Δύο μεγάλα ναυάγια σημαδεύουν την ιστορία του ελληνισμού – Γράφει ο Νίκος Χατζηαυγουστίδης

έκδοση 26-5-2018

«Το δε την Πόλιν σοι δούναι, ούκ εμόν εστίν ουδ΄ άλλου των κατοικούντων εν αυτή.

Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών»…

Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος…

Δύο μεγάλα ναυάγια σημαδεύουν την ιστορία του ελληνισμού!

Η κατάληψη της χώρας από τους Ρωμαίους το 146 π.Χ και η Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τον Μωάμεθ τον Β΄ το 1453 μ.Χ.

Τις προηγούμενες, τις ενδιάμεσες και τις επόμενες καταστροφές ας μην τις μεγιστοποιήσουμε είναι προεόρτια και μεθεόρτια αυτών των δύο.

Το δεύτερο ναυάγιο, η πτώση της Βασιλίδας στα χέρια των Τούρκων, ανέκοψε τις προσπάθειες κρατικής ανασυγκρότησης των Ελλήνων, ανέστειλε τις δυναμικές τάσεις εθνικής αναγέννησης, νόθευσε το φυλετικό κύτταρο και προκάλεσε ένα ανίατο καρκίνωμα στο κορμί της πατρίδας.

Και ήταν οι καιροί που ατίναχτο

Μέγα αστροπελέκι, κάτι

Πρωταγρίκητο κι ως τότε κι΄ ανιστόρητο

Απ΄ την Άσπρη Θάλασσα ως το Δούναβη

Και ίσα πέρα από τα πόδια του Ευφράτη

Κρέμουνταν απάνω από τον κόσμο,

Κάψαλα και στάχτη να τον κάμει,

Και λιγοθυμούσε η Ανατολή,

Κι΄ έτρεμε η Δύση σαν καλάμι

Και ήταν οι καιροί που η Πόλη

……………. Σε μετάνοιες ξενυχτούσε

Και τα χέρια της δεμένα τα κρατούσε,

Και καρτέραγε ένα μακελάρη.

Και ξολοθρεμός ο μακελάρης.

Ρούσοι, Νορμανδοί, Βουλγάροι, Καταλάνοι,

Κι ο Χριστιανομάχος ο Σαρακηνός,

Κι ο Ουγγαρέζος, ο τεράστιος καβαλάρης

Πιο απαλά μπροστά του δείχνονταν

Καθεμιά φυλή, κάθε σεισμός.

Και καρτέραγε ο Τούρκος να την πάρει.

Από το  Δωδεκάλογο του Γύφτου (του Κωστή Παλαμά)

Λίγες ώρες αργότερα, καθώς ξημέρωνε η αποφράδα μέρα της Τρίτης 29η Μαΐου του 1453 μ.Χ, ακούστηκε η κραυγή: «Εάλω η Πόλις».

Σήμερα πεντακόσια εξήντα πέντε χρόνια ακριβώς από την πτώση της Βασιλεύουσας και το μυαλό μου είναι στους προγόνους μου της αντίπερα όχθης του Αιγαίου στη θαυμαστή γη της Ιωνίας, αναλογίζομαι, ότι…

Συμβαίνει σ΄ όλους τους λαούς κατά τις κρίσιμες ώρες, στροφής της ιστορίας τους, οπότε η ψυχή τους συγκλονίζεται και δίνει τη λύση, καλή ή κακή.

Οι λαοί τότε ή διαλύονται, ή δείχνουν αδόκητο θάρρος κι αυτοθυσία (όπως οι Έλληνες του Αλβανικού πολέμου) που σε κάνει να απορείς από πού φανερώθηκε τέτοια θαυμαστή έξαρση.

Αλλά εκείνη την 29η Μαΐου του 1453, η Ελληνική ψυχή, βρέθηκε εξαντλημένη από έναν υπεράνθρωπο αγώνα και λύγισε, ανίκανη πια να δημιουργήσει θρύλο, ανίκανη να δώσει αλησμόνητο παράδειγμα.

Το τραγικό είναι πώς το παράδειγμα το έδωσε ένας άνθρωπος – ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος – με τους ελάχιστους υπερασπιστές των τειχών.

Αυτός αποφάσισε να πράξει το χρέος του ως το τέλος.

Από τη στιγμή που φώναξε στα παλικάρια του «εμπρός παιδιά πάμε να πεθάνουμε!» έγινε το προσκλητήριο του θανάτου.

Δεν ξέρω πολλούς βασιλιάδες να πορεύονται προς τη θανή, με τόση χαρά, όχι γήινη και προσωρινή χαρά, παρά κάποια άλλη, βαθύτερη αιώνια, που δεν μπορεί να τη νιώσεις χωρίς να εγκαταλείψεις τη ζωή.

Το δραματικότερο θέαμα αυτής της τραγικής σε ανισότητα μάχης, που ακολούθησε, είναι ο θάνατος του.

Κατά τις 10 το πρωί ο βασιλιάς είχε απομονωθεί.

Σαν σε όνειρο μισοκαταλαβαίνει τι γίνεται γύρω του, γιατί μόλις προλαβαίνει να αποκρούσει τα χτυπήματα των εχθρών.

Θολά βλέπει να πέφτουν ο Θεόφιλος Παλαιολόγος, Τολεδάνος και ο Σγουρομάλλης

Έχει χάσει από μπροστά του τον Δαλμάτη και τον Καντακουζηνό.

Στην αγωνία του αναστενάζει:

-«Δεν  υπάρχει κανένας χριστιανός να πάρει το κεφάλι μου;»

Όχι, δεν υπάρχει.

Ένας γενίτσαρος του σκίζει όλο το μέτωπο και τα αίματα του κλείνουν τα μάτια.

Τετέλεσται.

Καθώς δεν μπορεί τίποτα πια να δει, δέχεται δύο ακόμα χτυπήματα και πέφτει νεκρός.

Κατάμονος.

Δεν ήταν  τούτο θάνατος αυτοκράτορα, με γύρω φρουρά, με σάλπιγγες και τη βασιλική πορφύρα για σάβανο.

Ο Κωνσταντίνος αγωνίστηκε σαν κοινός στρατιώτης.

Έτσι ο θάνατος του πέρασε απαρατήρητος.

Κανένας Τούρκος, που θα ‘παιρνε κολοσσιαία αμοιβή αν πήγαινε το κεφάλι του στο σουλτάνο, δε φαντάστηκε πως ο μεσόκοπος, με το καταματωμένο πουκάμισο, ήτανε βασιλιάς.

Σαρανταοχτώ χρονών.

Όσο όμως και αν θρηνούν την πτώση της Κωνσταντινούπολης τα Ανακλήματα, όσο και αν η έλλογη διαχείριση του παρελθόντος από ιστορικούς καταξιωμένους υπογραμμίζει το σθένος και την ανδρεία των υπερασπιστών της [αλήθεια, πότε άραγε θα αποφασίσει η εκκλησία μας να οσιοποιήσει τον πρώτο εθνομάρτυρα;

Μιλώ βέβαια για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, που ο Γεώργιος Σχολάριος, ο κατόπιν πατριάρχης Γεννάδιος, δεν συγχώρησε ποτέ, γιατί συλλειτούργησε στην Αγία Σοφία με τους απεσταλμένους του Πάπα… μεταξύ τους και ο Ισίδωρος του Κιέβου].

Όσο λοιπόν και αν σιγοψιθυρίζεται ακόμα το «πάλι με χρόνια με καιρούς…», ένα θα μείνει αληθινό, το ότι τα ίδια λόγια, δηλαδή το «Πάρθεν η Πόλις Πάρθεν», θα λέγονται θρηνητικά από τις Ρωμιές και θριαμβικά από τις Τούρκισσες μάνες.

Μνήμη λοιπόν τραυματική η πτώση της Πόλις και όχι μόνο για τους Νεοέλληνες και τους άλλους μεταβυζαντινούς ορθόδοξους λαούς.

Θα θυμίσω εδώ ότι πολλοί είναι ακόμα και οι Λατίνοι της εποχής που κατάλαβαν επιτέλους ότι μετά την Πόλη άνοιγε ο δρόμος των Τούρκων προς τη δική τους Ευρώπη.

Το γεγονός της πτώσης είχε παγκόσμια απήχηση.

Η σημασία του ξεπερνά τον κόσμο των πρωταγωνιστών του, και σημαδεύει το γύρισμα του χρόνου της ιστορίας.

Τότε σωστά τοποθετείται η αρχή του Μεσαίωνα για τους Έλληνες, τότε αρχίζει η ελληνική διασπορά, όχι πια με πνεύμα αποικιακό, όπως τα χρόνια της ελληνικής ακμής, αλλά ως καταφυγή σε χώρες φίλες.

Πολλά ειπώθηκαν (ασφαλώς και με κάποια υπερβολή) για τη συμβολή των φυγάδων διανοούμενων του Βυζαντίου στην αναγέννηση της Δύσης.

Σχετίζονται με τους Βησσαρίωνα, Γαζή, Χρυσολωρά, Χαλκοκονδύλη κ.α, που μετέφεραν τα ελληνικά γράμματα στην Ιταλία, αλλά και σε αυτήν τη Γαλλία [ο Ιανός Λάσκαρης δίδαξε στο College de France].

Αυτοί έδειξαν με το έργο τους ότι είναι δυνατή η μεταλαμπάδευση του πνεύματος, αλλά οι ίδιοι χάθηκαν για την Ελλάδα, που τότε έμπαινε στην πιο σκοτεινή περίοδο της ιστορίας της.

Χάρη στο πρόσφορο πνευματικά έδαφος που βρήκαν στη Δύση, οι φυγάδες μεγαλούργησαν, λαμπρύνοντας για χρόνια τις ελληνικές σπουδές και το ελληνικό όνομα.

Επίπτωση ευτυχής αυτή των τραγικών γεγονότων του 1453.

Έτσι το ελληνικό πνεύμα ταξίδεψε στη Βενετία για να ξαναγυρίσει ύστερα ακμαίο, μέσω Κρήτης, αλλά και μέσω Επτανήσου, στην υπόδουλη μητρόπολη….

Τα όνειρα του ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος δεν τα πήρε μαζί του στον τάφο.

Έγιναν όνειρα του Γένους, κληρονομιά για τους αυριανούς σκλάβους που τους εξαγόρασε τη δουλεία.

Έδωσε στους Έλληνες καθαρή γραμμή πορείας.

Ο θάνατος του στερνή λάμψη, που όμως μετατράπηκε σε δυνατό φως και το Έθνος με ευλάβεια το κράτησε άσβεστο επί αιώνες.

Ο σπόρος που έσπειρε, ύστερα από πολλά χρόνια μαύρης σκλαβιάς, άνθισε και ξαναβρήκε το δρόμο της η Φυλή.

Η ταπεινή θανή του έμοιασε με νίκη, γιατί  βοήθησε να σταθεί το μέγα έργο – η ελευθερία μας.

Όπως οι αληθινοί ήρωες έτσι και ο Κωνσταντίνος, μετά το θάνατο  του, αναστήθηκε στον μυστικό κόσμο της καρδιάς των ανθρώπων.

Η λαϊκή ευαισθησία ένιωσε το μεγαλείο του και τον αποθανάτισε.

Πεντακόσια Εξήντα χρόνια τώρα ο Κωνσταντίνος θρηνείται και μοιρολογείται όσο κανένας άλλος γιατί ο λαός  ποτέ δεν παύει να ξαναζεί τα παραμύθια του.

Δεν έχει τόση σημασία τι έφτιαξαν οι τρανοί βασιλιάδες όσο ζούσαν, όσο τι άφησαν πίσω τους πεθαίνοντας.

Το έργο του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου μετριέται όχι με το τι πέτυχε ζωντανός (Κανένας δεν μπορεί να τον κατηγορήσει επειδή γεννήθηκε κάτω από άχαρο αστερισμό), αλλά για τον συγκλονιστικό θρύλο που χάρισε ο θάνατος του, θρύλο που δεν έχει όμοιο του στην παγκόσμια ιστορία.

Σε ποιόν άλλον τόπο υπάρχει παράδοση ενός «Μαρμαρωμένου βασιλιά» που Άγγελος Κυρίου τον άρπαξε και τον φυλάγει, για να τον αναστήσει, όταν έρθει το πλήρωμα του Χρόνου;

Ευτύχημα για το Έθνος ότι ο Κωνσταντίνος ο ΙΑ΄ βρέθηκε στο θρόνο το έτος της καταστροφής.

Χάρη σαυτόν το ξέπνοο Βυζάντιο, πριν σβήσει, ξάφνιασε τον κόσμο με τον ηρωισμό του, ώστε  το τέλος της Νέας Ρώμης, να σταθεί λαμπρότερο από το ντροπιασμένο τέλος της Αρχαίας Ρώμης.

Και μαζί με τον Σπαρτιάτη Λεωνίδα, είχε ο Κωνσταντίνος τον βασιλικότερο θάνατο που μπορεί να ποθήσει ηγέτης.

Χατζηαυγουστίδης Νίκος