Πρωτοχρονιάτικα έθιμα μέσα από τη ζωή του Αγίου Βασιλείου – γράφει ο Τρ. Σπανός

γράφει ο θεολόγος Τρ. Σπανός

Την πρωτοχρονιά, την αυγή του νέου έτους, τα μικρά παιδιά περιμένουν τα δώρα από τον Άγιο Βασίλειο (330-1 Ιανουαρίου 379 μ.Χ.), ενώ οι μεγαλύτεροι περιμένουν την ώρα που θα κόψουν την Βασιλόπιτα. Ένα έθιμο της Βασιλόπιτας που έρχεται από τα βάθη των αιώνων, όταν ο Βασίλειος ήταν Επίσκοπος στον τόπο του στην Καισάρεια της Καππαδοκίας, μετά το 370 μ.Χ. Ο Έπαρχος,ο διοικητής της περιοχής, στην τότε Ανατολική Ρωμαϊκή (μετέπειτα Βυζαντινή) αυτοκρατορία πήγε με σκληρές διαθέσεις να εισπράξει τους κρατικούς φόρους. Οι κάτοικοι φοβισμένοι και έχοντας περάσει μια δύσκολη χρονιά, με ξηρασία, έλλειψη σοδειάς στα χωράφια και φοβερή πείνα, αδυνατούσαν να καταβάλλουν τους φόρους. Ζήτησαν από το πιο άγιο και σεβαστό πρόσωπο του τόπου τους, τον Δεσπότη τους Βασίλειο, να μεσολαβήσει, να τους προστατέψει. Αυτός τους προέτρεψε, γνωρίζοντας την σκληροκαρδία του Επάρχου, να του φέρουν ότι πολυτιμότερο αντικείμενο είχαν στα σπιτικά τους. Μάζεψαν έτσι πολλά  χρυσά κι ασημένια αντικείμενα, κοσμήματα, νομίσματα-φλουριά της εποχής, τα έδωσαν στον Ιεράρχη τους που βγήκε έξω από τα τείχη της πόλης να προϋπαντήσει τον σκληρό αξιωματούχο. Η εμφάνιση ενός ασκητικού, ταπεινού, ιερωμένου (όπως ήταν πραγματικά η μορφή του Αγ. Βασιλείου) και η πειθώ των λόγων του μαλάκωσε, καταπράυνε, την ψυχή του κρατικού άρχοντα που δεν θέλησε να πάρει αυτά που του πρόσφερε, αντί φόρων, ο Βασίλειος. Έφυγε λοιπόν λέγοντάς τους ότι θα ‘ρθει την επόμενη  χρονιά για τους φόρους. Γύρισαν πίσω όλοι χαρούμενοι στην Καισάρεια και ο Βασίλειος προσπάθησε να μοιράσει τα χρυσά αντικείμενα. Ο χωρισμός όμως ήταν δύσκολος γιατί πολλοί είχαν προσφέρει ίδια κοσμήματα και νομίσματα. Τότε ο Επίσκοπός τους σκέφθηκε το εξής: τους είπε να φτιάξουν πίτες, μικρούς άρτους και την επόμενη ημέρα Κυριακή να τις πάνε στο ναό. Πράγματι την επομένη ημέρα, μετά την Θεία Λειτουργία, μαζί με το αντίδωρο, ο Βασίλειος έδωσε στον καθένα ενορίτη του και μια πίτα όπου είχε βάλει ένα χρυσό αντικείμενο. Έτσι ο κάθε χριστιανός πήρε την βασιλόπιτα του, την «Βασιλειόπιτα» που είχε μέσα ένα «δώρο», ένα χρυσό κόσμημα ή ένα νόμισμα, φλουρί (κωνσταντινάτο που έλεγαν στα βυζαντινά  χρόνια).

Το έθιμο με τα δώρα στα μικρά παιδιά και την καμινάδα στο τζάκι

Αναφέρει η λαϊκή Μικρασιάτικη, αλλά και Καππαδοκική παράδοση: ο Βασίλειος έμαθε ότι ένας φτωχός ενορίτης του ήθελε να παντρέψει τις τρεις κόρες του αλλά οι μέλλοντες σύζυγοι ήθελαν τη λεγόμενη «προίκα», περιουσία δοσμένη από την οικογένεια της νύφης. Έφτιαξε λοιπόν τρία σακουλάκια, πουγκιά, με πολλά νομίσματα, που τα είχε συγκεντρώσει από προηγούμενο έρανο σε πλουσίους του τόπου του.  Δίσταζε όμως να πάει στο σπιτικό του φτωχού κατοίκου της Καισάρειας, έβαλε λοιπόν ένα ευκίνητο, σβέλτο, νέο παιδί του τόπου του να ανέβει στη στέγη του σπιτιού, μια ημέρα φυσικά που δεν είχε αναφθεί το τζάκι και από την σβηστή καμινάδα έριξε τα τρία σακουλάκια. Έτσι ο φτωχός πατέρας το επόμενο πρωινό βρήκε στην εστία του τζακιού του τα τρία «ουρανοκατέβατα» πουγκιά και προίκισε τις κόρες του, μην μαθαίνοντας βέβαια ποτέ για τον μεγάλο ευεργέτη του.

Όσον αφορά στα δώρα στα μικρά παιδιά την πρώτη ημέρα του έτους, η λαϊκή παράδοση από την ζωή του Αγ. Βασιλείου αναφέρει: ο Άγιος είχε ως συνήθεια στη ζωή του, λίγο πριν τον ερχομό του νέου χρόνου, με το αγαπημένο του ξύλινο ραβδί στο χέρι, να περιδιαβαίνει τους δρόμους της Καισάρειας. Καλόβολος πάντα και καλοσυνάτος «κουβεντιαστής», όσους συναντούσε τους έδινε την ιερατική του ευλογία, τις ευχές για το νέο έτος και ιδίως όταν συναντούσε μικρά παιδιά πρόσφερε ένα μικρό, συμβολικό δώρο (θερμές ευχαριστίες για την γραπτή απόδοση του κειμένου, από χειρόγραφες σημειώσεις μου, στον π. Γεώργιο Γεωργιάδη, Νοέμβριος του 2015).

Ο Βασίλειος υπήρξε στην εκκλησιαστική ιστορία κορυφαίος θεολόγος και εκκλησιαστικός Πατέρας, αλλά και ο Ιεράρχης της κοινωνικής προσφοράς. Πασίγνωστη η ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΑ που δημιούργησε στον τόπο του, μια μικρή πόλη δίπλα στην Καισάρεια, με νοσοκομείο, ορφανοτροφείο, ξενώνες, σχολεία, εργαστήρια. Και ένα επίκαιρο σχόλιο:  όποτε πηγαίνουμε, εδώ και 4 χρόνια, με το σχολείο της Σούρπης επίσκεψη Αγάπης στην «Κιβωτό του κόσμου» στο Διμήνι του Βόλου, αντικρύζω τη σύγχρονη «μικρή Βασιλειάδα» για τα 27 παιδιά, που δημιούργησε ο π. Αντώνιος στα μέρη μας. 

ΚΑΛΗ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕ ΥΓΕΙΑ ΣΕ ΟΛΟΥΣ