Η γιορτή των Τριών Ιεραρχών (γράφει ο θεολόγος Τριαντάφυλλος Σπανός)

Από τον καθηγητή θεολογίας στο Γυμνάσιο Σούρπης, κο Τριαντάφυλλο Σπανό λάβαμε και δημοσιεύουμε το παρακάτω κείμενο σχετικά με τους Τρεις Ιεράρχες.

Η γιορτή των Τριών Ιεραρχών που τιμά στις 30 Ιανουαρίου η σχολική κοινότητα της χώρας μας σηματοδοτεί για μαθητές και εκπαιδευτικούς, αλλά και για τους πιστούς της Εκκλησίας μας, τη διαχρονική αξία των Τριών Ιεραρχών ως πρότυπα γνώσης και παιδείας. Οι σοφοί Ιεράρχες, Γρηγόριος ο Θεολόγος, Βασίλειος ο Μέγας, Ιωάννης ο Χρυσόστομος στήριξαν και διαμόρφωσαν την ελληνορθόδοξη σκέψη, που εδράζεται σε δύο ισχυρούς πυλώνες, την ελληνική σκέψη και την ορθόδοξη πίστη.
Η Θεολογία, η διδασκαλία, τα έργα τους διαμόρφωσαν, όπως διατυπώνει ένας σύγχρονος διανοητής: “μια έκφραση εκχριστιανισμένου ελληνισμού”. Αξιοποίησαν δηλαδή, με τον πιο ενδεδειγμένο τρόπο, αρετές και αρχές του αρχαίου ελληνικού πνεύματος και τις προσάρμοσαν στο χριστιανικό πνεύμα αγάπης, πίστης, δικαιοσύνης, ανθρώπινης κατανόησης και αλληλεγγύης.
Η γιορτή των τριών Πατέρων της Εκκλησίας μας, που έζησαν στον 4ο αιώνα, τον λεγόμενο και “χρυσό” αιώνα της εκκλησιαστικής ιστορίας, καθιερώθηκε αρχικά στην Κωνσταντινούπολη τον 11ο αιώνα, το 1081 συγκεκριμένα, ως καθαρά εκκλησιαστική γιορτή. Ήταν η κοινή μνήμη Αγίων που προστάτευσαν, στήριξαν και καλλιέργησαν τα ελληνικά γράμματα, την ελληνική παιδεία. Η γιορτή των Τριών Ιεραρχών δεν αναφέρεται ως σχολική πριν τον 19ο αιώνα. Για πρώτη φορά οι ιστορικές πηγές την καταγράφουν ως σχολική το 1805 στη συνοικία Σταυροδρόμι της Κωνσταντινούπολης, όπου γίνονταν και ως εκδήλωση τιμής για τους ευεργέτες και δωρητές του σχολείου, που υπήρχε σ’αυτήν την γειτονιά της Πόλης. Το 1812, λίγα χρόνια δηλαδή αργότερα, βρίσκουμε την 30ή Ιανουαρίου ως γιορτή στην περίφημη Ευαγγελική σχολή της Σμύρνης, όπου και εδώ τιμώνταν οι ευεργέτες της σχολής. Το 1824 στην Ιόνιο Ακαδημία της Κέρκυρας οι Τρεις Ιεράρχες γιορτάζονται ως προστάτες άγιοι της Επτανησιακής αυτής σχολής.
Με την απελευθέρωση από την οθωμανική σκλαβιά και τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους αρχίζει να καθιερώνεται, ως εκπαιδευτική, η γιορτή των Τριών Ιεραρχών. Το 1841 στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών γιορτάζεται για πρώτη φορά η 30ή Ιανουαρίου ως μνήμη των Τριών Ιεραρχών και ταυτόχρονα γίνεται εκδήλωση μνήμης για τους ευεργέτες του Πανεπιστημίου. Φθάνουμε τελικά στον 20ό αιώνα, όταν το 1911 θεσμοθετεί το Πανεπιστήμιο της Αθήνας τους Τρεις Ιεράρχες στο νέο του κανονισμό και την εντάσσει στις γιορτές του, ως πανεπιστημιακή φυσικά γιορτή. Στα μετέπειτα χρόνια οι προστάτες άγιοι των ελληνικών σχολείων θα γενικευθούν σε πανελλήνια κλίμακα και περίπου εδώ και έναν αιώνα, στις 30 Ιανουαρίου κάθε χρόνο, η Ελληνική Πολιτεία και το Υπουργείο Παιδείας θα καθιερώσουν αυτήν τη γιορτή στη σχολική χρονιά.
Ο λαός μας τιμά σήμερα τους Τρεις Ιεράρχοντες, άρχοντες όπως τους ονομάζει, γι’αυτό και γιορτάζουν τα ονόματα Αρχοντής, Αρχοντία, Αρχοντούλα, ενώ αρκετά σχολεία εκκλησιάζονται με την παραδοσιακή σημαία της γιορτής, με τις μορφές των τριών Αγίων και τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο στη μέση. Αν ποτέ επισκεφθείτε την Ανατολική Μακεδονία και βρεθείτε στα μέρη της Καβάλας αξίζει να κάνετε μια στάση στη Νέα Καρβάλη. Εκεί στο ναό του Αγ. Γρηγορίου φυλάσσονται ιερά λείψανα και των Τριών Ιεραρχών, αλλά και το σεπτό σκήνωμα του Γρηγορίου του Θεολόγου. Ο ναός κτίσθηκε από Καππαδόκες πρόσφυγες το 1924 που ήρθαν από την παλαιά Καρβάλη, μετά την Μικρασιατική καταστροφή (ένας ναός σαν τον Αγ. Βασίλειο στο Αργιλοχώρι του Αλμυρού, που κτίσθηκε και αυτός από Καππαδόκες τα ίδια περίπου χρόνια). Η παλαιά Καρβάλη είναι ένα χωριό στη μακρινή ελληνική Καππαδοκία, όπου έζησε ο Αγ. Γρηγόριος και όπου το 390 Μ.Χ. είχε ενταφιασθεί. Αν μάλιστα αξιωθείτε να επισκεφθείτε την Βασιλεύουσα πόλη, την Κωνσταντινούπολη και το Οικουμενικό Πατριαρχείο, εκεί στον Πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου υπάρχει ιερή λειψανοθήκη των Τριών Ιεραρχών, με εξέχουσα θέση τον Αγ. Βασίλειο.
Και βέβαια αξίζει να τονισθεί ότι μια δημιουργία ενός από τους Τρεις Ιεράρχες, του Ιωάννη Χρυσοστόμου, είναι η Θεία Λειτουργία, που ο ίδιος διαμόρφωσε και εισήγαγε στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Μια Θ. Λειτουργία που τελέσθηκε στη γιορτή των Τριών Ιεραρχών στους ναούς (το ίδιο συμβαίνει σχεδόν κάθε Κυριακή και εορτή).
Θα ολοκληρώσω το άρθρο μου στη γιορτή της εκπαίδευσης με τη ρήση, τη φράση του Αγ. Βασιλείου, του αγίου των φτωχών (έτσι φυσικά ονομάσθηκε για την περίφημη φιλάνθρωπη Βασιλειάδα του), αλλά και του πανεπιστήμονα αγίου, αφού πρόλαβε, αν και έζησε μόλις 49 χρόνια, να μορφωθεί σ’ όλες τις Επιστήμες της εποχής του. Είπε λοιπόν ο Αγ. Βασίλειος: “Η παιδεία είναι η μόνη από τα αποκτήματα του ανθρώπου που δεν αφαιρείται, όσο ζει ο άνθρωπος, αυτή θα παραμένει”. Και μία πρόταση για την τοπική μας σχολική κοινωνία. Όπως προανέφερα στην αρχή του άρθρου, η γιορτή συνδυάζονταν διαχρονικά με εκδήλωση τιμής και μνήμης για τους ευεργέτες, δωρητές των σχολείων. Έχουμε και στον τόπο μας σημαντικότατους ευεργέτες και δωρητές και αξίζει νομίζω να τιμηθούν αυτοί οι άνθρωποι στη γιορτή των Τριών Ιεραρχών και να αναδειχθεί η αξιέπαινη πράξη τους.

ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ ΣΠΑΝΟΣ
Θεολόγος Γυμνασίου Σούρπης

Στην παρακάτω φωτογραφία, ο ναΐσκος των Τριών Ιεραρχών στο 2ο Γυμνάσιο Αλμυρού