Ελλάδα και Μαγνησία – Η Πρόκληση της Ανάπτυξης στη Νέα Εποχή

Γράφει ο Χρήστος Τριαντόπουλος, Πρόεδρος της Κοινότητας Διαλόγου Σύνθεσις

Η ελληνική οικονομία, συμπληρώνοντας μία ιδιαίτερα δύσκολη δεκαετία, φιλοδοξεί να «αφήσει πίσω» της την φάση της ύφεσης και της κρίσης. Επρόκειτο για μία επώδυνη φάση που είχε αφετηρία την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση, που χαρακτηρίστηκε από τρία κύματα ύφεσης, που συνοδεύτηκε από τρία προγράμματα χρηματοδοτικής στήριξης και -συνδεδεμένης- ευρείας προσαρμογής, που επικουρήθηκε από τη μεγαλύτερη διαγραφή και «ρύθμιση» δημοσίου χρέους, που σχετίστηκε με τεκτονικές αλλαγές στο εγχώριο κοινωνικό και πολιτικό στερέωμα και που έκανε ξεκάθαρο ότι το (μέχρι τότε) κρατικιστικό και υπερ-καταναλωτικό αναπτυξιακό πρότυπο είχε πτωχεύσει, φέρνοντας τη χώρα σε αυτή τη δύσκολη θέση. Το άμεσο ζητούμενο, συνεπώς, σε αυτή τη φάση ήταν να καταφέρει η χώρα να βγει από αυτή τη δύσκολη θέση μέσα από την αλλαγή του παρωχημένου αναπτυξιακού της προτύπου. Δυστυχώς, όμως, μετά από μία δεκαετία και από τη στήριξη με υπερ-πολλαπλάσια κεφάλαια από ότι τα άλλα κράτη-μέλη που βρέθηκαν σε «πρόγραμμα» το ζητούμενο αυτό παραμένει, αν και έχουν γίνει βήματα που δεν πρέπει να παραγνωριστούν. Το θετικό είναι ότι έχει, τουλάχιστον, εδραιωθεί σε ένα σημαντικό κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας ότι (κάποια στιγμή) το εγχώριο αναπτυξιακό πρότυπο πρέπει να αλλάξει για να εισέλθει η οικονομία σε τροχιά διατηρήσιμης ανάπτυξης.

Ωστόσο, η σταδιακή μετάβαση της παγκόσμιας οικονομίας στην εποχή της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, σε συνδυασμό με την ανάγκη άμεσης «επούλωσης» των πληγών στην ελληνική οικονομία και κοινωνία, καθιστούν επιβεβλημένη την αναγωγή της αλλαγής του αναπτυξιακού προτύπου σε εθνική επιδίωξη. Η επιτυχία μίας εθνικής προσπάθειας αλλαγής του εγχώριου αναπτυξιακού προτύπου θα καθοριστεί από τις προϋποθέσεις που θα πρέπει να διατρέχουν την προσπάθεια αυτή, αλλά και τον προσανατολισμό αυτής. Πρόκειται, ειδικότερα από έξι προϋποθέσεις, ως δομικά στοιχεία, και ένα ορόσημο, ως οδηγό της νέας κατεύθυνσης στη νέα εποχή έρχεται. Συγκεκριμένα:

(1) Η πρώτη προϋπόθεση είναι η ανάπτυξη και εδραίωση συνθηκών συνεργασίας και σύμπραξης σε οικονομικό και σε κοινωνικό επίπεδο, επιδιώκοντας την άμβλυνση του κατακερματισμού, του αποκλεισμού και της απουσίας εμπιστοσύνης που εντοπίζονται –ως συστατικά του κοινωνικού κεφαλαίου– στη χώρα μας (cluster, συνεταιρισμοί, ΣΔΙΤ, κ.ά.).

(2) Η δεύτερη προϋπόθεση είναι η αύξηση του μεγέθους της επιχειρηματικής δραστηριότητας, μιας και η Ελλάδα έχει από τα μεγαλύτερα ποσοστά πολύ μικρών επιχειρήσεων, αυτοαπασχολούμενων, αλλά και εργοδοτών σε σχέση με εργαζόμενους, καθηλώνοντας την ανταγωνιστικότητά της.

(3) Η Τρίτη προϋπόθεση είναι η αποκατάσταση της έντονης διαγενεακής ανισότητας που παρατηρείται διαχρονικά και ενδυναμώθηκε τα τελευταία χρόνια, καθώς η κατανομή της προσαρμογής έγινε σε βάρος των νεότερων και επόμενων γενεών, με αποτέλεσμα να παραμένει ο κίνδυνος της διόγκωσης του brain drain.

(4) Η τέταρτη προϋπόθεση είναι η διαμόρφωση και διατήρηση ενός ενεργούς και σύγχρονου κοινωνικού κράτους που θα καταφέρει να ισορροπεί μεταξύ ενεργών πολιτικών απασχόλησης και εργασιακής ασφάλειας, πλήρους κοινωνικής κάλυψης με εισοδηματικά κριτήρια, και φιλικών συνθηκών προς την εργασία και την επιχειρηματικότητα.

(5) Η Πέμπτη προϋπόθεση είναι η διασφάλιση της υπόστασης, της ποιότητας και της λειτουργίας των θεσμών στη χώρα μας, που με δυσκολία κατακτήσαμε τις τελευταίες δεκαετίες, συνιστώντας αναγκαία συνθήκη για να πρωτοπορήσει ο δημιουργικός πολίτης και η ανταγωνιστική επιχείρηση.

(6) Η έκτη προϋπόθεση είναι η συνοχή των μεταρρυθμίσεων για το νέο αναπτυξιακό μοντέλο, καθώς η αποτελεσματικότητα της μεταρρυθμιστικής προσπάθειας, μεταξύ άλλων, προϋποθέτει τη συνέπεια μεταξύ των πολιτικών και τη συμπληρωματικότητα μεταξύ μεταρρυθμίσεων και έργων υποδομής.

Η εν λόγω μεταρρυθμιστική προσπάθεια οφείλει να έχει και ένα ορόσημο, το οποίο και κατευθύνει τον προσανατολισμό αυτής. Έτσι, επιδιώκοντας -μεταξύ άλλων- (α) την αύξηση των θέσεων απασχόλησης μέσω της προστασίας από την «αυτοματοποίηση» της 4^ης βιομηχανικής επανάστασης και της αντιστροφής του «brain drain» σε «brain gain» και (β) του rebranding της Ελλάδας στο διεθνές οικονομικό στερέωμα, το νέο αναπτυξιακό πρότυπο θα μπορούσε να είχε ως στόχο το μετασχηματισμό και εκσυγχρονισμό του εκτεταμένου κλάδου υπηρεσιών στην Ελλάδα ώστε να η χώρα να γίνει ένα κορυφαίος πάροχος υπηρεσιών στο διεθνές οικονομικό στερέωμα. Συγκεκριμένα, η Ελλάδα, αξιοποιώντας το υψηλού επιπέδου ανθρώπινο δυναμικό, την υψηλή διεθνή ζήτηση για υπηρεσίες, τη γεωστρατηγική θέση για αναδυόμενες αγορές, την προσαρμοστικότητα του κλάδου στις διεθνείς εξελίξεις, τα συγκριτικά (φυσικά) της πλεονεκτήματα και το γεγονός ότι η συγκεκριμένη δραστηριότητα είναι εντάσεως εργασίας, μπορεί να καταστεί διεθνής πάροχος υπηρεσιών σε πεδία όπως:

(1) Η παροχή outsourced υπηρεσιών πληροφορικής, νέων τεχνολογιών και υποστήριξης νεοφυών επιχειρήσεων.

(2) Η παροχή υψηλού επιπέδου υπηρεσιών βραχυχρόνιας (γαστρονομία, πολιτισμός, τουρισμός, κ.ά.) και μακροχρόνιας φιλοξενίας (παραθεριστικές κατοικίες, κ.ά.).

(3) Η παροχή υπηρεσιών συνδυασμένων μεταφορών (πύλη εισόδου, ναυτιλία, εμπορευματικά κέντρα, κ.ά.).

(4) Η παροχή υπηρεσιών διεθνούς εκπαίδευσης και κατάρτισης (αγγλόφωνα προγράμματα, μη κερδοσκοπικά ιδρύματα και ινστιτούτα, κ.ά.).

Πρόκειται, δηλαδή, για μία δομική μετεξέλιξη του εγχώριου κλάδου των υπηρεσιών, ώστε, αφενός, να στραφεί από την εγχώρια κατανάλωση στη διεθνή ζήτηση, και, αφετέρου, να συνδυαστεί αρμονικά με την ανάπτυξη του δυναμικότερου και ανταγωνιστικότερου κομματιού της εγχώριας μεταποίησης / βιομηχανίας, αλλά και πρωτογενούς παραγωγής.Σε αυτό το πλαίσιο, η Μαγνησία μπορεί να έχει μία ιδιαίτερα δυναμική θέση στο νέο αναπτυξιακό υπόδειγμα προς τη νέα εποχή. Συγκεκριμένα, η Μαγνησία είναι από τους νομούς της Ελλάδα που, παράλληλα με τη σχετικά υψηλή εξειδίκευση στη μεταποιητική βιομηχανία, (α) παρουσιάζει προοπτικές αύξησης της διαφοροποίησης της οικονομικής δραστηριότητας (πολλοί δυναμικοί κλάδοι, πρωτογενής παραγωγή, κ.ά.), (β) χαρακτηρίζεται από αυξημένη κεντρικότητα στο εθνικό δίκτυο εμπορευματικών μεταφορών με διεθνείς προεκτάσεις (λιμάνι, δύο πολιτικά αεροδρόμια, σιδηρόδρομος, ΠΑΘΕ, κ.ά.), (γ) αποτελεί έδρα πανεπιστημιακών και ερευνητικών ιδρυμάτων σε δυναμικά πεδία όπως οι κατασκευές και υποδομές, η μηχανολογία, η γεωπονική, η ηλεκτρολογία και μηχανική υπολογιστών, τα οικονομικά, αλλά και ο πολιτισμός, (δ) συνιστά γεωγραφικό τόπο με έντονη τουριστική και πολιτιστική ποικιλομορφία και ποιότητα, και (ε) χαρακτηρίζεται από παράδοση συνεταιριστικών συμπράξεων, αλλά και δυναμική δραστηριότητα νεοφυών επιχειρήσεων. Έτσι, η Μαγνησία, αξιοποιώντας τα προαναφερθέντα συγκριτικά της πλεονεκτήματα, θα μπορούσε να κατέχει καθοριστικό ρόλο στην μετατροπή της χώρας σε ένα κορυφαίο πάροχο υπηρεσιών στο διεθνές στερέωμα, συμμετέχοντας εξίσου και στις τέσσερις διαστάσεις αυτής της νέας αναπτυξιακής κατεύθυνσης. Διαστάσεις που είναι:

(1) Η ανάπτυξη επιχειρηματικών μονάδων σε πεδία υψηλής τεχνολογίας και ειδικών θεμάτων που θα συνεργάζονται στο πλαίσιο του outsourcing με δυναμικές εταιρείες του διεθνούς στερεώματος, δημιουργώντας και ευρύτερο spill-over effect στην περιοχή.

(2) Η περαιτέρω δημιουργία σύγχρονων και ποιοτικών μονάδων βραχυχρόνιας φιλοξενίας που θα εντάσσονται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο πολιτιστικής, ιστορικής, αγροδιατροφικής και γαστρονομικής ιδιαιτερότητας, αλλά και η διαμόρφωση ιδιαίτερα φιλικών συνθηκών για την προσέλκυση μακροχρόνιας φιλοξενίας -τόσο παραθεριστικής, όσο και τρίτης ηλικίας.

(3) Η διαμόρφωση, μέσα από την προώθηση σχετικών υποδομών και χωροταξικών διευθετήσεων, ενός μεγάλου κέντρου logistics -ως διαμετακομιστικού κόμβου- που θα αξιοποιεί το ευρύ δίκτυο οδικών, αεροπορικών, θαλάσσιων και σιδηροδρομικών αξόνων της περιοχής.

(4) Η ανάπτυξη ενός εξωστρεφούς εκπαιδευτικού και ερευνητικού περιβάλλοντος με πυρήνα το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, το οποίο θα μπορεί να προσελκύει ροές φοιτητών από χώρες του εξωτερικού, αλλά και να αναπτύσσει (πολύ περισσότερες) συνέργειες και συμπράξεις με επιχειρήσεις και πρωτοβουλίες του ιδιωτικού τομέα –αφού, φυσικά, δημιουργηθεί το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο σε εθνικό επίπεδο.

Πρόκειται, ουσιαστικά, για διαστάσεις μίας νέας αναπτυξιακής κατεύθυνσης που θα μπορέσουν, συνάμα, να αποτελέσουν και διαύλους για την περαιτέρω ανάπτυξη της πλούσιας τοπικής πρωτογενούς και δευτερογενούς παραγωγής.

Συνεπώς, η Ελλάδα, βιώνοντας την ανάγκη μετάβασης -επιτέλους- σε ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο και βλέποντας την 4^η βιομηχανική επανάσταση να ξεδιπλώνεται μπροστά της, οφείλει να κάνει το μεγάλο βήμα και να προλάβει τις εξελίξεις. Μάλιστα, οι ιδιαιτερότητες της «αυτοματοποιημένης» και «εντάσεως εργασίας» 4^ης βιομηχανικής επανάστασης ίσως και να ευνοούν την Ελλάδα που έχασε τα τρένα των προηγούμενων «επαναστάσεων» και έμεινε πίσω, διότι αυτή η νέα εποχή δεν προϋποθέτει -κατ’ ανάγκη- την ύπαρξη των προηγούμενων. Προϋποθέτει, όμως, την ανάγκη ύπαρξης σχεδίου, συντονισμού και προσήλωσης ώστε η χώρα, μετά την επώδυνη δεκαετία, να ξεκινήσει μία προσπάθεια που θα της επιτρέψει να ανταποκριθεί στην πρόκληση της νέας εποχής, δημιουργώντας ευημερία για όλους τους πολίτες, αλλά και διαμορφώνοντας προοπτικές για όλες τις γενιές. Και σε αυτή την νέα εποχή η Μαγνησία δύναται να έχει κομβικό ρόλο. Αρκεί να αποφασίσουμε να αλλάξουμε και να τρέξουμε προς αυτή την κατεύθυνση.

 Δημοσιευμένο στο (ΑΠΕ-ΜΠΕ), 13.11.2018, «Ελλάδα και Μαγνησία: Η πρόκληση της ανάπτυξης στη νέα εποχή»