Ο Αλμυρός στην επανάσταση του 1821 – Ομιλία του Τρ. Σπανού στην εκδήλωση της Φιλαρχαίου

Η συμμετοχή των κατοίκων της περιοχής του Αλμυρού Μαγνησίας στον απελευθερωτικό Αγώνα του 1821 δεν έχει καταγραφεί σε πολλές ιστορικές έρευνες μέχρι τώρα και ο βασικός λόγος είναι ότι δεν έγιναν σημαντικές μάχες στον Αλμυρό και στην ευρύτερη περιοχή του, που τελικά δεν ελευθερώθηκε  στον Ξεσηκωμό του Γένους των Ελλήνων το 1821.Βασική πηγή πληροφόρησης για τον Αλμυρό στην Επανάσταση του 1821 παραμένουν οι δημοσιεύσεις του  κορυφαίου ερευνητή της τοπικής μας ιστορίας  Βίκτωρα Κοντονάτσιου: α)στα Αχαιοφθιωτικά Β΄,εκδ.1997, η περιοχή του Αλμυρού στην Τουρκοκρατία και β) Το απελευθερωτικό κίνημα του 1821 -Αλμυριώτες αγωνιστές, στο τελευταίο ιστορικό πόνημά του: Η περιοχή του Αλμυρού στην Ιστορία,εκδ.2016

Η εύφορη πεδιάδα του Αλμυρού κατοικούνταν εκείνα τα προεπαναστατικά χρόνια από πολλούς Τούρκους, στην πόλη έδρευαν ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις και αυτό ήταν το βασικό εμπόδιο για την δημιουργία επαναστατικών κινημάτων. Ωστόσο πολλοί σκλαβωμένοι ‘’ραγιάδες’’ της περιοχής Αλμυρού έλαβαν μέρος στα επαναστατικά κινήματα της Ρούμελης, του Μοριά  και μάλιστα αρκετοί από αυτούς δεν γύρισαν μετά το τέλος του Αγώνα στην πατρίδα τους, αφού η περιοχή μας δεν απελευθερώθηκε και παρέμεινε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ως το 1881. Έγιναν έτσι δημότες άλλων Δήμων στην ελεύθερη Ελλάδα και από τα αρχεία αυτών των Δήμων πληροφορούμαστε την συμμετοχή τους στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας του Έθνους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Αλμυριώτης Γιάννης Τριανταφύλλου ή Καλογερογιάννης, που ως κάτοικος και δημότης Στυλίδας το 1841 ζητά από τον Δήμαρχο αριστείο ,παράσημο, για την συμμετοχή του, λίγα χρόνια πριν, στην Επανάσταση του 1821(Δελτίο Φιλαρχαίου,τ.18,2014)

Kάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή στην περίοδο της Τουρκοκρατίας στην περιοχή του Αλμυρού, τοποθετούμε την έναρξή της στα 1414,σαράντα χρόνια περίπου πριν την άλωση της Πόλης, όταν η Θεσσαλία, ο Αλμυρός και η περιοχή του κυριεύονται από τον τουρκικό στρατό, τελευταίο δε μέρος που καταλαμβάνεται στη Θεσσαλία το 1470, με καταστροφή και ερήμωση, είναι το σημαντικό λιμάνι του Βενετικού Πτελεού. Στους επόμενους αιώνες λοιμοί-θανατικά, λιμοί, σεισμοί και ληστείες οδηγούν στη δυστυχία και στην παρακμή την περιοχή του τουρκοκρατούμενου Αλμυρού, πολλοί κάτοικοι καταφεύγουν σε ορεινά χωριά στην Όθρυ (Κοκκωτοί, Βρύναινα, Παλαιός Πλάτανος)που αρχίζουν να ακμάζουν και βέβαια στην Άνω Μονή Παναγίας Ξενιάς. Ένα μοναστήρι, θρησκευτικό καταφύγιο, που αποτρέπει καταρχάς τον εξισλαμισμό των κατοίκων του Αλμυριώτικου κάμπου και δίνει στήριγμα, οικονομικό και ηθικό στους δοκιμαζόμενους προγόνους μας.

Λίγο πριν τον Ξεσηκωμό των Ελλήνων ο Αλμυρός περιγράφεται από Έλληνες και ξένους περιηγητές(Γουίλιαμ Ληκ, Αργύρης Φιλιππίδης) ως εξής : 1809, ο τόπος συνεχίζει να κατοικείται από ξένους, οι περισσότεροι ντόπιοι Αλμυριώτες παραμένουν και  ζουν στα ορεινά χωριά της Όθρυος, τα κτήματα στην πεδιάδα ανήκουν σε Οθωμανούς και ο Αλμυρός έχει γύρω στα 300 σπίτια, 250 όπου μένουν οι Τούρκοι και 50 όπου μένουν Έλληνες. Σχεδόν όλα είναι στην αριστερή όχθη του Ξηριά, σπίτια με πλίθες που ανήκουν κυρίως  σε Τούρκους, γύρω- γύρω δε υπάρχουν απέραντες καπνοφυτείες. Οι φορολογίες πολλές και βαριές, οι φοροεισπράκτορες, ζαμπίτες, πιέζουν σε αφόρητο βαθμό τους σκλαβωμένους Έλληνες με το χαράτσι του Τούρκου βοεβόδα, αλλά και την δεκάτη για την σοδειά και το τζελεπικό για τα κοπάδια και έτσι πολλοί κάτοικοι της περιοχής Αλμυρού κρύβονται στην Όθρυ και εγκαταλείπουν τα σπίτια τους. Αρκετά δε χωριά, από ελευθεροχώρια, γίνονται έτσι τσιφλίκια του Βελή πασά, γιου του Αλή πασά των Ιωαννίνων, που εκείνα τα χρόνια διαφεντεύει ολόκληρη  την Θεσσαλία  Ο Βρετανός Dowell το 1802 γράφει μεταξύ άλλων για «μεγάλη πόλη, τον Ερμέρ στα τούρκικα, πρωτεύουσα της επαρχίας με εύφορη κοιλάδα, με αρκετά τζαμιά και οι Τούρκοι αποτελούν το κυριότερο μέρος του πληθυσμού».

Άλλωστε μόνο ένας ναός χριστιανικός είχε κτιστεί του Αγίου Νικολάου, που εγκαινιάστηκε εκείνη τη χρονιά το 1802, ναός πολύ μικρός, που έπρεπε να είναι χαμηλότερος απ΄ όλα τα τεμένη της πόλης. Eκκλησιά που κτίσθηκε με πολλούς κόπους και περιπέτειες και την μαρτυρική θυσία του γερο-Δήμου.

Βρισκόμαστε πλέον στις παραμονές της Επανάστασης του 1821. Έχει ήδη ιδρυθεί στη Οδησσό της Ρωσίας το 1814 η Φιλική Εταιρεία, με βασικό στόχο την προετοιμασία του Αγώνα του Έθνους.

Ο μεγάλος πρωταγωνιστής του Ξεσηκωμού του Γένους στα μέρη της Μαγνησίας ο ιερωμένος αρχιμανδρίτης Άνθιμος Γαζής από τις Μηλιές έχει ήδη επισκεφτεί την Οδησσό, έχει γνωρίσει τους πρωτεργάτες τη Φιλικής Εταιρείας (Τσακάλωφ, Ξάνθο, Σκουφά) και αρχίζει τη δράση του στο Πήλιο. Φιλικός στα μέρη μας υπήρξε ως γνωστόν και ο Στέφανος Κομμητάς, από το ορεινό χωριό των Κωφών.

Όταν το Μάρτιο του 1821 έγινε η έκρηξη της Επανάστασης στη Νότια Ελλάδα , στο Μοριά και στη Ρούμελη, ο επαναστατικός πυρετός δυνάμωνε και στα μέρη μας και ο Άνθιμος Γαζής αναζητούσε την κατάλληλη ευκαιρία.  7^η Μαΐου 1821, η ημέρα ορόσημο για την Επανάσταση σ΄ όλη τη Μαγνησία .

Ο Γιάννης Δήμου υψώνει τη Σημαία της Επανάστασης στην πλατεία του χωριού και στο ναό των Αγίων Ταξιαρχών στις Μηλιές, μιλάει στους ντόπιους μαζί με το Φιλικό Γρηγόριο Κωνσταντά και καλεί τους σκλαβωμένους ραγιάδες να ξεσηκωθούν για την ελευθερία τους.

Δύο μέρες μετά την 9^η  Μαΐου 1821, όλα τα επαναστατικά σώματα του Πηλίου έχουν συγκεντρωθεί στο Βόλο και επιτίθενται αμέσως στο Κάστρο του ,στη σημερινή συνοικία Παλαιά , όπου οι Τούρκοι είχαν κλειστεί θορυβημένοι . Η πολιορκία δεν πετυχαίνει , ο οπλαρχηγός  Μπασδέκης τραυματίζεται και αναλαμβάνει το πρωτοπαλίκαρό του ο Κοντονίκος. Ο επαναστατικός στρατός μεταφέρεται στην περιοχή του Βελεστίνου , για να ανακόψουν την επικοινωνία Βόλου – Βελεστίνου – Αλμυρού. Μπαίνουν στο  Βελεστίνο και εκεί στις 11 Μαΐου συνεδριάζουν όλοι οι εκπρόσωποι των επαναστατικών σωμάτων. Η συνέλευση, η συγκέντρωση αυτή, ονομάσθηκε «Βουλή της Θετταλομαγνησίας» και πρόεδρο είχε τον Άνθιμο Γαζή, γραμματέα δε τον Ζαγοριανό Φίλιππο Ιωάννου. Η Βουλή αυτή εξέδωσε επαναστατική προκήρυξη , με την οποία καλούσε τους υποδούλους χριστιανούς του κάμπου του Βελεστίνου , του κάμπου του Αλμυρού, των 24 χωριών του Πηλίου, του Βόλου να ξεσηκωθούν εναντίων των Τούρκων. Εδώ σ΄αυτή την προκήρυξη χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά η σφραγίδα, το έμβλημα του Αγώνα της Μαγνησίας το 1821. Σε μαύρο κύκλο ο Σταυρός χαραγμένος και από κάτω η φράση «Ελευθερία Μαγνησίας 1821» . Στάλθηκε παντού αυτή η προκήρυξη ήρθε και στα μέρη μας, αλλά δυστυχώς η ανταπόκριση ήταν μηδαμινή. Οι Αλμυριώτες σύμφωνα με το σχέδιο θα κινούνταν ενάντια των Τούρκων στις 8 Μαΐου, όμως ο Αγάς της πόλης, ο Ναίπ εφέντης, μόλις πληροφορήθηκε την Επανάσταση στο Πήλιο, έπιασε τα γυναικόπαιδα από τις 50 ελληνικές οικογένειες και τα έκλεισε ,ως ομήρους βέβαια ,στον πύργο του Μεμέτ Κουτσιούκου, απειλώντας ότι θα τα θανατώσει αν οι Αλμυριώτες ξεσηκωθούν. Η ιστορία ως γνωστόν και διδάσκει και’’ κύκλους κάνει ‘’,  διαχρονικά λοιπόν και σήμερα φυσικά οι Τούρκοι έχουν την ομηρεία ως κίνηση τακτικής σε περιόδους κρίσης . Έτσι οι Αλμυριώτες σταμάτησαν κάθε επαναστατική κίνηση. Ο πύργος αυτός, που φυλακίσθηκαν τα γυναικόπαιδα, υπήρχε ως το 1979 στην γειτονιά της Ευαγγελίστριας, στη σημερινή οδό Μετσόβου. Τον έχει ερευνητικά καταγράψει η Χρυσούλα Κοντογεωργάκη  το 2007 στο 11^ο Δελτίο της Φιλαρχαίου, από όπου πληροφορούμαστε ότι ήταν ένας οχυρός πύργος με τρεις ορόφους, γύρω στα 10 μ. ύψος, κτισμένος με πέτρες, στρόγγυλες κροκάλες από τον Ξηριά, ανήκε δε το 1821 σε επιφανή άρχοντα της πόλης, τον Μεμέτ εφέντη. Ο Άνθιμος Γαζής δεν γνώριζε βέβαια την ομηρεία του Αλμυρού και  σε επιστολή του ,που διασώθηκε, στις 9 Μαίου 1821 προς τους Υδραίους καπεταναίους άρχοντες αναφέρει: ‘’ στις 7 του παρόντα μήνα κινηθήκαμε κατά των τυράννων, πολιορκούμε το κάστρο του Γόλου…. και από τα μέρη του Αλμυρού εκινήθησαν εχθές για να μας βοηθήσουν …’’, πίστευε δηλαδή ότι θα έρθει βοήθεια από τα μέρη του Αλμυρού. Ωστόσο Αλμυριώτες καπεταναίοι, όπως ο Γιάννης Βελέντζας, ο κορυφαίος Αγωνιστής του 1821 από την περιοχή του Αλμυρού, με 50 παλικάρια ,ο Κωνσταντής Σακελλίων, (από τους Κοκκωτούς) και άλλοι βρέθηκαν στο επαναστατικό στρατόπεδο στο Τρίκερι, για να ενισχύσουν την Επανάσταση της Θεσσαλομαγνησίας .Στα τέλη του ίδιου μήνα ο Δράμαλης πασάς της Λάρισας φθάνει με ισχυρές δυνάμεις, σκορπά τους πολιορκητές του κάστρου του Βόλου, οι Έλληνες οπισθοχωρούν προς το Τρίκερι. Ο Δράμαλης καίει χωριά του Πηλίου, ιδίως χωριά με σπίτια Φιλικών, επιβάλλει στους κατοίκους βαριά «χαράτσια», αλλά δεν συλλαμβάνει τον ηγέτη του Ξεσηκωμού Άνθιμο Γαζή, που διαφεύγει σε Σκιάθο, Σύρο.

Ιστορικά καταγράφεται σύντομος ο Αγώνας  της Μαγνησίας , αλλά ήταν τελικά πολύ σημαντικός για την έκβαση της Επανάστασης.

Για εβδομήντα ημέρες η στρατιά του Δράμαλη πασά ήταν απασχολημένη στα μέρη μας και έτσι δεν βρήκε τον καιρό να κατέβει αμέσως στον Μοριά και στη Ρούμελη για να καταστείλει το ξεκίνημα του Αγώνα. Βρήκαν έτσι πολύτιμο χρόνο ο Κολοκοτρώνης και οι άλλοι οπλαρχηγοί να βάλουν γερές βάσεις στο επαναστατικό τους κίνημα και όταν πια αργότερα ήρθαν τα τούρκικα ασκέρια βρήκαν τους Έλληνες αγωνιστές απόλυτα προετοιμασμένους.

Σημαντικό γεγονός στην περιοχή μας την εποχή του Ξεσηκωμού του 1821 είναι η έλευση του Αθανάσιου Διάκου στη Μονή Παναγίας Ξενιάς. Φιλοξενήθηκε για τρεις ημέρεςκαι ζήτησε από τους μοναχούς την συμμετοχή τους στην Επανάσταση, η σύσκεψη δε έγινε στην Κάτω Μονή στη θέση Ράχωβο. Στο αρχείο της Μονής σωζόνταν επιστολή του Διάκου,  προς τους Ραχωβίτες μοναχούς ,όπως τους ονόμαζε, όπου αναφέρε ο ιερωμένος ήρωας ότι τελικά 200 πολεμιστές του στάλθηκαν από το μοναστήρι και την περιοχή του Αλμυρού ,στη μονή Λυκούρεση, που ήταν το στρατηγείο του ,δίπλα στην Λιβαδειά, αγωνιστές που έφεραν μαζί τους πολεμοφόδια ,(μπαρούτι ,μολύβδινες σφαίρες-κουρσούμια, άλογα )και τρόφιμα,(10 φορτώματα, ψωμί, κρασί και ελιές).

Ο Βίκτωρας Κοντονάτσιος έχει καταγράψει στο τελευταίο του βιβλίο: Η περιοχή του Αλμυρού στην ιστορία, 70 συνολικά ονόματα Αλμυριωτών  αγωνιστών στην Επανάσταση του 1821,επισημαίνει δε ότι η ιστορία και οι αγώνες του καθενός πρέπει να αποτελέσει  ιδιαίτερο κεφάλαιο της τοπικής μας ιστορίας. Όπως προαναφέρθηκε στην αρχή της έρευνας  Αλμυριώτες αγωνιστές βρέθηκαν να πολεμούν τους Τούρκους στη Ρούμελη και στον Μοριά.  Οι Πλατανιώτες Μαργαρίτης Λιλής, Γιώργος Ξύδης, Καραδήμος Φράγγος υπερασπίσθηκαν το πολιορκημένο Μεσολόγγι το 1826,όπου οι δύο πρώτοι σκοτώθηκαν κατά την Έξοδο, ενώ ο Φράγγος  σώθηκε και συνέχισε την δράση του κοντά στον Καραισκάκη στον Πειραιά .Κορυφαίος αγωνιστής ο Γιάννης Βελέντζας, επικεφαλής ομάδας Αλμυριωτών, (μπουλούκι) 25 ανδρών, συνεργάζεται με τον Καρατάσο  τον Μάιο και το καλοκαίρι του 1821 στις μάχες στο Πήλιο, αργότερα βρίσκεται στην Ύδρα, πολεμά με τον Μακρυγιάννη (που τον αναφέρει συχνά στα Απομνημονεύματα του). Χτυπά με τους άνδρες του τον Ιμπραήμ το 1825 στο Νιόκαστρο της Πύλου στην Πελοπόννησο. Στη μάχη της Αταλάντης το 1826 παρολίγο να χάσει την ζωή του ,πολιορκείται σε ένα εξωκκλήσι και γλυτώνει από  Μακεδόνες συναγωνιστές του. Συμμετέχει στα επαναστατικά κινήματα του 1840, 1848 και 1854 για την απελευθέρωση της Θεσσαλίας , του τόπου του δηλαδή και τελικά το 1854 σε ηλικία 57 ετών πεθαίνει φτωχικά στο αχυρένιο στρώμα της καλύβας του, στο Πτελεό.

Επίσης στη πολιορκία του Μεσολογγίου μαζί με τους Πλατανιώτες βρέθηκε και ο συμπατριώτης μου Σουρπιώτης Θανάσης Παπακόμνος,  ως ταχυδρόμος, αγγελιαφόρος, στην επαναστατική ομάδα του Θεοδωράκη Γρίβα.  Ο Παναγιώτης Αλμυριώτης, όπως τον φώναζαν, που πολέμησε στην Πελοπόννησο , με τον Γιατράκο  και τον Κανέλο Δεληγιάννη. Απόγονός του, ο εισαγγελέας Φιλοποίμην Αλμυριώτης στο περιοδικο Αχιλληίς ,του Στάθη Καλτσέτα ,το 1921 ανέφερε: ο παππούς μου Παναγιώτης Αλμυριώτης οδήγησε επίλεκτο και ανδρείο σώμα 120 παλικαριών του τόπου του σε όλες τις μάχες του Ιερού Αγώνα και συμμετείχε στη μάχη στο Βαλτέτσι και στην πολιορκία της Τριπολιτσάς.

Ο Γεώργιος Αλεξοχρήστος ή Πλατανιώτης , που πολέμησε ηρωικά με τον οπλαρχηγό Τσάμη Καρατάσο.

 Ο Γεώργιος Κυριαζόπουλος ο Αλμυριώτης , που έλαβε μέρος σε μάχες στα Σάλωνα, στη Γραβιά, στη Σκιάθο.

 Ο Κωνσταντίνος Σακελλίων από τους Κοκκωτούς , μια σπουδαία προσωπικότητα, υπήρξε o Φιλικός που οργάνωσε στη Νοτιοδυτική Μαγνησία το κίνημα τις παραμονές της Επανάστασης. Τον Αύγουστο του 1821 καταφεύγει στο Τρίκερι, μαζί με τον άλλο ηγέτη της τοπικής εξέγερσης της  περιοχής του Αλμυρού τον Γιάννη Βελέντζα. Αργότερα το 1822 βρίσκεται στο Μοριά και επιφορτίζεται   την οικονομική οργάνωση του Αγώνα, ως μέλος της Γερουσίας της Δυτικής Ελλάδος. Αναλαμβάνει επίσης τo 1825 την στρατολόγηση αγωνιστών από διάφορα μέρη της Ελλάδος(νησιά του Αιγαίου).Μαζί με τον γιο του Αναγνώστη  συμμετέχουν στη μάχη της Αταλάντης το 1826, όπου υπήρξε  ένας από τους ηρωικούς πεσόντες. Η βιογραφία του καταγράφεται από τους Γιώργο και Αντώνη Τσολάκη στο 15ο Δελτίο της Φιλαρχαίου.

Ο Κώστας Χάιτας, που υπηρέτησε τον Αλέξανδρο Υψηλάντη στην επανάσταση στη Μολδοβλαχία, ως σημαιοφόρος, διασώθηκε μετά τη μάχη στο Δραγατσάνι, επέστρεψε στην Ελλάδα και το 1824 τον βρίσκουμε στο σώμα του Οδυσσέα Ανδρούτσου.

Ο Ιωάννης Νικολάου ή Χατζηνικολάου , που έλαβε μέρος σε μάχες στο Τρίκερι, στο Ξηροχώρι της Εύβοιας, στην Κάρυστο με τον Γεώργιο Καραϊσκάκη. Ο Θανάσης Φράγκος από τους Κοκκωτούς που μην αντέχοντας την σκλαβιά στον τόπο του πέρασε στη Στερεά Ελλάδα και πολέμησε στο πλευρό πολλών οπλαρχηγών .Η Επανάσταση του 1821 ολοκληρώθηκε,το Έθνος μας με την βοήθεια των Μεγάλων Δυνάμεων αποτίναξε τον τουρκικό ζυγό και το 1828 το τέλος του Αγώνα βρίσκει τον Αλμυρό έναν διαλυμένο οικισμό. Γάλλος υποπλοίαρχος που φθάνει στο Τσιγκέλι ,στην παραλία του Αλμυρού, τον Φεβρουάριο του 1828 ανέφερε στη περιήγησή του :’’στην ακτή συναντήσαμε τα ερείπια ενός μεγάλου σεραγιού, που ανήκε άλλοτε σε συγγενή του Αλή πασά(στο γιό του Βελή).Ο Αλμυρός μια ακμάζουσα στο παρελθόν πόλη είναι τώρα ένας σωρός ερειπίων, με κυπαρίσια, πλατάνια, αμυδγαλιές σε αφθονία στη πόλη, ανάμεσα στους μιναρέδες που ξεπροβάλλουν …’’ (Δημήτρης Τσούτσας, 16^ο Δελτίο της Φιλαρχαίου ). Θα περάσουν αρκετές ακόμη δεκαετίες σκλαβιάς για τον Αλμυρό, τα σύνορα της ελεύθερης Ελλάδος θα φθάσουν ως την Σούρπη και την Νέα Μιτζέλα, αλλά θα έρθει τελικά η πολυπόθητη ώρα της Ελευθερίας, η 17^η Αυγούστου 1881, που η πόλη και ολόκληρη βέβαια η Θεσσαλία θα ενταχθούν στο Ελληνικό κράτος. Η 17^η Αυγούστου  αποτελεί ως γνωστόν τα τελευταία χρόνια την τοπική εθνική μας επέτειο και γιορτή  και το 2017 την λάμπρυνε με την παρουσία του ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος.

TΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΣ ΣΠΑΝΟΣ