Πόλεμος κι ενέργεια οδηγούν σε επισιτιστική κρίση, γράφει ο Ευθύμης Ζιγγιρίδης

Από το ξέσπασμα της σύγκρουσης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, οι παγκόσμιες βιομηχανικές αλυσίδες, οι αλυσίδες εφοδιασμού και οι τιμές των εμπορευμάτων έχουν διαταραχθεί σοβαρά. Δεν είναι ασυνήθιστο για τις παγκόσμιες αγορές να υποφέρουν όταν δύο μεγάλες οικονομίες εμπλέκονται σε στρατιωτική σύγκρουση.

Γράφει ο Ευθύμιος Ζιγγιρίδης BEng MSc AMIEE MILT
Σύμβουλος Στρατηγικών Επενδύσεων

Τα ευγενή μέταλλα και τα ασφαλή περιουσιακά στοιχεία έχουν εκτοξευθεί καθώς ο χρυσός έφτασε τα 1.920 δολάρια ανά ουγγιά. Σε μια περιοχή που είναι σημαντικός προμηθευτής και εξαγωγέας παγκόσμιας ενέργειας, ειδικά πετρελαίου και φυσικού αερίου, η σύγκρουση οδήγησε σε άνοδο των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου. Η τιμή του πετρελαίου Brent ανέβηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα πάνω από τα 116 δολάρια το βαρέλι. H τιμή του φυσικού αερίου ξεπέρασε τα 190 ευρώ την μεγαβατώρα (193,95 για την ακρίβεια) στις 2 Μαρτίου  σημειώνοντας αύξηση 55,34%. Να σημειωθεί από την ημέρα που έκανε εισβολή η Ρωσία στην Ουκρανία η τιμή του φυσικού αερίου έχει υπερδιπλασιαστεί.

Επιπλέον, η Ρωσία και η Ουκρανία είναι σημαντικοί παραγωγοί σιταριού, καλαμποκιού και ηλιέλαιου, επομένως οι τιμές των γεωργικών προϊόντων έχουν επίσης αυξηθεί απότομα.

Ο συνδυασμός του πολέμου με την ξηρασία στη Νότια Αμερική και την έλλειψη εργατικού δυναμικού στη Μαλαισία θα οδηγήσει σε δραματική αύξηση των τιμών των τροφίμων. Η Ρωσία και η Ουκρανία αποτελούν το 25% της παγκόσμιας αγοράς σίτου, το 20% της αγοράς καλαμποκιού και το 80% των εξαγωγών ηλιελαίου.

Ειδικότερα η Ρωσία είναι ο κορυφαίος εξαγωγέας μαλακού σιταριού στον κόσμο. Η χώρα αντιπροσωπεύει το 10% της παγκόσμιας παραγωγής και το 20% των διεθνών εξαγωγών. Η Ουκρανία είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος εξαγωγέας στο μαλακό σιτάρι, διεκδικώντας μερίδιο 10%. Η χώρα κατέχει επίσης ποσοστό στις διεθνείς εξαγωγές καλαμποκιού που υπερβαίνει το 10%. Η Αίγυπτος είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας σιταριού και η χώρα λαμβάνει το 60% των σιτηρών από τη Ρωσία και σχεδόν το 30% από την Ουκρανία.

Η Κίνα, ο μεγαλύτερος εισαγωγέας καλαμποκιού στον κόσμο, που χρησιμοποιείται σαν ζωοτροφή, θα επηρεαστεί επίσης, καθώς λαμβάνει το 30% των εξαγωγών καλαμποκιού της Ουκρανίας. Παράλληλη κρίση προκαλεί και η αύξηση των τιμών των λιπασμάτων, δεδομένων των κυρώσεων κατά της Λευκορωσίας από τις ΗΠΑ και των κυρώσεων κατά της Ρωσίας από τη Δύση. Οι αγρότες αναμένεται να περιορίσουν τη χρήση λιπασμάτων κάτι που θα σημάνει και μείωση των σοδειών. Οι διακοπές λειτουργίας που βιώνουμε σε όλη την Ευρώπη έχουν πλέον αντίκτυπο στην τιμολόγηση των λιπασμάτων παγκοσμίως. Όλα τα κύρια θρεπτικά συστατικά που χρησιμοποιούν οι αγρότες είναι [τιμολογημένα] σημαντικά υψηλότερα από ό,τι πριν από ένα χρόνο, εν μέρει λόγω της υψηλότερης ζήτησης και του αυξημένου κόστους παραγωγής λιπασμάτων.

Η σύγκρουση έχει επηρεάσει την ικανότητα των εμπόρων να εκπληρώνουν τις συμβάσεις και οι έμποροι πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τους κινδύνους από τη συνέχιση των συναλλαγών με εταιρείες και στις δύο χώρες, καταστέλλοντας την προθυμία τους να κάνουν νέες παραγγελίες. Έχει διαταράξει τα συστήματα logistics της ηπειρωτικής χώρας και τα λιμάνια των δύο εθνών, καθυστερώντας σε μεγάλο βαθμό τους χρόνους παράδοσης. Επιπλέον, η άνοδος των τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου έχει αυξήσει σημαντικά το κόστος της ναυτιλίας. Μακροπρόθεσμα, αυτό θα οδηγήσει επίσης σε μεγαλύτερη  αύξηση της τιμής των λιπασμάτων, αυξάνοντας έτσι το κόστος παραγωγής σιτηρών.

Η εκδίωξη της Ρωσίας  από το διεθνές σύστημα διακανονισμού SWIFT, το οποίο θα περιορίσει σε μεγάλο βαθμό τις εξαγωγές της Ρωσίας και θα επιδεινώσει τις ελλείψεις στην αγορά. Οι αυξήσεις των τιμών στο σιτάρι και το καλαμπόκι, που αποτελούν τις κύριες εξαγωγές της Ρωσίας και της Ουκρανίας, θα επηρεάσουν επίσης τα προϊόντα υποκατάστασης, όπως το ρύζι και η σόγια, με αποτέλεσμα συλλογικό άλμα στις τιμές των γεωργικών προϊόντων. Η κρίση στην Ουκρανία αύξησε και το κόστος της ναυτιλιακής ασφάλισης, το οποίο τελικά αντικατοπτρίστηκε στις τιμές πώλησης των αγαθών. Ένας άλλος παράγοντας που δεν μπορεί να αγνοηθεί είναι ότι κάθε φορά που ο κόσμος αντιμετωπίζει καταστροφές ή πολέμους, τα ζεστά χρήματα θα κάνουν κύματα. Είναι τα αρπακτικά των παγκόσμιων αγορών και σκόπιμα θα ανεβάσουν τις τιμές των εμπορευμάτων.

Οι χώρες που βασίζονται σημαντικά στις εισαγωγές ρωσικών ή ουκρανικών αγροτικών προϊόντων θα νιώσουν σε μεγάλο βαθμό  τις αλλαγές. Ορισμένες χώρες, για παράδειγμα, εισάγουν μεγάλη ποσότητα καλαμποκιού από την Ουκρανία κάθε χρόνο για χρήση ως τρόφιμα, λάδι και ζωοτροφές. Τώρα το κόστος του καλαμποκιού έχει αυξηθεί, όχι μόνο θα αυξήσει τις τιμές των προϊόντων καλαμποκιού, του καλαμποκέλαιου, αλλά και το κόστος της εκτροφής χοίρων, αυξάνοντας έτσι την τιμή του χοιρινού κρέατος.

Σε όλη την Ευρώπη τα τελευταίο έτος με τον φόβο της ενεργειακής κρίσης και με τις σταδιακές κυμάνσεις της ενέργειας παρατηρείται μεγάλο πρόβλημα στον κλάδο των αγροτών και κτηνοτρόφων κυρίως στην Ελλάδα. Πολλοί νέοι αγρότες εγκαταλείπουν τον κλάδο αφού αδυνατούν να ανταπεξέλθουν λόγω αυξημένων καυσίμων και λιπασμάτων. Αυτό έχει ως συνέπεια την έλλειψη κάποιων ειδών αφού μειώνεται η παραγωγή με αποτέλεσμα τις υψηλές τιμές. Σε 414,1 δισεκατομμύρια ευρώ σε βασικές τιμές, μειωμένη κατά 1,1% σε σύγκριση με το 2019 ανήλθε η συνολική αγροτική παραγωγή στην ΕΕ το 2020, σύμφωνα με τις τελικές εκτιμήσεις για τον αγροτικό τομέα που δημοσιεύθηκαν πρόσφατα από τη Eurostat. Αναμένεται περαιτέρω μείωση για το 2021.

Οι αγρότες και οι κτηνοτρόφοι χρειάζονται ενίσχυση το σωστό χρόνο, δηλαδή την περίοδο της σποράς για παράδειγμα. Η οικονομική ενίσχυση τους σε άλλο χρόνο μεταγενέστερο θα οδηγήσει πολλούς στην εγκατάλειψη των γεωργικών δραστηριοτήτων τους λόγω έλλειψης ρευστότητας.

Η παγκόσμια ενεργειακή κρίση θα μπορούσε να κλιμακωθεί σε παγκόσμια επισιτιστική κρίση που θα οδηγήσει σε λιμό σε ευάλωτες χώρες, εκτός εάν ληφθούν επείγοντα μέτρα σε επίπεδο ΕΕ. Eίναι ευθύνη των χωρών να προσπαθήσουν να βρουν εναλλακτικές πηγές ενέργειας για τη γεωργική παραγωγή και τους τρόπους διασφάλισης της πρόσβασης των πολιτών τους σε τρόφιμα.