y: Οι μικροελλείψεις στο χρωμόσωμα Υ αποτελούν μια συχνή αιτία ανδρικής υπογονιμότητας. Η εξέταση για μικροελλείψεις χρωμοσώματος Υ ανιχνεύει την απουσία συγκεκριμένων τμημάτων του χρωμοσώματος, τα οποία είναι απαραίτητα για τη φυσιολογική παραγωγή σπερματοζωαρίων. Η ανίχνευση αυτών των ελλείψεων βοηθά στον καθορισμό της αιτίας της υπογονιμότητας και στην επιλογή της κατάλληλης θεραπευτικής προσέγγισης.

Συμπέρασμα

Η διερεύνηση της ανδρικής υπογονιμότητας απαιτεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση που περιλαμβάνει το σπερμοδιάγραμμα, την ανάλυση του οξειδωτικού στρες, την εξέταση του κατακερματισμού του DNA και τον ορμονικό έλεγχο. Σε ειδικές περιπτώσεις συγκεκριμένες μοριακές-γενετικές εξετάσεις παρέχουν επιπλέον πληροφορίες που βοηθούν στη μελέτη της υπογονιμότητας. Η έγκαιρη διάγνωση μπορεί να βοηθήσει στη λήψη των κατάλληλων μέτρων για τη βελτίωση της ανδρικής γονιμότητας και την αύξηση των πιθανοτήτων επίτευξης εγκυμοσύνης.