Τα Μωμοέρια του Καρυοχωρίου αναστάτωσαν τον Αλμυρό

Ο Δήμος Αλμυρού σε συνεργασία με τον Ποντιακό και Μικρασιατικό Σύλλογο Καρυοχωρίου “Ο Πρόσφυγας” αναβίωσαν το έθιμο των “Μωμόγερων”, το απόγευμα της Κυριακής 5 Ιανουαρίου 2025 στην Κεντρική Πλατεία Αλμυρού. Ένα έθιμο που στα τέλη του 2016 η Διακυβερνητική Επιτροπή της Σύμβασης για την Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, ενέκρινε την πρόταση του υπουργείου Πολιτισμού και ενέγραψε στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της «Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας» (Ουνέσκο).

Οι Μωμόγεροι αναστάτωσαν το κέντρο του Αλμυρού με τις ζημιές τους και τα καμώματά τους και με τη συνοδεία των ποντιακών ήχων. Κατέληξαν στην πλατεία του Αλμυρού για το τελικό δρώμενο και έπειτα ενώθηκαν με τους πολίτες και τα μέλη του Συλλόγου Ποντίων Αλμυρού σε όμορφους παραδοσιακούς κυκλωτικούς χορούς.

Στο δρώμενο αυτό παρουσιάζεται η αναγέννηση της φύσης με την αλλαγή του νέου έτους και έχει σκοπό σάτιρας. Αναπαρίσταται η ιστορία του Κιτί Γοτσά. Στο έθιμο αυτό, παραδοσιακά μέρος των συμμετεχόντων φοράνε τομάρια ζώων όπως λύκων και τράγων ενώ άλλοι ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά και έχουν την μορφή γεροντικών προσώπων. Ο θίασος παραδοσιακά τριγυρνά στις αυλές των σπιτιών. Στο δρώμενο οι πρωταγωνιστές είναι τρεις, ο γέρος Κιτί Γοτσά, η νύφη και ο “αράπης”. Η αλλαγή του χρόνου και η αναγέννηση της φύσης συμβολίζεται με τη νύφη η οποία ερωτοτροπεί με τον νέο (ο νέος είναι ο χαρακτήρας “αράπης”). Στο δρώμενο εναλλάσσεται η απαγωγή της νύφης από τον νέο “αράπη” με τον γέρο Κιτί Γοτσά.

Επίσης, στο δρώμενο συμμετέχουν και ο διάβολος που συνήθως κάνει “αταξίες” (άπειρες οι καρέκλες που αναποδογύρισε στα καταστήματα του Αλμυρού και τα σκουφιά που τράβηξε από τα κεφάλια όσων παρακολουθούσαν) και πειράγματα στα σπίτια που επισκέπτονται. Ο αστυνόμος είναι ένας χαρακτήρας που φροντίζει για την τάξη και την ασφάλεια και συνήθως όποιος πειράξει τη νύφη ή το γέρο (ή γριά) είναι υπεύθυνος για την επιβολή προστίμων. Υπάρχει ο χαρακτήρας του γιατρού που είναι υπεύθυνος για την σωματική και ψυχική υγεία των συμμετεχόντων και μπορεί να προβεί σε εξετάσεις και χορήγηση φαρμάκων όπου απαιτείται. Όλα γίνονται σε ένα κλίμα χαράς και πειραγμάτων και όλοι οι συμμετέχοντες διασκεδάζουν και ξορκίζουν το κακό.

Από τη Βικιπαίδεια αναδημοσιεύουμε για το έθιμο: Οι Μωμόγεροι (γνωστό και ως Μωμόεροι ή Μωμοέρια^] είναι ένα ποντιακό λαϊκό δρώμενο το οποίο λαμβάνει χώρα το 12ήμερο Χριστούγεννα – Πρωτοχρονιά – Θεοφάνια με ευχετηριακό χαρακτήρα. Παραλλαγή μπορεί να θεωρηθεί το έθιμο Ραγκουτσάρια που συναντάται στην περιοχή της Δράμας , Κοζάνης και της Καστοριάς. Οι ρίζες του εθίμου βρίσκονται στους προ-χριστιανικούς χρόνους αλλά οι Πόντιοι έδωσαν αργότερα χριστιανικό χαρακτήρα.

Η ονομασία του δρώμενου προέρχεται από τις λέξεις μίμος και γέρος. Στο έθιμο οι λέξεις αυτές συνδέονται με τις μιμητικές κινήσεις των πρωταγωνιστών-γερόντων. Κατ’ άλλους υπάρχει σύνδεση με τον αρχαιοελληνικό θεό Μώμο, ο οποίος ήταν ο θεός της χλεύης και του σκώμματος, της ειρωνείας και του σαρκασμού, προσωποποίηση της κοροϊδίας και της αποδοκιμασίας. Τέλος, υπάρχει και η εκδοχή ότι μωμόγερους ονόμαζαν τους ιερείς του Μώμου.

Το έθιμο των Μωμόγερων πιστεύεται ότι προέρχεται από την αρχαία Ελλάδα, λόγω της ομοιότητάς του με τον διθύραμβο. Οι θεωρίες που κυριαρχούν υποστηρίζουν ότι οι Μωμόγεροι είτε ήταν οι δώδεκα ιερείς του Μώμου, θεού του γέλιου και της σάτιρας, είτε σύμβολα των στρατηγών του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το έθιμο είχε αρχικά τελετουργικό χαρακτήρα, στη συνέχεια όμως μεταβλήθηκε λόγω των επιδράσεων που δέχτηκαν οι Μωμόγεροι τόσο από το περιβάλλον τους, όσο και από τις γειτονικές κουλτούρες. Τα στοιχεία που είχαν πάρει από την αρχαϊκή περίοδο αντικαταστάθηκαν από άλλα της βυζαντινής περιόδου που βίωναν. Η Μωμοέρια αργότερα εξελίχτηκε σε δρώμενο Σε νεότερο στάδιό τους με επίκεντρο τη σάτιρα, τον έρωτα και την ψυχαγωγία.

Το έθιμο της Μωμοέριας έχει πάνω από πενήντα παραλλαγές. Ωστόσο, μέχρι σήμερα έχει διατηρηθεί μόνο εκείνη που προέρχεται από το χωριό Λιβερά της Τραπεζούντας. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών ανάμεσα στον Πόντο και την Ελλάδα το 1923, οι Πόντιοι πρόσφυγες ήταν αναγκασμένοι να φέρουν μαζί τους λιγοστά πράγματα κατά τη μετανάστευσή τους στον ελλαδικό χώρο. Ανάμεσα σε αυτά βρίσκονταν περικεφαλαίες και εγκόλπια Μωμόγερων. Συνέχισαν να τελούν το έθιμο ακόμη και μετά την εγκατάστασή τους στη Μακεδονία. Για αυτόν τον λόγο, από το 1924 η Μωμοέρια πραγματοποιείται κάθε χρόνο στην Ελλάδα, με ελάχιστες εξαιρέσεις, όπως την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Ο πρώτος χορευτής που αναβίωσε το δρώμενο στην Ελλάδα ήταν ο Ταπαντζίδης Νικόλαος από τα Λιβερά του Πόντου^]. Μετά τον εμφύλιο του 1949,απαγορεύτηκε η μάσκα για λόγους ασφαλείας. Η παραλλαγή της Λιβεράς επιβιώνει σήμερα κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου σε οκτώ κοινότητες του νομού Κοζάνης: Τετράλοφος, Αλωνάκια, Σκήτη, Άγιος Δημήτριος, Πρωτοχώρι, Ασβεστόπετρα, Καρυοχώρι και Κομνηνά. Σε όλα τα χωριά η δομή του εθίμου παραμένει ίδια,με ελάχιστες παραλλαγές στον βηματισμό και τα παραγγέλματα.