Το πρωτοπόρο αλλά πολύπαθο Αρχαιολογικό Μουσείο Αλμυρού

Γράφει ο Τριαντάφυλλος Σπανός

Με την λήξη των μαθημάτων  τοπικής ιστορίας που διοργάνωσε η Φιλάρχαιος Αλμυρού, πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 9 Ιουνίου 2019 επίσκεψη –ξενάγηση, για τους «μαθητές» της τοπικής μας ιστορίας, στο Γιαννοπούλειο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης. Η αντιπρόεδρος της Φιλαρχαίου Χρυσούλα Κοντογεωργάκη, στην είσοδο του Μουσείου, μας «ταξίδεψε» απλά, παραστατικά, στην ιστορία του Αρχαιολογικού Μουσείου της πόλης του Αλμυρού, από το 1910 που θεμελιώθηκε έως σήμερα. Το Μουσείο ήταν πρωτοπόρο για την εποχή του, ιδρυμένο σε μια μικρή επαρχιακή πόλη, από τα ελάχιστα τότε στον ελλαδικό χώρο και το πρώτο φυσικά στη Μαγνησία, αφού δεν υπήρχε ακόμη το Αθανασάκειο Μουσείο του Βόλου.

Όλα ξεκινούν το 1896 όταν ιδρύεται η Φιλάρχαιος Εταιρεία Αλμυρού, με στόχο την διάσωση και προφύλαξη των αρχαιοτήτων στη περιοχή μας. Με τα πόδια, με άλογα και σπάνια με άμαξες ο Νικόλαος Γιαννόπουλος και οι συνεργάτες του, Σπυριδάκης, Βαρβαρέζος κ.ά. διασχίζουν  την περιοχή μας αλλά και κοντινά Θεσσαλικά μέρη, φθάνουν  ως Δομοκό, Βελεστίνο, Φάρσαλα, συλλέγουν  με δωρεές, αγορές, αρχαιότητες αρχαιοελληνικές, ρωμαϊκές, βυζαντινές, νεότερες και τις φέρνουν  στον Αλμυρό για έρευνα, καταγραφή και φύλαξη. Πρόχειρα φυλάσσονται στο Παρθεναγωγείο της πόλης και στο Ελληνικό σχολείο (περίπου στο χώρο του σημερινού κάτω Γαλαξία).Το 1910 αποφασίζεται με την συνδρομή του Δήμου Αλμυρού και τον έρανο, τον «οβολό» των μελών της Φιλαρχαίου, αλλά και των κατοίκων του Αλμυρού να γίνει ένας μόνιμος χώρος φύλαξης, προβολής και ανάδειξης των πολλών αρχαιοτήτων που έχουν συγκεντρωθεί. Έτσι θεμελιώνεται το Αρχαιολογικό Μουσείο του Αλμυρού, με τελετή εγκαινίων, χτυπάνε μάλιστα χαρμόσυνα όλες οι καμπάνες των ναών της πόλης. Ήταν η δεύτερη πρωτοπόρα κίνηση της μικρής επαρχιακής πόλης, μετά την ίδρυση το 1900 του Γεωργικού Συνεταιρισμού. Το οικόπεδο που δωρήθηκε από τον Δήμο ήταν 1.300 τ.μ., το σχέδιο δε του κτιρίου ήταν του μηχανικού  Αθανάσιου Γεωργιάδη. Το κτίριο αργεί να ολοκληρωθεί, ακολουθούν Βαλκανικοί πόλεμοι, Α΄ Παγκόσμιος, Μικρασιατική εκστρατεία. Η Φιλάρχαιος ωστόσο και οι Αλμυριώτες  στηρίζουν με εράνους το έργο, δεν το ξεχνούν και το 1925 ολοκληρώνεται το κτίριο και ξεκινά η λειτουργία του Μουσείου, που ανήκει στη Φιλάρχαιο. Στο Μουσείο άλλωστε, διατηρεί το γραφείο της και την βιβλιοθήκη της. Ως το 1940 το Μουσείο έχει μια λαμπρή πορεία ,σημαντικοί αρχαιολόγοι (Τούντας, Στάης), πολιτικοί (Γ. Παπανδρέου), λόγιοι και πνευματικοί άνθρωποι (Μ. Λουντέμης )από την Αθήνα το επισκέπτονται. Το 1940 με την κήρυξη του ελληνοιταλικού πολέμου το Μουσείο κλείνει, μαρμάρινες αρχαιότητες θάβονται στην αυλή του από τον Γιαννόπουλο. Τον Αύγουστο του 1943 στην πυρπόληση της πόλης από τα κατοχικά στρατεύματα καταστρέφεται σημαντικό του μέρος, η ανατολική του πλευρά. Τα εκθέματά του μεταφέρονται τελικά το 1946 στο Μουσείο του Βόλου. Το κτίριο παραμένει, αλλά ο σεισμός του 1955 του προκαλεί ζημιές, με την φροντίδα ωστόσο του σπουδαίου αρχαιολόγου Δημήτρη Θεοχάρη εκείνα τα κρίσιμα χρόνια οι αρχαιότητες του επιστρέφουν από τον Βόλο και το Μουσείο του Αλμυρού δεν καταργείται. Το 1960 τελικά η Φιλάρχαιος, έχοντας ήδη από το 1945 πεθάνει και ο στυλοβάτης της Ν. Γιαννόπουλος, το παραχωρεί στην Πολιτεία. Ο φωτισμένος αρχαιολόγος Γιώργος Χουρμουζιάδης, έφορος εκείνα τα χρόνια της Αρχαιολογικής υπηρεσίας στο Βόλο, αποφασίζει να το ξανανοίξει, πλήρως ανακαινισμένο, με μια άριστα δομημένη έκθεση των τοπικών αρχαιοτήτων της Νοτιοδυτικής Μαγνησίας, της αρχαίας Αχαίας Φθιώτιδας. Άτυχο όμως και πολύπαθο το Μουσείο του Αλμυρού, στις 9 Ιουλίου 1980 ο φοβερός σεισμός των 6,4R το χτυπά, η ΥΑΣΒΕ το χαρακτηρίζει «πολλαπλώς βεβαρυμένον κτίριον», και ζητά την κατεδάφισή του. Ο Χουρμουζιάδης την ίδια ημέρα του σεισμού, με ηρωικούς αρχαιοφύλακες, σώζουν τις σκορπισμένες αρχαιότητες. Ευτυχώς δεν συμβαίνει το «μοιραίο», το κτίριο παραμένει, η αναστήλωση του ξεκινά.

Η Φιλάρχαιος αρχές δεκαετίας 1990 ανασυστάται με Β. Κοντονάτσιο, Γ. Λασκαρίδη, Β. Φυτιλή, Αικ. Τζιβινίκου, Απ. Κουτσοπίνα, Γ. Κακασή και  άλλους βέβαια φιλίστορες. Ο Δήμος ενδιαφέρεται, η Αρχαιολογία επίσης με το Υπουργείο Πολιτισμού, όλοι συντελούν στο άνοιγμα του Μουσείου. Έτσι το 1998, (17 Μαΐου), ξαναλειτουργεί πλήρως ανακαινισμένο ,με τις σημερινές τρεις αίθουσές του. Η αναστήλωση ενημερωτικά είχε ξεκινήσει από το 1987, από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Βόλου και ολοκληρώθηκε το 1996. Με μια λαμπρή τελετή εγκαινίων (υπουργός Πολιτισμού, που παρευρίσκεται φυσικά στην τελετή, ο Ευάγγελος Βενιζέλος), το Μουσείο ανοίγει πάλι τις πύλες του. Συγκινητική ωστόσο η ομιλία του προέδρου της Φιλαρχαίου Βίκτωρα Κοντονάτσιου, που αναφέρεται στο πρωτοπόρο, αλλά με πάμπολλες περιπέτειες,  Αρχαιολογικό Μουσείο του Αλμυρού, μια αξέχαστη ομιλία (υπάρχει ακόμη στο διαδίκτυο) που «καθηλώνει» το κοινό και τον υπουργό.

Το 2011, πάλι την ίδια σχεδόν ημέρα, 18 Μαΐου, με παρόντα τον Γιώργο Χουρμουζιάδη, το Μουσείο ονομάζεται πλέον Γιαννοπούλειο, προς τιμήν του πυλώνα του, του ανθρώπου που το οραματίσθηκε, το στήριξε και το παρέδωσε στον Αλμυρό, έναν αιώνα πριν. Τρεις οι αίθουσες του, Προϊστορική Αρχαία Φθιώτιδα, Ζερέλια, νεολιθικοί οικισμοί – Φθιώτιδες Θήβες – Ελληνιστική Άλος. Μεγάλος χάρτης στη μεσαία αίθουσα με όλες τις αρχαιολογικές θέσεις στη περιοχή μας, σήμα κατατεθέν στα εκθέματα  το ζευγάρι ποδοπέδες, από τις Φθιώτιδες Θήβες, που χρησιμοποιούσαν στους σκλάβους, τα φιδάκια της Άλου, το διακοσμητικό με την Έλλη και τον Φρίξο και στην αυλή του Μουσείου το «άγαλμα» του Κατήραγα, δίπλα στους ταφικούς τύμβους  στην αρχαία Άλο. Η επισκεψιμότητα του Μουσείου σημαντική, οι άξιοι ,φιλόξενοι, αρχαιοφύλακες Νίκος –Σοφοκλής θυμήθηκαν  ότι μια μέρα 10 λεωφορεία επισκέφθηκαν το Μουσείο. Κυρίως βέβαια τις χρονιές που υπάρχουν εκπαιδευτικά προγράμματα από τους αρχαιολόγους στο Μουσείο, έχουμε πληθώρα σχολείων, που το επισκέπτονται, τις άλλες ωστόσο χρονιές έρχονται σχολικές τάξεις, χάρις στους εμπνευσμένους δασκάλους και καθηγητές, που ξεναγούν οι ίδιοι τους μαθητές τους.

Έλλειψη, κατά την γνώμη μου, μια επιγραφή στη μετόπη του Μουσείου που θα αναγράφει «Γιαννοπούλειο», η μικρή καλαίσθητη ανάγλυφη στην είσοδο δεν φαίνεται και μια προτομή του Ν. Γιαννόπουλου, θέμα που το έχουμε συζητήσει στη Φιλάρχαιο  και ελπίζω μελλοντικά να υλοποιηθεί.