Περιοδικό Υγεία: Μειώνοντας το ρίσκο εμφάνισης άνοιας: Τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου – Γράφει η Κωνσταντίνα Αποστολίνα

Η άνοια είναι μια μείζων νοητική διαταραχή, που χαρακτηρίζεται από έκπτωση σε μια ή σε περισσότερες από τις νοητικές λειτουργίες και έχει ως αποτέλεσμα τη λειτουργική  διαταραχή στην καθημερινή ζωή. Είναι μια ασθένεια που αφορά κυρίως την Τρίτη ηλικία και είναι συνήθως προοδευτική και μη αναστρέψιμη και μπορεί να είναι το αποτέλεσμα διαφόρων αιτίων – συχνά σε συνδυασμό. Η νόσος Alzheimer (ΝΑ) είναι αυτή που συναντάται πιο συχνά.

Η Ελλάδα είναι πρωτοπόρα χώρα των γερασμένων εθνών, είτε λόγω μείωσης του δείκτη θνησιμότητας, είτε λόγω μείωσης του δείκτη γεννήσεων. Η αύξηση των ηλικιωμένων οδηγεί στην αναγκαία μελέτη και αντιμετώπιση των ιατροκοινωνικών προβλημάτων που παρουσιάζονται. Επειδή ακριβώς πρόκειται για ηλικιωμένο πληθυσμό, μιλάμε για νευροεκφυλιστικά νοσήματα- και κυρίως Νόσο Αλτσχάιμερ- που προσβάλουν αυτή την ηλικιακή ομάδα. Παρόλα αυτά δεν πρέπει να ενστερνιζόμαστε τη γενικευμένη πεποίθηση ότι η Τρίτη Ηλικία σχετίζεται με την ασθένεια, την ανικανότητα και την κατάθλιψη.

Η πρόληψη των ασθενειών είναι το καλύτερο δώρο που μπορούμε να κάνουμε στον εαυτό μας και σχετίζεται με μια σειρά ενεργειών που πραγματοποιούνται με στόχο την αποφυγή εμφάνισης της νόσου ή την καθυστέρηση της εκδήλωσης της. Οι μελέτες δείχνουν ότι μπορεί να προληφθεί ένα στα τρία περιστατικά άνοιας εφόσον οι οδηγίες που δίνουν οι επαγγελματίες υγείας τηρούνται πιστά. Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της εμφάνισης της άνοιας. Υπάρχουν τρεις τύποι πρόληψης που εφαρμόζονται στο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης. Στο πρώτο στάδιο, η πρόληψη συμβαίνει πριν από την έναρξη των συμπτωμάτων της νόσου. Στο δεύτερο στάδιο, τα συμπτώματα εντοπίζονται και η εξέλιξη της νόσου μειώνεται με τη βοήθεια φαρμάκων και παρεμβάσεων. Στο τρίτο στάδιο, οι θεραπείες δίνονται για να επιβραδύνουν την εξέλιξη. Και στους τρεις τύπους προληπτικών μέτρων που χρησιμοποιούνται,  οι επαγγελματίες υγείας (νευρολόγοι, ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, νοσηλευτές, λογοθεραπευτές και εργοθεραπευτές) έχουν κεντρικό ρόλο στην ενημέρωση των ενδιαφερομένων και στη διαχείριση των ασθενών.

Σύμφωνα με την πρόσφατη έρευνα: «Dementia, prevention, intervention, and care» που δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό Lancet τον Ιούλιο του 2024, 45% των περιπτώσεων άνοιας θα μπορούσαν να αποφευχθούν αν παρεμβαίναμε σε 14 τροποποιήσιμους παράγοντες κινδύνου. Αυτοί αφορούν όλη τη διάρκεια της ζωής και ιδιαίτερα τη μέση ηλικία. Οι παράγοντες αυτοί είναι: η εκπαίδευση & νοητική δραστηριότητα, η απώλεια ακοής & χρήση ακουστικών, η κατάθλιψη (μέση ηλικία), οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, το κάπνισμα (μέση ηλικία), η LDL χοληστερόλη (μέση ηλικία), η φυσική δραστηριότητα, ο διαβήτης, η υπέρταση, η παχυσαρκία, η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ, η κοινωνική απομόνωση, η μόλυνση του αέρα και τα προβλήματα όρασης. Είναι σημαντικό να παρέμβουμε σε αυτούς τους παράγοντες κινδύνου καθώς έτσι μπορούμε να μειώσουμε την αγγειακή βλάβη και την νευροπαθολογία που οδηγεί στην εκδήλωση της νόσου και να αυξήσουμε τους προστατευτικούς παράγοντες που θα μπορούσαν να αποτρέψουν την εμφάνιση της νόσου ή να την καθυστερήσουν. Μ’ αυτό τον τρόπο τα χρόνια ζωής  μπορούν να γίνουν ποιοτικά.

Τι μπορούμε λοιπόν να κάνουμε για να μειώσουμε το ρίσκο. Αρχικά, η σωματική δραστηριότητα παίζει καίριο ρόλο καθώς προστατεύει από καρδιαγγειακά νοσήματα, μειώνει την φλεγμονή και ενισχύει το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Αποφεύγουμε το κάπνισμα και την υπέρμετρη κατανάλωση αλκοόλ, ελέγχουμε συχνά την πίεση, το σάκχαρο και την χοληστερόλη μας καθώς και το βάρος μας και ακολουθούμε τις συμβουλές των ειδικών όταν χρειάζεται ρύθμιση αυτών. Σημαντική είναι και η προστασία της ακοής μας μέσω της αποφυγής έκθεσης σε δυνατούς θορύβους ή της χρήσης ακουστικών αλλά και της αντιμετώπισης προβλημάτων όρασης λόγω των επιπτώσεων τους στην λήψη αισθητηριακών ερεθισμάτων και των συναισθηματικών επιπτώσεων σε περίπτωση αποστέρησης τους. Η πρόληψη των πτώσεων και ατυχημάτων που αφορούν το κεφάλι επίσης μπορεί να μειώσει το ρίσκο. Οι τραυματισμοί στο κεφάλι όπως δείχνουν οι έρευνες φαίνεται να επηρεάζουν την εκδήλωση της ασθένειας.

Η διατήρηση μιας ενεργούς κοινωνικής ζωής είναι σημαντική μέσω των φίλων, της επαφής με την κοινότητα αλλά και της προσφοράς μέσω του εθελοντισμού. Η διατροφή επιδρά έμμεσα αλλά και άμεσα στην μείωση του ρίσκου για νόσηση από άνοια. Μπορεί να αποτρέψει την εμφάνιση νοσημάτων που αποτελούν παράγοντες κινδύνου για άνοια. Μέχρι στιγμής το πρότυπο διατροφής που φαίνεται να έχει οφέλη σχετικά με την άνοια είναι η μεσογειακή διατροφή. Η πνευματική άσκηση είτε μέσω απλών δραστηριοτήτων όπως το διάβασμα είτε μέσω της εκμάθησης μιας νέα δεξιότητας όπως μια ξένη γλώσσα ευνοεί την υγεία του εγκεφάλου καθώς ενισχύει το γνωστικό απόθεμα, τηνw ικανότητα του εγκεφάλου να αντισταθμίζει την βλάβη ή την παθολογία της νόσου. Η ενίσχυση του μπορεί να επέλθει μέσω της εκπαίδευσης, της εκμάθησης νέων πληροφοριών και της έκθεσης μας σε νέες εμπειρίες.

Φυσικά απαραίτητη είναι και η διαχείριση των συναισθημάτων μας. Όλοι γνωρίζουμε τις αρνητικές επιπτώσεις του στρες στη σωματική και ψυχική μας υγεία, καθώς και την επιρροή στο ανοσοποιητικό μας σύστημα. Σε περίπτωση που κάποιος αντιμετωπίζει διαταραχή διάθεσης, όπως κατάθλιψη, η παρέμβαση είτε ψυχοθεραπευτικά είτε μέσω αγωγής, όταν κρίνεται απαραίτητο, μπορεί να δράσει προστατευτικά και στην εμφάνιση άνοιας. Τέλος, ο μολυσμένος αέρας σχετίζεται με την αύξηση του ρίσκου οπότε θα ήταν ωφέλιμο να μειώσουμε την έκθεση μας σε επιβαρυμένες περιοχές ή τουλάχιστον σε ώρες που η κίνηση είναι αυξημένη. Ένας ακόμα τρόπος προστασίας είναι η τοποθέτηση φίλτρων στο σπίτι ώστε να ελέγχεται η ποιότητα του αέρα.

Κλείνοντας, ένας γενικός κανόνας που ισχύει και αξίζει να θυμόμαστε είναι ότι η υγεία της καρδιάς συνδέεται με την υγεία του εγκεφάλου και ό,τι είναι καλό για την καρδιά θα μπορούσε να είναι ωφέλιμο και για τον εγκέφαλο. Η έλλειψη ριζικής θεραπείας της άνοιας μας δηλώνει ότι το μοναδικό «όπλο» που έχουμε απέναντι της είναι η πρόληψη καθώς και η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής. Αυτό προϋποθέτει την ισότιμη πρόσβαση όλου του πληθυσμού σε υπηρεσίες υγείας, στην εκπαίδευση και τη δυνατότητα να ζούμε όλοι σε ένα υγιές και ασφαλές περιβάλλον.