Εκδηλώσεις μνήμης για τον έναν αιώνα από την ανταλλαγή πληθυσμών Ελλήνων Καππαδοκίας-Τούρκων Ελλαδικού χώρου

Γράφει ο Ευθύμης Ζιγγιρίδης

Συμπληρώνεται ένας αιώνας από την ιστορική ανταλλαγή πληθυσμών μεταξύ Ελλήνων χριστιανών της Καππαδοκίας, του Πόντου, του Καυκάσου και της Ανατολικής Θράκης,  κατοίκων της Μικράς Ασίας και της ευρύτερης περιοχής της σημερινής Τουρκίας και Τούρκων Μουσουλμάνων κατοίκων του Ελλαδικού χώρου. Ο ξεριζωμός ανθρώπων από τις πατρογονικές εστίες τους για χιλιάδες χρόνια έχει αφήσει μελανά χρώματα  στη συλλογική συνείδηση των Ελλήνων ανταλλάξιμων αλλά και των λοιπών Ελλήνων. Για να τιμήσει αυτή την ιστορική στιγμή για τους Έλληνες Καππαδόκες και την Ελλάδα ο Σύλλογος Καππαδοκών Αργιλοχωρίου «Το Τσαρικλί» διοργανώνει ή συμμετέχει σε εκδηλώσεις μνήμης.

Στις αρχές Ιουλίου, μαζί με την Μητρόπολη, το Μουσικό σχολείο, το Επιμελητήριο Μαγνησίας, τον Δήμο Βόλου και άλλους φορείς και με την καθοδήγηση του Ευάγγελου Παντελά, πραγματοποιήθηκε μία διημερίδα αφιερωμένη στα 100 χρόνια από το έτος ανταλλαγής. Το ανοιχτό στάδιο της Νέας Ιωνίας Βόλου γέμισε από ανθρώπους που με συγκίνηση παρακολούθησαν τα δρώμενα.

Στις 11 Αυγούστου ο Σύλλογος Καππαδοκών Αργιλοχωρίου μαζί με τον Δήμο Αλμυρού και την ΕΚΠΟΛ Μαγνησίας θα διοργανώσει ένα δρώμενο με 65 συμμετέχοντες στην Κεντρική Πλατεία του Αλμυρού. Θα υπάρχουν 3 χορευτικά συγκροτήματα από την Βόρεια και την Κεντρική Ελλάδα, ηθοποιοί οι οποίοι θα αφηγούνται δραματικές ιστορίες ανταλλάξιμων ανθρώπων και αυτό το δρώμενο θα το συνοδεύει ορχήστρα με παραδοσιακά καππαδοκικά όργανα.

Στις 18 Αυγούστου θα πραγματοποιηθεί η παραδοσιακή ετήσια εκδήλωση των Καππαδοκών στην κεντρική πλατεία του Αργιλοχωρίου όπου το χορευτικό συγκρότημα του συλλόγου θα χαρίσει στιγμές νοσταλγίας και μνήμης.

Ιστορική Αναδρομή

Τον Ιανουάριο του 2023 υπογράφθηκε σύμβαση περί ανταλλαγής Ελληνικών και Τουρκικών πληθυσμών  και συγκεκριμένα μεταξύ χριστιανικών και μουσουλμανικών πληθυσμών. Τον Ιούλιο του 2023 υπογράφθηκε συνθήκη στη Λωζάνη μεταξύ της Μεγάλης Βρετανίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Ιαπωνίας, Ελλάδος, Ρουμανίας και του Βασιλείου των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων και της Τουρκίας. Με αυτό τον τρόπο διευθετήθηκαν τα ζητήματα μεταξύ των χωρών που συμμετείχαν στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η ανταλλαγή που αποφασίστηκε ήταν υποχρεωτική και αφορούσε Τούρκους υπηκόους με χριστιανικό θρήσκευμα που ήταν εγκατεστημένοι στην Μικρά Ασία και Ελλήνων υπηκόων με μουσουλμανικό θρήσκευμα που ήταν εγκατεστημένοι στην Ελλάδα.

Ήταν μία επώδυνη εμπειρία για τους Έλληνες Χριστιανούς ορθόδοξους που ξεριζωνόταν μετά από χιλιάδες χρόνια από τα πάτρια εδάφη τους αλλά εξίσου σκληρή εμπειρία ήταν και για τους μουσουλμάνους της Ελλάδας που έπρεπε να αφήσουν τις εστίες των προγόνων τους για να εγκατασταθούν στην Τουρκία. Περίπου 1.200.000 ψυχές χριστιανών Ελλήνων κυρίως αναγκάστηκαν να αφήσουν τις εστίες τους και να εγκατασταθούν στην κυρίως Ελλάδα και 400.000 Τούρκοι Μουσουλμάνο άφησαν τις εστίες τους στη Κρήτη, στα Γρεβενά και άλλες περιοχές για να εγκατασταθούν στη σημερινή Τουρκία. Μία συνθήκη μοναδική στο είδος της αφού υποχρέωνε τους πληθυσμούς σε αυτή την απάνθρωπη διαδικασία. Δεν υπήρχε το δικαίωμα της επιλογής. Ήταν μία «εθνοκάθαρση» με τη σφραγίδα των ηγεσιών των δύο κρατών. Παρόμοιες συνθήκες  είχαν γίνει μεταξύ Βουλγαρίας Τουρκίας και Ελλάδας Βουλγαρίας για να ανταλλαγούν πληθυσμοί. ¨όμως η συνθήκη της Λωζάννης ήταν μοναδική για τις παραμέτρους της και το σύνολο των ανταλλάξιμων που αφορούσε.

Η καθημερινή ζωή με τους Τούρκους

Οι Έλληνες της Καππαδοκίας συζούσαν αρμονικά με τους Τούρκους. Είχαν τις ανθρώπινες διενέξεις αλλά τέτοιες διενέξεις είχαν και οι Έλληνες μεταξύ τους, και οι Τούρκοι. Να σημειωθεί ότι το χωριό των προγόνων μου το Τσαρικλί  ήταν ελληνόφωνο και μάλιστα είχε αναπτύξει μία διάλεκτο η οποία  ήταν βασισμένη στα αρχαία ελληνικά.

Έλληνες και Τούρκοι συνεργαζόντουσαν και ζούσαν μαζί χαρές και λύπες. Η Ευδοξία Χατζηκυριάκου (ξαδέρφη του Παππού μου) μου εξιστορούσε ιστορίες καθημερινότητας.  Να σημειωθεί ότι η Ευδοξία ήρθε σε μικρή σχετικά ηλικία και μου εξιστορούσε ιστορίες που άκουγε από τη θεία της Δέσποινα ή άλλους συγγενείς.

«Ο Αβραμης  πήγε να κελατζευς (μιλήσει) με τον πατέρα της νύφης. Ντεν ξεριξαμ  τι γιολουχ να ζητησνι (δεν ξέραμε τι προίκα θα ζητήσουν). Σου Σεβαστη ντου κόρη μ  άρεσε  ο Ιφτιμης για αντρα τ.  Συμφωνσαν τελικά και μπηκαμ ένα καλό γλέντι  σου γαμπρού ντου σπίτι. Σου χωριό μας ντε υπήρχαν Τούρκοι αλλά είχαμε φιλίες με πολλούς από διπλανά χωριά. Ήταν  επίσκεψη για τον αρραβώνα ο Μεχμέτ με το γιο του. Ήταν φίλοι με τον άντρα μου και συνεργάτες. Έφεραν δώρα. Κάναμε γλέντι. Έπαιζε και ντέφι ο Μεχμέτ. Πόμει (έμεινε) μαζί μας δυο νύχτες και δυο μέρες. Γλεντούσε μαζί μας. Τους νιώθαμε δικούς μας ανθρώπους.»

Η πορεία της κολάσεως προς την μητέρα πατρίδα

Αυτή η ιστορική συγκυρία αποτελεί μια μαύρη σελίδα για τους Έλληνες της Καππαδοκίας οι οποίοι δεν ήθελαν να φύγουν. Το χρονικό διάστημα για να ρευστοποιήσουν ή να παρατήσουν την περιουσία τους ήταν λίγοι μήνες. Λίγοι μήνες για χιλιάδες χρόνια ζωής. Αδιανόητη πράξη τελικής εθνοκάθαρσης με την επίσημη σφραγίδα δύο κρατών. Στην πορεία για την Ελλάδα οι Έλληνες της Καππαδοκίας κακοποιήθηκαν ληστεύθηκαν, βιάστηκαν και δολοφονήθηκαν από ληστές τσέτες που ακόμη κυκλοφορούσαν στην περιοχή της Ανατολίας. Υπήρχε μεγάλη συναισθηματική φόρτιση από τούρκους και έλληνες όταν τα νέα για την υπογραφή της συνθήκης μαθεύτηκαν.

Εφιγαμ ιουλη μηνα. Ετοιμασταμ αφού ειχαν μας πει για το τι θα συμβεί. Κάποιοι Έλληνες γελαναν κρειξαν να φυουν. Έλεγαν ότι η ζωή στην Ελλάδα θα ήταν καλύτερη. Εγώ στεναχωριόμουν πολύ. Αφηνηξαμ ντου περιουσία μας τα ιερά μας χώματα τα χώματα των προγόνων μας τα σπίτια μας που χτίσαμε με ιδρώτα.  Σου χωριό μας ντοκαμ ένα μαχαλά (γειτονιά) σα τουρτς ντουν ήρταν πριν φύγουμε εμείς. Κάποιοι κρεικσαν (ήθελαν)  να μας κατακολησουν (δίώξουν) πριν ερτει η ώρα να φυουμ. Πείραζαν ντα κορίτσια μας και οι άντρες μας κρουικσαν ντα ντα τουρτς (έδερναν τους Τούρκους) . Όταν  ηρτι η ώρα να φυουμ τουρτς από γειτονικά χωριά ηρταν να μας χαιρετισνι κλαίοντας. Παρακαλαναν να μεινουμ. Δεν χώνευαν ντα νεοφερμενα τουρτς που ηρταν από την Ελλάδα.  Παρακαλαναν να μην φυουμ. Ραιςι καργιαμ (ράγισε η καρδιά μου) για την Φατίμ που ήξερα πολλά χρόνια. Σαν αδερφές τσουμιστι (ήμασταν). Ο Αναστάσης  ο ξαιλφο μ ντεν είχε επιστρέψει από τη Σμύρνη πριν φυουμ εμαχαμ (μάθαμε) ότι στην επιστροφή μαχαιρουσαν του 2 τουρτς και έκλεψαν του. Αχ Αναστάση μ τι να γίνουν τα παιδιά σου σκεφτόμουν. Ξεκίνησα να πουρπαιζουμ (περπατάμε)  μα βγουμ σου ντρομου που θα μας έπαιρναν άμαξες να μας παμ να παρουμ ντου τρένο για τη Μυρσίνη.

Όταν εφττασαμ εμειναμ λίγες μέρες σε αποθήκες. Κάποιοι Τούρκοι πείραζαν τα κορίτσια μας. Οι άντρες μάλωναν μαζί τους κάθε μέρα. Πονούσε η καρδιά μας που αφήναμε τον τόπο μας. Μετά από μέρες πλήρουσαμ τουρτς με βάρκες να μας παν στο ελληνικό πλοίο. Όλο σχεδόν το Τσαρικλί μαζί με Έλληνες άλλων χωριών μπήκαμε στο πλοίο. Φτάσαμε στον Πειραιά μας έβαλαν σε καραντίνα.»

Στην πορεία για την Ελλάδα οι Έλληνες της Καππαδοκίας κακοποιήθηκαν, ληστεύθηκαν, βιάστηκαν και δολοφονήθηκαν από ληστές τσέτες που ακόμη κυκλοφορούσαν στην περιοχή της Ανατολίας.

Η άφιξη στην Ελλάδα και η νέα ζωή

Όταν οι ανταλλάξιμοι έφτασαν στην Ελλάδα ο ντόπιος πληθυσμός του έβλεπε σαν πολίτες γ’ κατηγορίας. Τους  χλεύαζαν, τους αποκαλούσαν τουρκόσπορους, τους  χτυπούσαν, τους έβριζαν. Οι πρόγονοι μου που ήλθαν από το χωριό Τσαρικλί εγκαταστάθηκαν στο Αργιλοχώρι, Μαυρόλοφο και λίγες οικογένειες στην Ευξεινούπολη Αλμυρού. Μόλις το 1928 εγκαταστάθηκαν σε αυτά τα μέρη μετά από 4χρονη περιπλάνηση σε διάφορα μέρη της χώρας.

Η Ευδοξία Χατζηκυριάκου συνεχίζει: Εφτασαμ  Στον Αη Γιώργη του Πειραιά όπου  κούρεψαν μας και ντοκαν μας να φαμ (μας κουρέψαν και μας έδωσαν φαγητό) . Όλες τις μέρες  τρόιξαμ καλά. Οι  ντόπιοι  μας λυπόντουσαν άλλοι μας πέρναγαν για γυφτιούς.  Πήραν μας και πήγαν μας στις Φιλιατες Εκεί εφιαξαν παράγκες και τσαντίρια  να μείνουμ. Οι ντόπιοι λειξαν (μας αποκαλόυσαν) μας τουρκόσπορους.  Δεν κρειξαν (ήθελαν) να ντα πλησιασουμ. Ντεν κρειξαν να πενουμ στα μαγαζια τους στα καφενεία τους. Πολλές φορές  κρούιξαν (έδερναν)  ντα αντρις και εβριζαντα (τους έβριζαν) . Ενιωθαμ ξένοι ενιωθαμ ότι ήμασταν σε ξενο τόπο όχι στον τοπο μας. Κάνιξαμ ντουλιές (κάναμε δουλειές) για να μπορέσουννα ζήσουμ. Σου νεκλησια πενηξαμ (πηγαίναμε στην εκκλησία) . Ειχαμ ντα εικόνις από του ντικο μας νεκλησια από το Τσαρικλί. Οι ντόπιοι μας φέρθηκαν χειρότερα κι από ζώα κι ας ήμασταν αδέρφια τους. Οι ντόπιοι μας φωνάζανε «τουρκόσπορους» και ραιζαν ντου καρια μας. Λειξα σου γιαυτομ ητουρα τσιντι αντελφια μ Έλληνες; (Έλεγα στον ευατό μου. Αυτοί είναι αδέργια μου Ελληνες;) Γιαί να αφηκου ντου τοπουμ ντου σπιτικό μ ? (Γιατί να α΄σήσσω το σπιτικό μου και τον τόπο μου).

Ντε μπορεσαμ να μεινουμ στις Φιλιατές και μετά από καιρό πήραν μας και μας πήγαν  σε χωριά του Αλμυρού. Ήταν δύσκολα χρόνια.  Οι ντόπιοι και εκεί δεν μας κρειξαν. Χτυπαναν μας και όταν δουλευαμ  για αυτους κάποιοι δεν μας πλήρωναν. Αρρώσταιναν πολλοί τσι πεθεναν. Λούβα (θείος) μ Σίμος πέθανε από πνευμονία. Πολλοί πέθαιναν γιατί δεν ειχαμ γιατρούς να προλάβουν η να θεραπευσουν την αρρώστια. Ντεν μπορεσαμ να ζήσουμ μι ντα λίγα στρέμματα που μας έδωσε το κράτος και με τις δύσκολες συνθήκες και μετά από χρόνια οι άντρες εφχαν τζι πήγαν σου Δραπετσώνα και σου Ντουργουτ (Νέο Κόσμο) να φιαξνι παπλώματα για να βοηθούν τις γυναίκες που πομαν οπις (έμειναν πίσω) στα χωριά.

Ο τελικός σκοπός επετεύχθη. Ομογενοποίηση του Ελληνικού και Τουρκικού πληθυσμού εκατέρωθεν του Αιγαίου πελάγους. «Εθνοκάθαρση»  με νόμιμη συνθήκη. Σε κάθε περίπτωση ασχέτως πολιτικών αποφάσεων, Οι Έλληνες της Ανατολίας κληρονόμοι της ελληνικής πνευματικής αναγέννησης και της οικονομικής ανάπτυξης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία της περιόδου 1850-1922, οι 1.200.000 πρόσφυγες της Ανατολής, με την εργατικότητα, την επιχειρηματική δράση, τη δημιουργικότητα και τον πολιτισμό τους, συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στην ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας.