Απόσπασμα της ομιλίας του κ. Τριαντάφυλλου Σπανού, Γραμματέα της Φιλαρχαίου Αλμυρού, θεολόγου του Γυμνασίου Σούρπης

Βρισκόμαστε στην τελευταία και οριστική επανάσταση του 1878, των υπόδουλων στην Οθωμανική αυτοκρατορία Θεσσαλών. Μετά από αυτό το επαναστατικό κίνημα, όλα θα αλλάξουν και πολύ σύντομα, μόλις σε τρία χρόνια, το 1881, 17 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ Ο ΑΛΜΥΡΟΣ, 2 Νοεμβρίου ο Βόλος, όλη η Μαγνησία ευρύτερα, αλλά και η Θεσσαλία θα ελευθερωθούν και θα ενταχτούν επιτέλους στο ελληνικό βασίλειο, στην ελληνική επικράτεια.
Στην Ελλάδα το 1878 επικρατεί μεγάλος αναβρασμός, που εντείνεται με την κήρυξη του Ρωσοτουρκικού πολέμου. Οι Ρώσοι νικούν τους Τούρκους, που υποχωρούν σε όλα τα μέτωπα του πολέμου, η οικουμενική κυβέρνηση στην Αθήνα, του υπέργηρου ήρωα Κωνσταντίνου Κανάρη παραιτείται και αναλαμβάνει η κυβέρνηση Αλέξανδρου Κουμουνδούρου στις 12 Ιανουαρίου 1878.
Υπάρχει ισχυρή πίεση από την κοινή γνώμη για εξέγερση των υπόδουλων Ελλήνων σε Θεσσαλία, Ήπειρο, αλλά και Μακεδονία και ο Κουμουνδούρος διατάζει είσοδο του ελληνικού στρατού στα θεσσαλικά σκλαβωμένα εδάφη.
Εδώ στη περιοχή του Αλμυρού, σε όλα τα μέρη πέρα από την Σούρπη και την Αμαλιάπολη -Νέα Μιτζέλα, που ήταν τα τελευταία ακριτικά, μεθοριακά χωριά της πρώτης Ελλάδος.
Η δικαιολογία της εισόδου του ελληνικού στρατού ήταν η προστασία των δεινοπαθούντων από τους Τούρκους ελληνικών πληθυσμών. Δύο εβδομάδες περίπου μετά, στις 23 Ιανουαρίου, η κυβέρνηση διατάζει την άμεση επιστροφή του στρατού που είχε εισβάλλει στη Θεσσαλία, αφού έχουν επέμβει και πιέζουν αφόρητα οι τρεις προστάτιδες ευρωπαϊκές δυνάμεις Γαλλία-Ρωσία-Αγγλία.
Φεύγει ο στρατός και αρχίζει η εκδικητική μανία των Τούρκων ατάκτων γκέκηδων στα θεσσαλικά χωριά. Έτσι πολλοί στρατιωτικοί, κυρίως υπαξιωματικοί, δεν υπακούουν, λιποτακτούν ουσιαστικά, μένουν στις παραμεθόριες περιοχές εντός του τουρκικού εδάφους, στον Πλάτανο δηλαδή στα μέρη μας, στα χωριά της Όθρυος, στα χωριά γύρω από τον Αλμυρό, με στόχο να τα υπερασπίσουν από τα αντίποινα και τις σφαγές.Συγκροτούν έτσι μαζί με εθελοντές που έρχονται από την ελεύθερη Ελλάδα, όπως φοιτητές από Αθήνα, φιλέλληνες Ευρωπαίους και τον ΙΕΡΟ ΛΟΧΟ με τους 300 πολεμιστές από την Θήβα, τα πρώτα επαναστατικά σώματα και έτσι ξεκινά η ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1878. Ήδη από την περασμένη χρονιά, το 1877, τα αδέλφια Θρασύβουλος και Αχιλλέας Βελέντζας, γιοί του ηρώα του 1821 Γιάννη Βελέντζα (που εκείνα τα χρόνια ζούσαν στη Θήβα ο πρώτος ως οικονομικός υπάλληλος, ο δεύτερος ως Μοίραρχος Χωροφυλακής) είχαν δημιουργήσει ετοιμοπόλεμα στρατιωτικά σώματα στον τόπο τους στον Πτελεό Μαγνησίας.

Αμέσως τον Ιανουάριο του 1878 σε σύσκεψη οπλαρχηγών στη Βρύναινα αποφασίζουν να πλήξουν πρώτα την Μονή Κάτω Παναγίας Ξενιάς, όπου είχαν βρεί καταφύγιο οι Τούρκοι στρατιώτες. ΤΙ ΗΤΑΝ ΟΜΩΣ Ο ΝΕΟΣ ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ ΟΠΩΣ ΟΝΟΜΑΖΟΝΤΑΝ: συστάθηκε τον Ιούλιο του 1877, έξι μήνες δηλαδή πριν έρθει στο τόπο μας να πολεμήσει ,με πρωτοβουλία των Θηβαίων πατριωτών. Στόχος να συνδράμει στην απελευθέρωση των υποδούλων Θεσσαλών.
Μετά τον Θηβαϊκό Ιερό Λόχο δημιουργήθηκαν και σε άλλα μέρη εκείνα τα χρόνια Ιεροί λόχοι, όπως σε Λαμία, Πάτρα ο λεγόμενος Αχαϊκός λόχος και ο φοιτητικός ιερός λόχος στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Ήταν ως ονομασία η ανάμνηση του αρχαίου π.Χ., ενδόξου ιερού λόχου των Θηβών στα χρόνια του βασιλιά Πελοπίδα. Απαρτίστηκε από 300 νέους ,από τις ευγενέστερες και καλύτερες οικογένειες της επαρχίας της Θήβας Βοιωτίας. Αρχηγοί του, οι Βοιωτάρχες όπως αποκαλούνταν, ήταν οι Λουκάς Μπέλλος γιατρός, Σπύρος Κουκουλέζας γιατρός και Γιώργος Πετούσης ο εύγλωττος δικηγόρος.
Ανάμεσα στα ιδρυτικά μέλη και ο Θρασύβουλος Βελέντζας. Σύντομα δε έφεραν τον λόχο στις θεσσαλικές πεδιάδες. Στις 26 Ιανουαρίου εκκλησιάστηκαν στην Θήβα, έδωσαν τον όρκο πίστης και μετά αναχώρησαν για το λιμάνι της Χαλκίδας, από εκεί στο λιμάνι της Στυλίδας και 7 Φεβρουαρίου 1878 έφτασαν στον Πλάτανο, τον σημερινό παλαιό ερειπωμένο Πλάτανο, όπου συμμετείχαν στην μάχη , για να σώσουν το χωριό από τις επιθέσεις των Τούρκων. Πριν είχαν γίνει δυο μάχες γύρω από την μονή Ξενιάς, που πολιορκούνταν από τους Έλληνες επαναστάτες, 17 και 20 Ιανουαρίου και αμέσως μετά, αρχές Φεβρουαρίου 1878 , δύο ακόμη μάχες στον Πλάτανο και στη γύρω του περιοχή, ως τον Αλμυρό.
Στη δεύτερη μάχη του Πλάτανου όπως προαναφέρθηκε, στις 12 Φεβρουαρίου 1878, είναι η στιγμή που εμφανίζεται στα μέρη μας Ο ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ ΤΩΝ 300 ΘΗΒΑΙΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ.
Τα ελληνικά επαναστατικά σώματα χάνουν την μάχη, οι Τούρκοι ερχόμενοι χιλιάδες από τον Στρατώνα του Αλμυρού επελαύνουν, αρχίζουν να καταστρέφουν το χωριό και κατά το μεσημέρι εμφανίζεται ερχόμενος από την Σούρπη ο Ιερός Θηβαϊκός Λόχος ,μαζί με εθελοντές υπό τον οπλαρχηγό Φράγκο Φράγκου, ή γερό Φράγκο όπως τον φώναζαν.
Στη Σούρπη, στον τελευταίο οικισμό του ελληνικού κράτους, έμενε ο ιερός λόχος στον εκεί Ελληνικό στρατώνα, όπου είχε συσταθεί Επιμελητήριο για εφοδιασμό των αγωνιστών και Θεραπευτήριο για τους τραυματίες. Ο ελληνικός στρατώνας που και σήμερα υπάρχει και στέκει ολόρθος στον τόπο μου την Σούρπη, μαζί με τον ερειπωμένο δυστυχώς Τουρκικό, τον Κισλά. Ένα δίδυμο ιστορικό μνημείο, χαμένο δυστυχώς στη λήθη του χρόνου, εκείνης της ηρωικής περιόδου των πρώτων συνόρων του ελληνικού κράτους και της απελευθέρωσης της Θεσσαλίας.
Οι επαναστάτες παραμένουν στις θέσεις τους στο χωριό του Πλατάνου, αλλά η έλλειψη πολεμοφοδίων αναγκάζει τα αδέλφια Βελέντζα και τους άλλους σωματάρχες να το εγκαταλείψουν.
Ωστόσο η συμβολή του Ιερού λόχου ήταν ότι βοήθησε τα μέγιστα στην οργανωμένη αποχώρηση, με πολύ λίγες απώλειες ,των επαναστατικών ομάδων από τον Πλάτανο, μόλις 16 νεκροί στο ελληνικό στρατόπεδο, ενώ οι Τούρκοι είχαν 130 νεκρούς στρατιώτες.
Διασώζεται μάλιστα ένα στιχούργημα των ιερολοχιτών μετά την μάχη του Πλατάνου: Ένα μπαϊράκι έβγαινε από της Ξενιάς τα μέρη, έλαμψε ο κάμπος του Αλμυρού ,ταράχτηκε το ασκέρι….
Αποσύρονται στα Κελλέρια, έναν οικισμό λίγο πριν την κάτω Ξενιά και στη Βρύναινα.
Μετά την μάχη του Πλατάνου κλείνει το σκηνικό των μαχών στη περιοχή του Αλμυρού και συνεχίζεται η Θεσσαλική επανάσταση στα μέρη του Πηλίου τον Μάρτιο του 1878, με αποκορύφωμα την μάχη της Μακρινίτσας. Στις 24 Μαρτίου του 1878 στη Μονή Ξενιάς γράφεται ο επίλογος, συγκεντρώνονται όλα τα επαναστατικά σώματα Αλμυρού και Πηλίου, με γενικό αρχηγό τον Θρασύβουλο Βελέντζα. Στις 25 Μαρτίου το πρωί γίνεται Δοξολογία έξω από την μονή Παναγίας Ξενιάς και γύρω από το θυσιαστήριο μπαίνουν οι σημαίες, τα μπαϊράκια, των επαναστατικών σωμάτων.
Την δοξολογία θα τελέσει ένας Θηβαίος του Ιερού λόχου, ο ιερομόναχος Σέργιος Πετρούλιας και αμέσως μετά ο Διοικητής του Ιερού Λόχου, προφανώς ο δικηγόρος Γιώργος Πετούσης, εκφωνεί τον αποχαιρετιστήριο λόγο ,που κάνει όλους να κλάψουν από συγκίνηση. Ένας λόγος που διασώθηκε ολόκληρος από τον Μιλτιάδη Σειζάνη, δημοσιογράφο που κάλυπτε τα γεγονότα για αθηναϊκές εφημερίδες (αναδημοσίευση όλου του λόγου στο 5ο Δελτίο της Φιλαρχαίου Αλμυρού, 2001).
Ο ιερός λόχος συνέχισε την εθνική του δράση του, συμμετείχε και σε μάχες στα Φάρσαλα και στον Δομοκό και στο τέλος επέστρεψε στη βάση του στη Θήβα, όπου και διαλύθηκε.
Οι ιστορικές πηγές που ανέτρεξα για την σύνταξη της παρουσίασης της έρευνας: Ο ΝΕΟΣ ΙΕΡΟΣ ΛΟΧΟΣ ΤΩΝ ΘΗΒΩΝ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1878 ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΑΛΜΥΡΟΥ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ, στις 16 Αύγουστου 2021 στο προαύλιο του Ωδείου Αλμυρού στα πλαίσια των εκδηλώσεων για την απελευθέρωση της πόλης από τους Τούρκους (17 Αυγούστου 1881) ήταν κυρίως: α) Το βιβλίο του Γεωργίου Σούρλα –Η Μαγνησία στους απελευθερωτικούς αγώνες του έθνους- 200 χρόνια από την επανάσταση του 1821, εκδ. 2021 β) η έρευνα του Απόστολου Παπαθανασίου στο 5ο Δελτίο της Φιλαρχαίου Αλμυρού, εκδ 2001-Οι μάχες στη Μονή Ξενιάς και στον Πλάτανο Αλμυρού το 1878 και ο ιστορικός ρόλος των οπλαρχηγών Βελεντζαίων και γ) το μνημειώδες έργο του Μιλτιάδη Σειζάνη – Η πολιτική της Ελλάδος και η επανάσταση του 1878 σε Μακεδονία, Ήπειρο και Θεσσαλία. Το κατεξοχήν βέβαια βιβλίο, ιστορικό πόνημα, που παρουσιάζει τον νέο ιερό λόχο των Θηβών είναι του συνάδελφου εκπαιδευτικού και ιστορικού ερευνητή Αθανάσιου Καραπέτσα με τίτλο: Ο νέος Ιερός Λόχος της Θήβας, η θεσσαλική επανάσταση του 1878, εκδ. 2014.