ΓΕΛ Αλμυρού : Το έργο της ΕΕ στην αντιμετώπιση της Εμπορίας Ανθρώπων

Επεξήγηση του όρου «Εμπορία Ανθρώπων» και αιτίες επέκτασης του φαινομένου

Η εμπορία ανθρώπων, σύμφωνα με την Ειδική Έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συμβουλίου (Νούμερο 9, 2017), αποτελεί εγκληματική δραστηριότητα, που πλήττει όλες ανεξαρτήτως τις χώρες του κόσμου, συνιστά κατάφωρη παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και αποτελεί απειλή για την παγκόσμια ασφάλεια. Παρά το γεγονός ότι η καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων εξακολουθεί να εμπίπτει στην αρμοδιότητα των κρατών μελών, η ΕΕ έχει επίσης αναλάβει δέσμευση για την εξάλειψή της και έχει θεσπίσει σειρά δράσεων προκειμένου να υποστηρίξει τις προσπάθειες των κρατών μελών.

Η ΕΕ είναι ιδιαιτέρως ευάλωτη, καθώς αποτελεί ελκυστικό προορισμό για τα θύματα που προέρχονται από χώρες με ευρεία οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα: η φτώχεια, η έλλειψη πρόσβασης στην εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη, οι διακρίσεις λόγω φύλου ή οι αδικίες εις βάρος μειονοτήτων συγκαταλέγονται μεταξύ των σημαντικότερων γενεσιουργών αιτίων της εμπορίας ανθρώπων.

Ειδικότερα, με τον όρο «Εμπορία Ανθρώπων» (Human Trafficking) εννοούμε την πρόσληψη, μεταφορά, διακίνηση, στέγαση ή υποδοχή προσώπων, με τη χρήση βίας ή με απάτη, παραπλάνηση ή εξαναγκασμό και με σκοπό την εκμετάλλευση. Οι συνηθέστερες μορφές εκμετάλλευσης παγκοσμίως είναι η καταναγκαστική εργασία και η σεξουαλική εκμετάλλευση, ενώ ακολουθούν η παιδική εργασία, η αφαίρεση οργάνων και ο αναγκαστικός γάμος. Τα θύματα στην πλειονότητά τους είναι γυναίκες και κορίτσια, προερχόμενες κυρίως από τις χώρες της Ασίας.

Αναντίρρητα, η εμπορία ανθρώπων διευκολύνθηκε από την οικονομική παγκοσμιοποίηση, καθώς η ευρεία πρόσβαση στην αγορά του φθηνού εργατικού δυναμικού πολλαπλασιάζει τις ευκαιρίες που ανοίγονται στους διακινητές προκειμένου να επωφεληθούν από την εκμετάλλευση ευάλωτων θυμάτων.  Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Αστυνομικής Υπηρεσίας, σήμερα εξακολουθούν να  βρίσκονται παγιδευμένοι σε καταστάσεις σύγχρονης δουλείας περίπου 46 εκατομμύρια άνθρωποι, εκ των οποίων τα δύο τρίτα σχεδόν ζουν ή προέρχονται από την Ασία, ενώ τα ετήσια έσοδα από την εμπορία ανθρώπων υπερβαίνουν τα 29 δισεκατομμύρια ευρώ, γεγονός που την ανάγει σε μια εξαιρετικά επικερδή εγκληματική δραστηριότητα.

Το έργο της ΕΕ και του ΕΚ στην αντιμετώπιση της Εμπορίας Ανθρώπων

Το 2009, με την έγκριση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο εγγράφου δράσης όσον αφορά την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, θεσπίστηκε στρατηγικό πλαίσιο της ΕΕ για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων σε τρίτες χώρες. Το εν λόγω έγγραφο απηύθυνε έκκληση για συντονισμένη δράση της ΕΕ και των κρατών μελών για την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, σε σύμπραξη με τρίτες χώρες και περιφέρειες, καθώς και με διεθνείς οργανισμούς. Η προσέγγιση αυτή επιβεβαιώθηκε από το ευρύτερο πολυετές πρόγραμμα που αφορά τους τομείς της ελευθερίας, της ασφάλειας και της δικαιοσύνης για την περίοδο 2010-2014 και είναι γνωστή ως «πρόγραμμα της Στοκχόλμης». Επιπλέον, η Συνθήκη της Λισαβόνας επέκτεινε την εφαρμογή της μεθόδου της ΕΕ σε τομείς που προηγουμένως ενέπιπταν στον πυλώνα της αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας ενισχύοντας έτσι τον ρόλο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (Άρθρα 82 έως 86 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης).

Στην οδηγία 36 του 2011 της ΕΕ, που αφορούσε την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και την προστασία των θυμάτων της, επαναλαμβάνεται η έκκληση για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση της ΕΕ, η οποία θα συνδυάζει την εσωτερική και την εξωτερική διάσταση. Η οδηγία καλεί τα κράτη μέλη να διευκολύνουν το έργο του συντονιστή δράσης σε επίπεδο ΕΕ κατά της εμπορίας ανθρώπων και «να συμβάλουν σε μια συντονισμένη και ενοποιημένη στρατηγική της Ένωσης», η οποία μάλιστα αποτελεί το πρώτο μέτρο ποινικού δικαίου της ΕΕ. Το 2012 η Επιτροπή ενέκρινε τη στρατηγική της ΕΕ για την εξάλειψη της εμπορίας ανθρώπων για την περίοδο 2012-2016, η οποία έθεσε το γενικό πλαίσιο πολιτικής και καθόρισε πέντε προτεραιότητες στις οποίες έπρεπε να επικεντρωθεί η ΕΕ: την προστασία των θυμάτων, την πρόληψη της εκμετάλλευσης ευάλωτων ατόμων, τη δίωξη των διακινητών, την ενίσχυση του συντονισμού και της συνεργασίας και την ανταλλαγή γνώσεων. Αυτή περιελάμβανε 40 δράσεις προς υλοποίηση από τα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τα κράτη μέλη. Όσον αφορά τις ενέργειες για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων επισημαίνεται ότι, μεταξύ 2011 και 2013, η Γενική Διεύθυνση Διεθνούς Συνεργασίας και Ανάπτυξης χρηματοδότησε 53 έργα συνολικού ύψους περίπου 37 εκατομμυρίων ευρώ. Ενδεικτικά αναφέρουμε το έργο Φιλιππίνες-1, που αφορούσε τα ζητήματα της ενδοοικογενειακής βίας και της εμπορίας ανθρώπων σε φτωχές αστικές κοινότητες,  το έργο Μπαγκλαντές-5, που στόχευε στην προώθηση των δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών των εργαζομένων υπό καθεστώς ειλωτείας στις φυτείες τσαγιού.

Καταλυτική για την ευόδωση των παραπάνω στόχων της ΕΕ  υπήρξε ενίοτε η  συμβολή των δημοσιογράφων. Ενδεικτικά, αναφέρουμε την περίπτωση της Ταϊλάνδης, όταν το 2015 μια σειρά άρθρων αποκάλυψε τους δεσμούς ορισμένων αλιευτικών επιχειρήσεων με την εμπορία ανθρώπων και τον σημαντικό ρόλο που είχαν διαδραματίσει αρχές, αλιείς και διακινητές στον εξανδραποδισμό χιλιάδων ανθρώπων, γεγονός που οδήγησε την Επιτροπή, στις 21 Απριλίου 2015, να απευθύνει προειδοποιητική επιστολή στην Ταϊλάνδη (μέσω της διαδικασίας της «κίτρινης κάρτας»), διότι η χώρα δεν είχε λάβει επαρκή μέτρα στο πλαίσιο του διεθνούς αγώνα κατά της παράνομης αλιείας. Μάλιστα, ακολούθησε επίσημη διαδικασία διαλόγου με τις αρχές της Ταϊλάνδης, προκειμένου να επιτευχθεί συμφωνία επί των αναγκαίων διορθωτικών μέτρων. Έτσι, σε περίπτωση μη εφαρμογής αυτών των μέτρων, η ΕΕ θα μπορούσε να απαγορεύσει τις εισαγωγές αλιευτικών προϊόντων από την Ταϊλάνδη, γεγονός που λειτούργησε ως κίνητρο προκειμένου οι αρχές της χώρας να δράσουν χωρίς καθυστέρηση.

Επιπλέον, η ΕΕ έχει στους κόλπους της επτά οργανισμούς που δραστηριοποιούνται στον τομέα της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων (EASO, FRONTEX, Ευρωπόλ, EIGE, FRA, CEPOL, Eurojust) για την αντιμετώπιση της εμπορίας ανθρώπων, βάσει της κοινής δήλωσης που υπογράφηκε από τους διευθυντές των εν λόγω οργανισμών επ’ ευκαιρία της ευρωπαϊκής ημέρας για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων στις 18 Οκτωβρίου 2011, ενώ η στήριξη που παρέχει κυρίως μέσω της στοχευμένης χρηματοδότησης από το ΕΜΔΔΑ (Ευρωπαϊκό Μέσο για τη Δημοκρατία και τα Δικαιώματα του Ανθρώπου) έχει συμβάλει στην ενίσχυση ΜΚΟ σε επίπεδο κοινοτήτων, που δραστηριοποιούνται ειδικά στον τομέα της καταπολέμησης της εμπορίας ανθρώπων.

Βασικός εταίρος της ΕΕ στην Ασιατική περιφέρεια είναι ο Σύνδεσμος Κρατών της Νοτιοανατολικής Ασίας (ASEAN), στην 27η Σύνοδο Κορυφής του οποίου, το 2015 εγκρίθηκε μια νομικά δεσμευτική σύμβαση για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, ιδίως γυναικών και παιδιών. Πρόσφατα, τον Απρίλιο του 2024 το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε την αναθεώρηση των κανόνων για την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Οι ευρωβουλευτές υπερψήφισαν τον νέο κανονισμό, ο οποίος ποινικοποιεί πέραν της εργασιακής και σεξουαλικής εκμετάλλευσης τους αναγκαστικούς γάμους, την παράνομη υιοθεσία και την εκμετάλλευση της παρένθετης μητρότητας σε επίπεδο ΕΕ.

Ωστόσο, δεδομένης της πολυσύνθετης υφής του προβλήματος της εμπορίας ανθρώπων, η υλοποίησή των δράσεων της ΕΕ ενίοτε έβρισκε προσκόμματα στην περιορισμένη ανάληψη ευθύνης σε εθνικό επίπεδο, στις καθυστερήσεις και την αλλαγή στην αλληλουχία των δραστηριοτήτων από πλευράς εταίρων. Η εξάλειψη της εμπορίας ανθρώπων είναι οπωσδήποτε μια μακρόπνοη διαδικασία. Προϋποθέτει την αντιμετώπιση μιας σειράς γενεσιουργών αιτιών, όπως την ανισότητα μεταξύ των δύο φύλων, τη φτώχεια, την έλλειψη σεβασμού των δικαιωμάτων των μειονοτήτων και την αδυναμία πρόσβασης σε εκπαίδευση και υγειονομική περίθαλψη καθώς και την εξάρθρωση εγκληματικών δικτύων. Η εμπορία ανθρώπων είναι εκ φύσεως έγκλημα εν κρυπτώ, για το οποίο σπανίως υπάρχουν επαρκή και συγκρίσιμα στατιστικά στοιχεία. Προϋποθέτει αλλαγές σε νοοτροπίες, εφαρμογή του κράτους δικαίου και ισχυρή κοινωνία των πολιτών.