Οι επιπτώσεις της ενεργειακής κρίσης στα νοικοκυριά – Άρθρο του Ευθ. Ζιγγιρίδη

Γράφει ο Ευθύμιος Ζιγγιρίδης BEng ΜSc AMIEE MILT
Σύμβουλος Στρατηγικών Επενδύσεων

Οι αγορές ενέργειας παρουσιάζουν μεγάλες διακυμάνσεις μετά την πανδημία COVID-19 και η κατάσταση επιδεινώθηκε σημαντικά μετά τη σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας στα τέλη Φεβρουαρίου 2022, συμβάλλοντας στην παγκόσμια ενεργειακή κρίση.

Οι παγκόσμιες τιμές της ενέργειας αυξάνονται λόγω διαφόρων παραγόντων, συμπεριλαμβανομένης της συνεχιζόμενης γεωπολιτικής σύγκρουσης, της ταχείας παγκόσμιας οικονομικής ανάκαμψης μετά την πανδημία, της συνεχιζόμενης υψηλής εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα και της σοβαρής αναντιστοιχίας μεταξύ ζήτησης και προσφοράς ενέργειας1. Η Ρωσία είναι σημαντικός εξαγωγέας πετρελαίου (12% της παγκόσμιας προσφοράς το 2021) και φυσικού αερίου (23%).

Οι ευρωπαϊκές χώρες εξαρτώνται από τις εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου από τη Ρωσία, ήδη διατρέχουν υψηλό κίνδυνο, δεδομένου ότι οι αποθήκες φυσικού αερίου είχαν σχεδόν και πιθανώς σκόπιμα αδειάσει πριν από τον πόλεμο, αντιμετωπίζουν πρωτοφανείς ελλείψεις εφοδιασμού με καύσιμα, οι οποίες μετριάζονται ελάχιστα μόνο από την επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης και τον ήπιο χειμώνα την περίοδο 2022-2023. Ταυτόχρονα, οι αναδυόμενες οικονομίες υποφέρουν από υψηλό κόστος εισαγωγής καυσίμων και στέρηση καυσίμων.

Χαμένες ευκαιρίες για αναπροσανατολισμό επενδύσεων μετά την κρίση COVID-19 με τεράστια χρηματικά ποσά που χρησιμοποιήθηκαν για την επανεκκίνηση της οικονομίας και νωρίτερα αργή πρόοδος στην ενεργειακή μετάβαση αντικατοπτρίζονται και ενισχύουν την εξάρτηση από τις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων και τη σοβαρότητα της κρίσης του κόστους ζωής. Αυτή η κρίση ώθησε αρκετές οικονομίες σε ύφεση, προκάλεσε υψηλότερο πληθωρισμό, και ασκούν οδυνηρές πιέσεις στο κόστος ζωής στα νοικοκυριά σε όλο τον κόσμο^.

 Οι υψηλές τιμές ενέργειας επιβαρύνουν τα νοικοκυριά με δύο τρόπους. Από τη μία πλευρά, οι αυξήσεις των τιμών των καυσίμων αυξάνουν άμεσα τους λογαριασμούς καυσίμων των νοικοκυριών (για παράδειγμα, για θέρμανση και ψύξη, μαγείρεμα και κινητικότητα). Από την άλλη, εισροές ενέργειας και ορυκτών πρώτων υλών που απαιτούνται για την  παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών για τελική κατανάλωση από τα νοικοκυριά θα οδηγήσει σε υψηλότερες τιμές των στοιχείων που αφορούν τις δαπάνες των νοικοκυριών.

Λόγω της άνισης κατανομής του εισοδήματος, η οποία αντικατοπτρίζεται στα διαφορετικά καταναλωτικά πρότυπα των νοικοκυριών, οι αυξανόμενες τιμές της ενέργειας θα μπορούσαν να επηρεάσουν τα νοικοκυριά με πολύ διαφορετικούς τρόπους. Το δυσβάσταχτο κόστος της ενέργειας και άλλων αναγκών θα ωθούσε τους ευάλωτους πληθυσμούς σε ενεργειακή φτώχεια και ακόμη και ακραία φτώχεια. Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο μεταδίδονται οι παγκόσμιες τιμές ενέργειας στα νοικοκυριά μέσω των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού και του τρόπου με τον οποίο επηρεάζονται είναι ζωτικής σημασίας για τον αποτελεσματικό και δίκαιο σχεδιασμό πολιτικής.

Από την έναρξη της σύγκρουσης, οι τιμές της ενέργειας έχουν αυξηθεί απότομα, αλλά με διαφορετικά επίπεδα και διακυμάνσεις για διαφορετικά καύσιμα. Το συνολικό κατά κεφαλήν ενεργειακό κόστος των νοικοκυριών αυξήθηκε κατά 62,6%  έως 112,9% σε παγκόσμιο επίπεδο, συμβάλλοντας στην αύξηση των δαπανών των νοικοκυριών κατά 2,7-4,8%. Το άμεσο ενεργειακό κόστος συνέβαλε κατά 15,0–29,6% του πρόσθετου κόστους, ενώ το έμμεσο κόστος συνέβαλε κατά 44,8–83,4%. Το έμμεσο ενεργειακό κόστος των νοικοκυριών αυξήθηκε σημαντικά περισσότερο από το άμεσο ενεργειακό κόστος τους. Οι αυξανόμενες τιμές του αργού πετρελαίου και των προϊόντων πετρελαίου συνέβαλαν στο μεγαλύτερο μέρος της αύξησης του συνολικού ενεργειακού κόστους των νοικοκυριών (23,6-56,6%), ακολουθούμενο από τον άνθρακα και τα προϊόντα άνθρακα (14,0-28,8%) και το φυσικό αέριο (4,9-27,5%).

Οι αυξανόμενες τιμές της ενέργειας καθιστούν τα νοικοκυριά πιο ευάλωτα στην ενεργειακή φτώχεια, ιδίως κατά τη διάρκεια της ψυχρής περιόδου. Τα άτομα που πλήττονται από ενεργειακή ένδεια δεν έχουν πρόσβαση σε οικονομικά προσιτές ενεργειακές υπηρεσίες που υποστηρίζουν ένα αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο, συμπεριλαμβανομένης της επαρκούς θέρμανσης, ψύξης, φωτισμού και ενέργειας για την τροφοδοσία συσκευών. Ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA) ανέφερε πρόσφατα ότι ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα αυξάνεται παγκοσμίως.

Ο IEA προβλέπει ότι ο πληθυσμός χωρίς πρόσβαση σε ηλεκτρική ενέργεια θα αυξηθεί κατά 2,7% το 2022 σε σύγκριση με το 2021, με την αύξηση να συμβαίνει κυρίως στην υποσαχάρια Αφρική. Σε αυτή τη μελέτη, τα νοικοκυριά ορίζονται ως άτομα που βρίσκονται σε ενεργειακή φτώχεια όταν το ενεργειακό τους κόστος αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 10% των συνολικών δαπανών. Διαπιστώσαμε ότι 166-538 εκατομμύρια άνθρωποι (2,4-7,9% του παγκόσμιου πληθυσμού) ενδέχεται να κινηθούν προς την ενεργειακή φτώχεια λόγω των παγκόσμιων αυξήσεων των τιμών της ενέργειας.

Σε αντίθεση με τα πετρελαϊκά σοκ της δεκαετίας του 1970, η ενεργειακή κρίση στο πλαίσιο της σύγκρουσης Ρωσίας-Ουκρανίας περιλαμβάνει εκτίναξη των τιμών για όλα τα ορυκτά καύσιμα. Η παγκόσμια οικονομία είναι πολύ πιο διασυνδεδεμένη από πριν, μεγεθύνοντας τις αρνητικές επιπτώσεις μέσω των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού, ασκώντας οδυνηρές πιέσεις στο κόστος ζωής στα νοικοκυριά. Οι βραχυπρόθεσμες αυξήσεις του κόστους διαβίωσης που βιώνουν τα νοικοκυριά παγκοσμίως οφείλονται στις  παγκόσμιες αυξήσεις ν των τιμών της ενέργειας μετά τη σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας. Αυτό αντικατοπτρίζει την περιορισμένη ικανότητα των οικονομικών παραγόντων να υιοθετήσουν νέες τεχνολογίες και να στραφούν σε άλλα καύσιμα βραχυπρόθεσμα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι βραχυπρόθεσμες πολιτικές για την αντιμετώπιση της κρίσης του κόστους ζωής πρέπει να συνάδουν με τους στόχους μετριασμού της κλιματικής αλλαγής και άλλες μακροπρόθεσμες δεσμεύσεις βιώσιμης ανάπτυξης.

Αυτή η άνευ προηγουμένου παγκόσμια ενεργειακή κρίση θα πρέπει να υπενθυμίσει ότι ένα ενεργειακό σύστημα που εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τα ορυκτά καύσιμα διαιωνίζει τους κινδύνους ενεργειακής ασφάλειας και επιταχύνει την κλιματική αλλαγή, αλλά θα πρέπει να διδάξει τις κυβερνήσεις στην Ευρώπη και στην Ελλάδα ότι η μετάβαση πρέπει να γίνει σταδιακά και με μεγάλη προσοχή ώστε αφενός στην Ελλάδα να μπορέσουμε να εκμεταλλευτούμε τους δικούς μας υδρογονάνθρακες αφετέρου να  μην επιβαρυνθεί περαιτέρω ο Ευρωπαίος και Έλληνας πολίτης από λανθασμένες αποφάσεις των Βρυξελλών.