Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΓΕΩΡΓΙΚΟΥ ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΥ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΥ ΑΛΜΥΡΟΥ

Γράφει η Χρυσούλα Δ. Κοντογεωργάκη-Τσαμανή

Ένας από τους λόγους που μάς οδήγησε, από το 2014, να αρχίσουμε να ασχολούμαστε με το θέμα του Συνεταιρισμού του Αλμυρού, είναι και η κατάσταση που έχει δημιουργηθεί με τους Συνεταιρισμούς και τις Ενώσεις Συνεταιρισμών, τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα. Μια κατάσταση που θλίβει όλους μας, αφού βλέπουμε το μεγαλύτερο επίτευγμα των αγροτών να υποβαθμίζεται, να ατονεί και να διαλύεται. Θλίβει περισσότερο εμάς τους Αλμυριώτες, αφού Αλμυριώτες ήταν αυτοί που δημιούργησαν το μεγάλο «θαύμα», όπως χαρακτηρίσθηκε η ίδρυση του πρώτου συνεταιρισμού στην Ελλάδα. Επειδή εδώ, στον μικρό και ασήμαντο τότε Αλμυρό μας, άναψε η φλόγα του συνεταιρίζεσθαι από έναν απλό δάσκαλο, τον Κοκκωτιανό Νικόλαο Μιχόπουλο.

Θα μπορούσε κάποιος να αντιτάξει πως στα Αμπελάκια λειτούργησε ο πρώτος συνεταιρισμός, αλλά πρέπει να διευκρινισθεί πως ο Συνεταιρισμός του Αλμυρού, θεωρείται ο πρώτος εν Ελλάδι Συνεταιρισμός, επειδή είναι αυτός που πρώτος πληροί  τα κύρια γνωρίσματα των σύγχρονων συνεταιρισμών, όπως το δικαίωμα της μιας ψήφου για όλα τα μέλη του, γι’ αυτό  και ο Αλμυρός  θεωρείται το λίκνο του Ελληνικού Συνεργατισμού. 

Ο Αλμυρός είναι η ιερά πόλις του Συνεργατισμού, είναι ο τόπος όπου το 1900 συναντήθηκαν και μεγαλούργησαν δύο φωτεινά μυαλά, ο θεωρητικός Δημήτρης Γρηγοριάδης, διευθυντής της Γεωργικής σχολής στην Κασσαβέτεια, ο οποίος οραματίσθηκε και εμπνεύσθηκε, και ο Νικόλαος Μιχόπουλος, αυτός που στην πράξη υλοποίησε το όραμα. Και θεωρώ πως ο δεύτερος είναι σημαντικότερος από τον πρώτο επειδή, όπως  ειπώθηκε από κορυφαία στελέχη για τον Μιχόπουλο: «Τιμώμεν την ωραίαν έμπνευσιν του Γρηγοριάδου. Αλλά πόσαι ωραίαι ιδέαι δεν μένουν γράμμα νεκρόν  έφ’ όσον δεν συναντούν τον μεγάλον και δυνατόν δημιουργόν διά να τους δώση ζωήν;».

Ο Νικόλαος Αθ. Μιχόπουλος, είναι μία από τις επιφανέστερες  φυσιογνωμίες του Ελληνικού Συνεργατισμού. Γεννήθηκε στις 28 Σεπτεμβρίου του 1878 στους Κοκκωτούς  της Όθρυος του Αλμυρού. Οι γονείς του ήταν  φτωχοί αγρότες, ο Θανάσης και η Κυριακούλα Μιχοπούλου.  Ο ίδιος έλεγε με καμάρι για την καταγωγή του ότι ήταν «γέννημα- θρέμμα γεωργού και καπνοπαραγωγού εργάτη».

Οδηγούμενος λοιπόν  από τον  Γρηγοριάδη, ο Μιχόπουλος ίδρυσε τον συνεταιρισμό του  Αλμυρού πριν από 119 χρόνια. Έκαμε τον πρώτο Συνεταιρισμό και στη συνέχεια  έγινε ο απόστολος και προπαγανδιστής του συνεταιριστικού πνεύματος σ’ όλη τη χώρα. Στήριγμα στην πορεία του προσέφερε και ο συστηματικός οργανωτής των συνεταιρισμών Σωκράτης Ιασεμίδης.

Βαδίζοντας πάνω στα χνάρια του Αλμυρού δημιουργήθηκαν πολλοί συνεταιρισμοί σε όλη την Ελλάδα. Το 1916, 16 χρόνια αργότερα, ιδρύθηκε ο συνεταιρισμός Ζαγοράς, ο οποίος και σήμερα ευημερεί και πριν 1 χρόνο  γιόρτασαν τα 100 χρόνια από την ίδρυσή του. Το 1918 ιδρύθηκε ο Συνεταιρισμός Νέος Αγχιάλου – και φέτος γιόρτασε πανηγυρικά τα 100χρονα από την ίδρυσή του. Στους ανθρώπους αυτούς, των συνεταιρισμών Ζαγοράς και Αγχιάλου, που εξακολουθούν να κρατούν ψηλά τη σημαία του συνεργατισμού, που έχουν καταφέρει να διατηρούν τους συνεταιρισμούς τους ζωντανούς, παραγωγικούς και ανθηρούς, αξίζουν πολλά εύσημα. Δικαίως υπερηφανεύονται και τελούν τόσο λαμπρές εκδηλώσεις για να τιμήσουν τα επιτεύγματά τους.

Η σπουδαιότητα του άθλου της ιδρύσεως συνεταιρισμού στην πόλη του Αλμυρού, τίθεται στο σωστό της μέγεθος μόνον μέσα στα πλαίσια, στις συνθήκες της εποχής. Το 1900,  είκοσι χρόνια μετά την απελευθέρωσή του από τον τουρκικό ζυγό, και μόλις 3 χρόνια από την αποχώρηση των Τούρκων μετά τον πόλεμο και την τραγική ήττα του 1897, ο Αλμυρός ήταν μια μικρή κωμόπολη  και όλη η επαρχία είχε μόλις 11.411 κατοίκους, οι οποίοι στο σύνολό τους σχεδόν ήταν ακτήμονες γεωργοί. Δούλευαν στα κτήματα των τσιφλικάδων υπό άθλιες συνθήκες. Αλλά και όταν κατάφερναν να αποκτήσουν κάποια γη, η καλλιέργειά της γινόταν με πρωτόγονα μέσα και με τη βοήθεια των ζώων. Τους θέριζαν οι αρρώστιες και  η πείνα, στα οποία μπορούν να προστεθούν η έλλειψη μορφώσεως, οι προλήψεις και η δεισιδαιμονία. Τα περισσότερα σπίτια ήταν πλινθόκτιστα, με λάσπη και κοπριά έχριζαν τα πατώματα των σπιτιών τους. Τον χειμώνα  βασανίζονταν μέσα στις λάσπες και το καλοκαίρι υπέφεραν από τις ζέστες και τη σκληρή δουλειά στα αλώνια, όπου ολόκληρη η οικογένεια συμμετείχε από τα χαράματα έως τη δύση του ηλίου. Με ελάχιστη τροφή, μη επαρκή ύπνο και ξεκούραση, με  ανύπαρκτες συνθήκες καθαριότητος και υγιεινής, ήταν αναπόφευκτο  αποτέλεσμα να αρρωσταίνουν από «θέρμες», ελονοσία, πυρετούς  και ρίγη. Και η ιατρο-φαρμακευτική περίθαλψη ήταν περιορισμένη έως ανύπαρκτη, αλλά και δαπανηρή. Οι εισπράξεις από τη σοδειά ήταν πενιχρές  και από αυτές το μεγαλύτερο μέρος πήγαινε στα έξοδα και τα χρεωστούμενα. Τα ελάχιστα που περίσσευαν ήταν για το ψωμί της χρονιάς, τα βασικά είδη για την επιβίωσή τους, γιατρούς και  φάρμακα.

Η κατάσταση,  φυσικά, δεν ήταν καλύτερη και στις υπόλοιπες γεωργικές περιοχές της Ελλάδος.

Μόνο ένα θαύμα θα μπορούσε να αλλάξει και να βελτιώσει τη ζωή αυτών των δυστυχισμένων. Όμως αυτό που εθεωρείτο αδύνατον ή θαύμα, επετεύχθη  το 1900, στον Αλμυρό, από δύο ψυχωμένους ανθρώπους. Ευτυχής συγκυρία το γεγονός πως στην Κασσαβέτειο Γεωργική Σχολή του Αϊδινίου τοποθετήθηκε Διευθυντής  εκείνη τη χρονιά ένας φωτισμένος γεωπόνος. Ο Δημήτριος Γρηγοριάδης, 30 ετών, με σημαντικές σπουδές στην Ευρώπη και με τον πόθο να βοηθήσει τους Έλληνες αγρότες να οργανωθούν όπως και οι άλλοι Ευρωπαίοι.  Ο Μιχόπουλος, όπως ο ίδιος περιγράφει,  γνωρίστηκε μαζί του και ζήτησε  τη βοήθειά του. Αυτή ήταν η ιστορική στιγμή. Ο Γρηγοριάδης είδε πως βρήκε στο πρόσωπο του φλογερού δασκάλου το πλέον κατάλληλο άτομο που θα προετοίμαζε το έδαφος για τη δημιουργία συνεταιρισμού, που θα γινόταν ο κήρυκας της ιδέας αυτής στους γεωργούς. Στην αρχή φάνηκε στον Μιχόπουλο ασήκωτο το βάρος που επωμιζόταν, αναλογιζόμενος μάλιστα με πόσες δυσκολίες είχε να αντιπαλαίσει: την αμάθεια, τις δεισιδαιμονίες, τη δυσπιστία, την εξάρτησή τους από τους τσιφλικάδες, εμπόρους, μεσάζοντες και την αντιδραστικότητα όσων εκμεταλλεύονταν την κατάσταση αυτή. Όμως  ο Ν. Μιχόπουλος βρήκε το θάρρος να τα αντιμετωπίσει όλα και αργότερα έγραψε ο ίδιος για το ιστορικό γεγονός του συνεταιριστικού ξεκινήματος:

«Εν τούτοις η απόφασις ελήφθη. Την 21^ην Μαΐου του 1900  έδιδον την χείρα μου προς τον αείμνηστον Γρηγοριάδην και με σταθεράν την πεποίθησιν περί της επιτυχίας του έργου ερριπτόμην εις τον αγώνα… Από της επομένης ήρχιζε το κήρυγμα και η κατήχησις, από του πατρός μου πρώτον, και των συγγενών μου και γνωρίμων κατόπιν.  Εγκατέλειψα το καφενείον, παράτησα τους φίλους και συναδέλφους και μετά το σχολείον διηρχόμην τας ώρας μου εν μέσω γεωργών, αναπτύσσων προς αυτούς ζητήματα αφορώντα την εργασίαν των και τον μέλλοντα να ιδρύσωμεν συνεταιρισμόν.  Η προπαγάνδα περί της ιδέας ταύτης βαθμηδόν και κατ΄ ολίγον ηυξάνετο. Και την 2αν μ.μ. ώραν της Κυριακής της 12^ης Νοεμβρίου 1900 ο κώδων του κεντρικού ναού της πόλεως εκάλει τους κατηχηθέντας γεωργούς εις το σχολείον, ο δε Γρηγοριάδης ευρίσκετο εν των μέσω 48 γεωργών αναπτύσσων προς αυτούς του συνεταιρισμού τα πλεονεκτήματα και αγαθά. Οι συγκεντρωθέντες παρεδέχθησαν τότε την ίδρυσιν σωματείου υπό τον τίτλον «Μετοχικόν Γεωργικόν Ταμείον Αλληλοβοηθείας (Μ.Γ.Τ.Α.)», ενέκριναν το αναγνωσθέν αυτοίς καταστατικόν και προέβησαν εις την εκλογήν του πρώτου Διοικητικού Συμβουλίου … Και τοιουτοτρόπως ετίθεντο τότε αι πρώται βάσεις…».  

Ο Δημ. Γρηγοριάδης  εξελέγη από τα μέλη αυτής της συνελεύσεως  ο πρώτος πρόεδρος του Μ.Γ.Τ.Α. και στη θέση αυτή παρέμεινε μέχρι το 1905. Υπήρξε ανήσυχο πνεύμα με πολλά ενδιαφέροντα και ενεργό ανάμειξη στη πνευματική και κοινωνική ζωή της περιοχής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα πως στις 7/3/1899 είχε εκλεγεί εταίρος της πρόσφατα συγκροτηθείσης Φιλαρχαίου Εταιρείας Αλμυρού ΟΘΡΥΣ, της οποίας και ανακηρύχθηκε μέγας δωρητής.  

Η εξέλιξη και η επιβίωση του Ταμείου δεν υπήρξε εύκολη. Οι σκαπανείς τους χρειάσθηκε να υπερπηδήσουν αμέτρητες  δυσκολίες και εμπόδια. Το 1905 κινδύνευσε να διαλυθεί. Αλλά, γράφει ο Μιχόπουλος, «Ευτυχώς κατά τας κρισίμους  δια τον Σύλλογον στιγμάς  η θεία πρόνοια, ήτις πάντοτε ευλογεί και προστατεύει πάν έργον αγαθόν,  έστειλεν ενταύθα  παρά τη Γεωργική Σχολή άνδρα εγνωσμένης δραστηριότητος και υπέρμαχον πάσης συνεταιριστικής ιδέας, τον Σωκράτην  Ιασεμίδην… ».

Στις 12 Νοεμβρίου του 1900 εγκρίθηκε το πρώτο καταστατικό. Στη συνέχεια νομιμοποιήθηκε η ίδρυση του σωματείου με Βασιλικό Διάταγμα. Το 1908 προσαρμόσθηκε το αρχικό καταστατικό, ώστε να τονισθεί ο συνεταιριστικός χαρακτήρας, και αντικαταστάθηκε στον τίτλο η λέξη Ταμείον με τη λέξη Σύλλογος. Έτσι η ονομασία γίνεται  «Μετοχικός  Γεωργικός  Σύλλογος Αλληλοβοηθείας». Τότε μάλιστα ορίσθηκε ως επέτειος ιδρύσεως η 18^η Δεκεμβρίου, εορτή του Αγίου Μοδέστου, και η σφραγίδα του Συλλόγου, «φέρουσα κυκλοτερώς τας λέξεις «Γεωργικός Σύλλογος Αλμυρού», και εν τω μέσω δύο χείρας συνδεδεμένας και ιδίαν σημαίαν φέρουσαν το έμβλημα του Συλλόγου».  Αυτό το Καταστατικό υπογράφηκε από τον Πρόεδρο Νικ. Αθ. Μιχόπουλο και τον γραμματέα Βασίλ. Χρ. Μητσογιάννη.

Στους στόχους του Συλλόγου  περιλαμβάνεται η ίδρυση Γεωργικού Ταμείου με καταθέσεις των μελών, το οποίο ταμείο θα μπορεί να χορηγεί  δάνεια, με τόκο, σε όσους καλλιεργητές χρειάζονται, χωρίς να καταφεύγουν σε τοκογλύφους με υψηλούς τόκους.  Στο Καταστατικό αυτό αναφέρεται πως «Σκοπός του Ταμείου είναι η παροχή δανείου επί τόκω εις τους εκ των μετόχων ανάγκην έχοντας καλλιεργητικών κεφαλαίων και άλλων χρειωδών τοις γεωργοίς…». Και αυτή ήταν η αρχική του δραστηριότητα, συγκέντρωση κάποιου κεφαλαίου, η χορήγηση χαμηλότοκων δανείων στους συνεταίρους, στη συνέχεια δε η αγορά μηχανημάτων για παροχή αλωνιστικών εργασιών.

Το 1910 ο Συνεταιρισμός είχε πλέον κατορθώσει να δημιουργήσει ένα μικρό κεφάλαιο και, ως το 1912,  να αγοράσει δύο αλωνιστικές μηχανές, στις οποίες έδωσαν τα χαρακτηριστικά ονόματα «ΟΜΟΝΟΙΑ» και «ΠΡΟΟΔΟΣ».

Η αλωνιστική μηχανή ήταν επανάσταση για τη γεωργία, τότε που ο θερισμός και αλωνισμός γινόταν με τα δρεπάνια και τα χέρια. Ήταν ένα τεράστιο μηχάνημα που  διαχώριζε τον καρπό του σιταριού από τα άχυρα. Ο Ν. Μιχόπουλος κάνει εξαιρετική περιγραφή της άφιξης στον Αλμυρό της  πρώτης αυτής αλωνιστικής, στην σχετική έκθεση- αναφορά του προς το υπουργείο: «Το όνειρόν μου επραγματοποιήθη και την 31^ην Μαίου 1911 η μηχανή, βαδίζουσα διά της κεντρικής πλατείας προς τον τόπον του αλωνισμού, εκάλει, δαιμονιωδώς συρίζουσα, εις πανδαισίαν πάντας τους γεωργούς, νηστεύσαντας και μη».

Μετά την αγορά των πολύτιμων μηχανών, ακολούθησαν καθαριστήρια σπόρου, πρατήριο τροφίμων, μερίσματα σε χρήματα, τρόφιμα και ζωοτροφές, μεγάλο αλυσοφόρο τρακτέρ για βαθιές αρόσεις. Όλα αυτά βελτίωσαν αισθητά τις έως τότε άθλιες συνθήκες εργασίας και την εξαθλιωμένη καθημερινή ζωή των γεωργών.

Το γεγονός δεν πέρασε απαρατήρητο.  Στην Αθηναϊκή εφημερίδα «Ακρόπολις»  της 13/5/1913,  ένας από τους αξιολογότερους δημοσιογράφους της εποχής, ο Βλάσης Γαβριηλίδης, έχοντας κατανοήσει τη σπουδαιότητα του εγχειρήματος,  αφιέρωσε εγκωμιαστικό άρθρο στο οποίο μεταξύ άλλων αναφέρει: «Ν. Μιχόπουλος,  Γερ.  Μολφέτας, Δ. Μαργέτης, Σακελλαρόπουλος, Σ. Ιασεμίδης.  Όσοι πονάτε δια τον τόπον αυτόν και το μέλλον της παρούσης και των μελλουσών γενεών, κρατήστε καλά εις την μνήμην σας  τα ονόματα αυτά. Θα σημειωθούν εις την ιστορίαν της Ελλάδος πολύ επισημότερον από τα ονόματα πολλών Υπουργών,  Πρωθυπουργών και λεγομένων Επιφανών… Ο πρώτος ο και παλληκαρώτερος όλων δια το ζήτημά μας, είναι ένας απλούς δημοδιδάσκαλος. Ένας δημοδιδάσκαλος αξίζων, προκειμένου περί της πραγματικής προόδου, χιλίους Βενιζέλους και κάμποσους Βαλαωρίτηδες. … Ο  τέταρτος καθηγητής Γυμνασίου, οι άλλοι γεωπόνοι. Και οι πέντε αληθινοί εργάτες θαύματος. Αμεταμφίεστοι Μεσσίαι. Μετριόφρονες και αθόρυβοι δημιουργοί προόδου. Με μίαν λέξιν εισηγηταί του θεσμού των γεωργικών, πιστωτικών, προμηθευτικών, παραγωγικών Συνεταιρισμών… Ο μεγαλουργήσας κυρίως προκειμένου περί έργων είναι ο δημοδιδάσκαλος του Αλμυρού Ν. Μιχόπουλος… Μία λαμπρά αρχή έγινεν εις τον Αλμυρόν… Ποίος θα αναλάβει την συνέχειαν; Το κράτος; … Πεποίθησίς μας είναι πως το φώς θα βγεί πάλιν από ανθρώπους της τάξεως του Ν. Μιχοπούλου, χωρίς ψηλά, ημίψηλα, κολλάρα, γλωσσομάθειαν…».

Αμέσως μετά την ψήφιση του  ν. 602 του 1914  ο «Μετοχικός  Γεωργικός  Σύλλογος Αλληλοβοηθείας»   μετατρέπεται σε «Γεωργικό  Πιστωτικό  Συνεταιρισμό  Αλμυρού»,  και τιμητικά εγκρίθηκε πρώτο το καταστατικό του, στις 24 Μαρτίου 1915.  Η ονομασία αυτή  ισχύει μέχρι σήμερα, αναγράφεται στο κτίριο που ακόμη στεγάζεται ο Συνεταιρισμός,  και μάλιστα αναφέρεται – κακώς – ως έτος ιδρύσεως το 1914, από το έτος προσαρμογής στον νόμο.

Το όνομα του Νικολάου Μιχοπούλου έχει δοθεί σε κεντρική οδό του Αλμυρού, αλλά μόνον στον μισό. Με λίγη γενναιοδωρία  θα μπορούσε όλος ο δρόμος, τουλάχιστον μέχρι το ΚΤΕΛ, αν όχι μέχρι το Κοιμητήριο,  να ονομάζεται Μιχοπούλου. Στην δυτική δε πλευρά της Κεντρικής πλατείας του Αλμυρού έχει στηθεί η προτομή του, μπροστά την οποία όλοι οι Αλμυριώτες –αγρότες και μη- θα πρέπει να στεκόμαστε με σεβασμό και ευγνωμοσύνη.  Και θα ήταν ευχής έργον όλοι οι μαθητές, όλων των σχολείων της επαρχίας να κάνουν μια επίσκεψη στον χώρο και να ενημερωθούν για την προσφορά του.

Σημείωση: Παρ’ ότι το θέμα είναι ουσιαστικά ανεξάντλητο με τεράστια βιβλιογραφία,    περισσότερες λεπτομέρειες υπάρχουν στις δύο εργασίες μου, τις οποίες ανέφερα στο δημοσίευμα της προηγούμενης εβδομάδος.