Μπλέ πανσέληνος; Υπάρχει; – Γράφει ο π. Γεώργιος Γεωργιάδης

Καθόμουν Κυριακή βράδυ 28/1^ου ν’ ακούσω ειδήσεις, και ξάφνου έκαναν λόγο γιά επικείμενη «Μπλέ Πανσέληνο» στίς 30/1^ου. Φυσικά και διόλου δέν χάρηκα, διότι όπου έχουν υπεισέλθει τα φολκλορικά, μόνον παραποίηση τής πραγματικότητας έγινε. Παρ’ όλ’ αυτά, αποφάσισα να γράψω γιά τό θέμα.

Εάν εντύπωσα καλά, το ρεπορτάζ είπε οτι θα πρόκειται γιά τήν «λαμπρότερη μπλέ Πανσέληνο» από τό έτος 1866 μ.Χ., και τούτο «δεδομένου οτι συμπίπτει με κοντινό περίγειο τής Σελήνης». Είναι πράγματι έτσι; Από πού να αρχίσω, και πού να τελειώσω!

1. Χειμερινό ηλιοστάσιο είχαμε στίς 21/12/2017 ώρα 18:37΄ χωΕ.
2. Η Γή κοντά στόν Ήλιο (= περιήλιο, = 147.097.192 χλμ) στίς 3/1^ου/2018 ώρα ~8 χωΕ..
3. Περίγειο (= 358.994 χλμ) τής Σελήνης στίς 30/1^ου, ώρα ~12 χωΕ.
4. Πανσέληνο είχαμε στίς 31/1^ου ώρα 15:27΄ χωΕ.. Δηλ. περίπου 27 ώρες μετά τό πολυδιαφημισθέν πρόσφατο περίγειο.

Τί σχέση έχουν όλα αυτά;

1. Περί τό χειμερινό ηλιοστάσιο (Δεκέμβριο) η Πανσέληνος έρχεται πολύ βόρεια (κοντά στό ζενίθ), κι έτσι φαντάζει λαμπρότερη απ’ ό,τι τόν Ιούνιο.
2. Όταν η Γή είναι στό περιήλιο (~3/1^ου) λαμβάνει κατά +7% περισσότερο φώς από τόν Ήλιο, απ’ όσο λαμβάνει περί τίς 5/7^ου που βρισκόμαστε στό αφήλιο. Τό ίδιο καί η Σελήνη.
3. Μα όσο λίγο ηλιακό φώς κι αν λαμβάνει η ανακλούσα Σελήνη, ωστόσο αυτή δείχνει λαμπρότερη όσο πιό κοντά στήν Γή βρίσκεται.
4. Βεβαίως, όσο πιό φωτισμένο μέρος τής Σελήνης βλέπουμε (:φάση της), τόσο πιό φωτεινή καθίσταται αυτή.

Προσοχή ιδιαίτερη στό τελευταίο (4). Η Πανσέληνος δέν είναι μόνον 2 φορές λαμπρότερη απ’ ό,τι στό πρώτο/τελευταίο τέταρτο, αλλά κάπου 12,5 φορές. Ανάστροφα: Σε φάση τετάρτου το Φεγγάρι έχει κάπου μόνον τά 8% τού φωτός τής Πανσελήνου. Αλλά ακόμη κι αυτό που είπα είναι ανακριβές, καθότι το Πρώτο τέταρτο (:ΠΤ) είναι 19% λαμπρότερο τού Τελευταίου τετάρτου (ΤΤ).

Προσέξτε ιδιαίτερα τό εξής: Το ρεπορτάζ είπε τήν επικίνδυνη λέξη «λαμπρότερη». Ποιός, και πώς απεφάνθη γιά λαμπρότερη Πανσέληνο; Τί συντελεστές και παράγοντες (coefficients & factors) συνυπολόγισε στούς τύπους τους; Φοβάμαι σχεδόν κανέναν!

Ο υπολογισμός ποσότητας λαμπρότητος ενός ουρανίου σώματος είναι πολύ περίπλοκος. Τί να πρωτοθυμηθώ από τήν εποχή 1986-1995 που πυρετωδώς τά έκανα αυτά στό χέρι. Και δέν έχω συναντήσει ούτε πέντε σώφρονες, οι οποίοι να αντιλαμβάνονται τόν σοβαρότατον παράγοντα “scattering τού φωτός”. Σάν να λέμε «καθρέφτισμα τού φωτός». Άλλο το ουράνιο σώμα να απέχει 180 μοίρες από τόν Ήλιο, και άλλο να απέχει … 179,9 μοίρες. Η φωταύγειά του έχει πέσει σημαντικά! Θυμηθείτε: Ένεκα τού scattering (κυρίως), η Σελήνη σε φάση Τετάρτου δέν είναι κατά 2 φορές αμυδρότερη τής Πανσελήνου, αλλά κάπου 13.

Όπως και να έχει όμως, ίσως  με ρωτήσετε: «Δεδομένου οτι κάθε Πανσέληνος έχει διαφορετική φωτεινότητα άλλης, δέν αληθεύει αυτό που είπε η τηλεόραση στίς 28/1^ου, οτι η πανσέληνος τής 30^ης/1^ου ήταν η πιό λαμπρή από τό 1866 μ.Χ.»;

  Η απάντηση είναι διττή:

Όσοι εκ τών ερευνητών εργάσθηκαν μόνον γεωμετρικά (δηλ. χωρίς να συνυπολογίσουν τά διάφορα scattering, slopes, phase angle, κλπ), θα είδαν οτι υπήρξαν τουλάχιστον 6 Πανσέληνοι (περιόδου από 1835-2035) λαμπρότερες εκείνης (Φ₁=1,2022) τής 2ας/1^ου/2018 (π.χ., 1849, 1868, 1893, 1912, 1930, 1974).

Και όσοι εκ τών ερευνητών ήξεραν να συγκαταλέξουν στίς πράξεις τους καί τούς ανωτέρω φυσικούς παράγοντες, αυτοί αντικειμενικά διέγνωσαν οτι, κάποιες άλλες 5 Πανσέληνοι (1946, 1964, 1974, 1982, 2001) ήσαν λαμπρότερες εκείνης τού 2018 (Φ₃=1,1114).

Κοντολογίς: Χωρίς φυσικούς παράγοντες λαμπρότερη Πανσέληνο είχαμε πρόσφατα, στίς 8/1^ου/1974, και: Με φυσικούς παράγοντες είχαμε ακόμη πιό πρόσφατα, στίς 9/1^ου/2001 !!!

Εκλαμβάνοντας οτι η Γή βρίσκεται στήν μέση απόστασή της από Ήλιο (=149.597.870 χλμ, που συμβαίνει μόνον κάθε 3/4^ου & 5/10^ου) και οτι η Σελήνη βρίσκεται κι αυτή στήν μέση απόστασή της (=384.400 χλμ), μπορούμε να βαθμολογήσουμε τήν πανσέληνο ως έχουσα τότε φωτεινότητα = “1”.

Οι μέν πρώτοι ερευνητές βαθμολογούν τήν πολύ λαμπρή Πανσέληνο τής 21/12/1866 ως 1,1942, ενώ τής 2^ας/1^ου/2018 ως 1,2020. Λαμπρότερη όλων (1835-2035), ήταν εκείνη τού 1912 με 1,2039.

Οι δε δεύτεροι σώφρονες ερευνητές (με scattering κλπ) βαθμολογούν τήν τού 1866 ως 1,0202 μόλις, ενώ εκείνην τού 2018 ως 1,1114. Λαμπρότερη όλων (1835-2035) εκείνη τού 1964 με 1,1133.

Ελπίζω να προσέξατε οτι δύο φορές έκανα λόγο γιά Πανσέληνο τής 2/1^ου/2018, και όχι τής 30/1^ου/2018. Τήν προχθεσινή (30/1^ου) ούτε κάν τήν συγκαταλέγουν τα βιβλία, διότι ήταν πολύ αμυδρότερη εκείνης τής 2^ας/1^ου/2018. Θα μού πείτε: «Τότε, τί έλεγε το TV ρεπορτάζ τής 28^ης/1^ου»; Δυστυχώς ξανάγινε αλαλούμ!

Γιατί ονομάζεται «μπλέ Φεγγάρι»;

1. Η πιό σωστή απάντηση είναι εκείνη που δημοσίευσε ο E. C. Krupp στό περιοδικό “Sky & Telescope” (Sept. 1993): “Nobody knows why”.

Αφού διασαφηνίσαμε οτι εννοιολογικά το “blue” δέν στέκει και δέν ισχύει, ας δούμε δύο άλλες, όχι εκδοχές αλλά ορολογίες.

2. Πραγματικά “blue Moon” (προσέξτε: όχι Πανσέληνο) είχαμε τοπικά και γιά λίγες ώρες στίς 27/8/1883, λόγω τής σκόνης εκ τής εκρήξεως τού ηφαιστείου Κρακατόα (τότε ηλικία Σελήνης, 24 ημερών). Το πιό φημισμένο “blue Moon” ήταν (πάλι ολιγόωρο και τοπικά) στίς 26/9^ου/1950 λόγω αιθάλης εξ εκτεταμένων πυρκαγιών σε δάση τού Καναδά. Γιατί είναι το πιό φημισμένο; Καλύτερη η αιθάλη παρά η σκόνη; Όχι, αλλά η πυρκαγιά συνέπεσε με ολική έκλειψη Σελήνης!
3. Και φθάνουμε στήν αναπάντεχη ερμηνεία και πάνω απ’ όλα ορολογία, τί σημαίνει «Μπλέ Πανσέληνος»:

«Μπλέ Πανσέληνος» καλείται η “δεύτερη” Πανσέληνος που (σπανίως) δύναται να χωρέσει στόν ίδιον μήνα».

Οι φάσεις τής Σελήνης ολοκληρώνονται κάθε 29,53 μέρες, όποτε η Σελήνη έχει διαγράψει τόξο τών 389 μοιρών. Αφού το (γρηγοριανό) έτος διαρκεί 365,2425 μέρες, κάθε έτος χωρά 12,37 φάσεις Σελήνης. Αφού ο Φεβρουάριος δέν έχει ποτέ διάρκεια άνω τών 29 ημερών, είναι καταδικασμένος ουδέποτε να δύναται να φιλοξενήσει «Μπλέ Πανσέληνο». Οι 4 μήνες [Απρίλιος, Ιούνιος, Σεπτέμβριος, Νοέμβριος] που τσίμα-τσίμα έχουν διάρκεια άνω τών 29,53 ημερών, σπανίως φιλοξενούν Μπλέ Πανσέληνο (Ιουν. 2007, και … Σεπτ. 2031 & Νοεμ. 2039). Άπαξ ανά 16 έτη. Γι’ αυτό στήν αντίληψη τών αγγλοφώνων, «Μπλέ Φεγγάρι» σημαίνει «κάτι που γίνεται πολύ σπάνια». Όμως οι υπόλοιποι 7 μήνες διαρκούντες 31 μέρες, έχουν τριπλάσια ευκαιρία να φιλοξενήσουν «Μπλέ Πανσέληνο» (Ιαν. & Μάρτ. 2018, Οκτ. 2020, Αυγ. 2023, Μάϊος 2026, Δεκ. 2028). Άπαξ ανά μόνον 3 έτη.

Συνεπώς:

1. Στίς 30/1^ου/2018 είχαμε (ορολογικά) πράγματι «Μπλέ Πανσέληνο», δεδομένου οτι αυτή επρόκειτο γιά τήν «δεύτερη Πανσέληνο» τού ίδιου ημερολογιακού μηνός.
2. Είναι απολύτως αναληθές οτι επρόκειτο ταυτόχρονα και γιά τό λαμπρότερο Φεγγάρι από τό έτος 1866 (κι οτι μάλιστα θα επαναληφθεί σε τέτοιο μεγαλείο μετά 150 χρόνια), δεδομένου οτι η «Πρώτη Πανσέληνος» 2/1^ου (:λέγεται και “Wolf Moon”) καί πιό κοντά μας ήταν, αλλά καί επήλθε κοντά στό περιήλιο.
3. Αλλά ακόμη κι εκείνη η πραγματικά λαμπρή Πανσέληνος τής 2^ας/1^ου/2018, έχουσα γεωμετρική φωτεινότητα Φ₁= 1,2022 (ή φυσική φωτεινότητα Φ₃= 1,1114) είχε τουλάχιστον 5 φωτεινότερες ανταγωνίστριες πανσελήνους μεταξύ 1866-2017.
4. Και γιατί άραγε είπαν οτι θα είναι μεγάλο το Φεγγάρι; Αφού με τό προηγούμενο περίγειο (1/1/2018), τα δύο κέντρα Γής-Σελήνης απείχαν 356.565 χλμ, ενώ με τό επόμενο περίγειο (30/1^ου) απείχαν 358.994 χλμ. Αποτέλεσμα: Στίς 2/1^ου η τότε πανσέληνος φαινόταν από Μαγνησία κατά 1% μεγαλύτερη τής προχθεσινής.

Το τηλεοπτικό ρεπορτάζ ήθελε να κάνει ντόρο και μόνο, γι’ αυτό ο κόσμος δέν διαπίστωσε τίποτε εξαιρετικό.

Τελειώνουμε με έναν φολκλορικό πίνακα που κατονομάζει όλες τίς πανσελήνους. Δίνουμε παραλλήλως και ημερομηνίες των, που ισχύουν μόνον γιά εφέτος (2018).

Όπως είπαμε πρίν, σε κάθε έτος χωρούν (365,2425/29,53=) 12,37 φάσεις Σελήνης. Δηλ. 12 ή 13 πανσέληνοι. Και όποτε κάποιος μήνας τύχει να ενέχει δύο πανσελήνους, η εκάστοτε δεύτερη καλείται «Μπλέ Φεγγάρι». Ο εφετινός Ιανουάριος έχει 2 πανσελήνους, τούτο έχει να γίνει από τό 1999, και θα επαναληφθεί τό 2037.

«Φεγγάρι  πράσινο»

Άλλο θέμα; Ίσως! Στίς 17/1/1884 φάνηκε από τήν Στοκχόλμη και γιά τρία μόνον λεπτά, το Φεγγάρι με πράσινο χρώμα. Πανσέληνος τότε έγινε πρωί στίς 11/2^ου (γρηγοριανό ημερολόγιο). Και μετά 28 μέρες, (δηλ. στίς 14/2^ου/1884) το φαινόμενο επαναλήφθηκε πάλι από Σουηδία, από τήν πόλη Kalmar που βρίσκεται 312 χλμ νότια, πάλι γιά 3 λεπτά.