Πότε νηστεύουμε – Έκδοση 14-10-2017

Οι βασικές πηγές γιά να γραφεί το παρόν, ήσαν οι εξής τρείς :

1. Λήμμα τού Βλάση Φειδά στήν εγκυκλοπαίδεια «Πάπυρος» (τ.45, σ.154).
2. Το βιβλίον «Ωρολόγιον», έκδ. ΙΘ΄ 2015, σελ. 617.
3. και σπουδαιότερον, οι σελίδες 125 & 126 τού «Μικρού Ιερατικού» τής Αποστολικής Διακονίας, εκδόση Ζ΄ (1998).

Είμαστε τόσο προσδιοριστικοί γιά τίς πηγές, διότι δυστυχώς πολλά ανεύθυνα βιβλία κυκλοφορούν παρουσιάζοντας οι συγγραφείς δικούς τους αυτοσχεδιασμούς και δοξασίες επί τού θέματος ποιές είναι πραγματικά οι ημέρες νηστείας. Εσχάτως το θέμα έχει κατά πολύ επιδεινωθεί με τό internet, και υπονοούμε οτι πολλές idiot ιστοσελίδες έχουν δημιουργηθεί που αποπροσανατολίζουν, υπό τήν έννοιαν οτι κάποιοι ζηλωτές έχουν προσθέσει νηστείες, τίς οποίες όμως δέν τίς έχει πεί η Εκκλησία μας. Αυτή η έωλη τακτική τής «προσθετικής» υπάρχει από αιώνες κι έχει κάνει πολύ κακό τόσο στήν ψαλτική, όσο και στό θέμα νηστείας. Δηλαδή ό,τι είναι αμφίβολο κάποιοι αδιερεύνητα τό πρόσθεσαν στά κείμενά τους με τό αστείο επιχείρημα «καλού-κακού», τα κείμενα αυτά δυστυχώς επέζησαν κι επέδρασαν σε πολλούς ανυποψίαστους αναγνώστες, οι οποίοι ακολούθως άθελά τους έγιναν φορείς επέκεινα παραπληροφορήσεως.

Το «νηστεύω» προέρχεται από τό αρνητικό μόριο «νη»+ εσθίω. Σύμφωνα με τόν Φειδά, η Μεγάλη Τεσσαρακοστή εισήχθη περί τό 300 μ.Χ.. Η Σαρακοστή τών Χριστουγέννων ήταν άγνωστη (καθότι ανύπαρκτη) μέχρι τό έτος (περίπου) 600 μ.Χ.. Αι δε 3 (και μοναδικές) «αλάδωτες, ήτοι αυστηρές» μονοήμερες νηστείες, καθιερώθηκαν μόλις τόν 12^ον αιώνα. Κάποιος καλεσμένος ομιλητής πρόπερσι είπε οτι σύμφωνα με τό Γεωργιανό Πηδάλιο, υπάρχουν δώδεκα (!!!) Σαρακοστές. Με άλλα λόγια το έτος πρέπει να απαρτίζεται από άνω τών 500 ημερών! Αυτές οι αβλεψίες μερικών ευσεβοφανών, μόνον κακό μπορούν να κάνουν στήν Εκκλησία. Μήν πιστεύετε λοιπόν διάφορα δημοσιεύματα που βρίσκετε δεξιά-αριστερά, και πολύ περισσότερο μήν ξανασυμβουλευτείτε τό internet γι’ αυτό τό θέμα. Ήδη, αρκετό κακό έχει κάνει στό θέμα τού Τυπικού (:ψαλτικής). Εμείς απεναντίας δέν θα αυτοσχεδιάσουμε, αλλά θα αντιγράψουμε. Αμέσως τώρα σάς δίνουμε κατά λέξη ακριβώς ό,τι έχει δημοσιεύσει η «Αποστολική Διακονία», με άλλα λόγια η επίσημη Εκκλησία τής Ελλάδος :

1. Πότε νηστεύουμε:

α)      Τετάρτη και Παρασκευή.

β)      Μεγάλη Τεσσαρακοστή (από τήν Καθαρά Δευτέρα μέχρι και τό Μέγα Σάββατο).

γ)       Η περίοδος πρό τών αγίων Αποστόλων (από τήν Δευτέρα μετά τήν Κυριακή τών Αγίων Πάντων, μέχρι και τίς 28 Ιουνίου).

δ)       Ο Δεκαπενταύγουστος (από τίς 1 μέχρι και τίς 14 Αυγούστου).

ε)       Η Σαρακοστή τών Χριστουγέννων (από τίς 15 Νοεμβρίου μέχρι και τίς 24 Δεκεμβρίου).

Το βιβλίον «Πηδάλιον» επιτρέπει (εκτός Τετάρτης & Παρασκευής) μέχρι τίς 17/12^ου να γίνεται κατάλυση ιχθύος.

ς)       Νηστείες επίσης και μάλιστα αυστηρές που δέν καταλύεται ούτε λάδι (εκτός εάν συμπέσουν Σάββατο ή Κυριακή) είναι τρείς:

1. i) Η 5^η Ιανουαρίου

(παραμονή Θεοφανείων).

1. ii) Η 29^η Αυγούστου

(αποτομή κεφαλής Προδρόμου).

iii)     Η 14^η Σεπτεμβρίου

(Ύψωσις Τιμίου Σταυρού).

2. Πότε καταλύουμε  (δέν νηστεύουμε):

Καταργούμε τήν νηστεία και τρώμε απ’ όλα –έστω κι αν είναι Τετάρτη ή Παρασκευή-, στίς εξής περιόδους:

α)      Μετά τά Χριστούγεννα (από τίς 25 Δεκεμβρίου μέχρι και τίς 4 Ιανουαρίου).

β)      Τήν πρώτη εβδομάδα τού Τριωδίου (μετά τήν Κυριακή Τελώνου & Φαρισαίου).

γ)       Τήν εβδομάδα τής Διακαινησίμου.

δ)       Τήν εβδομάδα τού Αγίου Πνεύματος (μετά τήν Πεντηκοστή).

ε)       Τήν εβδομάδα τής Τυροφάγου. Γίνεται κατάλυση σε όλα, εκτός από κρέας.

3. Ακόμη έχομε μερική κατάλυση:

α)      Κατάλυση ιχθύος :

1. i) 25 Μαρτίου

(Ευαγγελισμός τής Θεοτόκου).

1. ii) 24 Ιουνίου

(Γενέσιον Προδρόμου).

iii)     6 Αυγούστου

(Μεταμόρφωση Σωτήρος).

β)      Επίσης κατάλυση ιχθύος, έστω κι αν συμπέσει Τετάρτη ή Παρασκευή:

1. i) 7 Ιανουαρίου

(Σύναξη Προδρόμου).

1. ii) 2 Φεβρουαρίου

(Υπαπαντή Χριστού).

iii)     29 Ιουνίου

(Πέτρου & Παύλου).

1. iv) 15 Αυγούστου

(Κοίμηση Θεοτόκου).

1. v) 8 Σεπτεμβρίου

(Γενέσιον Θεοτόκου).

1. vi) 14 Νοεμβρίου

(αποστόλου Φιλίππου).

vii)    21 Νοεμβρίου

(Εισόδια Θεοτόκου).

γ)       Ακόμη κατάλυση ιχθύος γίνεται:

1. i) Κυριακή τών Βαΐων.
2. ii) Τετάρτη τής Μεσοπεντηκοστής.

iii)     Τετάρτη πρό τής Αναλήψεως

(απόδοση εορτής τού Πάσχα).

Στό δε βιβλίον «Ωρολόγιον» υπάρχει ο 64^ος (ΞΔ΄) αποστολικός Κανών, ο οποίος κατά γράμμα λέει:

«Εί τις κληρικός ευρεθή τήν Κυριακήν ημέραν νηστεύων,

ή τό Σάββατον [πλήν τού ενός και μόνου], καθαιρείσθω •

 ει δε λαϊκός,  αφοριζέσθω».

Επακολουθεί ερμηνεία 26 σειρών. Σάς δίνουμε τμήμα της:

«… διορίζουσιν οι θείοι απόστολοι οτι όποιος κληρικός ευρεθή να νηστεύη Κυριακή ή Σάββατον [πλήν τού Μεγάλου Σαββάτου], να καθαιρείται. Εάν είναι λαϊκός, να αφορίζηται (δηλ. να κόπτεται από τό σώμα τής Εκκλησίας).

Τό μέν Σάββατον δέν νηστεύουμε γιά δύο λόγους:

α] «ουσιωδώς», διότι κατέπαυσεν ο Θεός από τής δημιουργίας αυτού,

β] «καταχρηστικώς», διότι οι μαρκιωνισταί, κολουθιανοί & απολινάριοι αιρετικοί ενήστευον εις αυτό, πρός «λύτρωσιν τών κεκοιμημένων». … Λοιπόν, καί διά τούτο ακόμη δέν νηστεύομεν, ίνα μή δόξωμεν οτι συμφωνούμεν μετά τών ειρημένων αιρετικών.

Τήν δε Κυριακήν ου νηστεύομεν, διά τήν τού Κυρίου ημών παγκόσμιον χαράν και ανάστασιν».

Η «Καθολική» (Δυτική Εκκλησία) έχουσα κατά νούν τόν 64^ον Κανόνα, ουδέποτε νηστεύει τα σαββατοκύριακα. Και φυσικά εννοούμε ούτε κατ’ εκείνα τής Μεγάλης της Τεσσαρακοστής, ήτις άρχεται με τήν «Τετάρτη τών Τεφρών» (Ash Wednesday) και λήγει με τό Μέγα Σάββατον. Πραγματικές 40 ημέρες!

Η νηστεία  τών εβραίων

Μέχρι τόν 6^ον αιώνα π.Χ., σχεδόν δέν νήστευαν. Ιδιωτικά μπορούσαν κάποιοι να νηστέψουν γιά προσωπικούς λόγους. Έτσι λ.χ. έχουμε:

1] Γιά λόγους πένθους (μία μέρα), διότι οι Βενιαμινίτες σε δοθείσα μάχη είχαν σκοτώσει 18.000 Ισραηλίτες (Κριταί, Κ΄, 26).

2] Ο Ιωνάθαν νήστεψε πικραμένος διότι ο πατέρας του (Σαούλ) τόν πρόσβαλε, κι επειδή ήθελε να σκοτώσει τόν Δαυΐδ (Α΄ Βασιλ, Κ΄, 34).

3] Ο Δαυΐδ και οι άντρες του νήστεψαν ως τό βράδυ, πενθώντας τούς Σαούλ & Ιωνάθαν που είχαν σκοτωθεί στήν μάχη στό όρος Γελβουέ (Β΄ Βασιλειών, Α, 12). Προηγουμένως, κάποιοι άλλοι Ισραηλίτες νήστεψαν 7 μέρες γιά τό ίδιο γεγονός.

Όπως βλέπουμε αυτές (και άλλες) είναι έκτακτες νηστείες. Τακτική νηστεία είχαν μόνον μία μέρα τόν χρόνο, τήν «ημέρα τού εξιλασμού». Προαιχμαλωσιακά (δηλ. πρίν τόν 6^ον π.Χ. αιώνα) το έτος τους άρχιζε με τήν Νέα Σελήνη (νουμηνία) κοντά στήν φθινοπωρινή ισημερία (Σεπτέμβριο). Υπόψη οτι τότε η ισημερία έπεφτε στίς 30/9^ου. Ειδικά τώ έτος 591 π.Χ., Νέα Σελήνη είχε συμπέσει στίς 30/9^ου. Ο πρώτος μήνας τού έτους προαιχμαλωσιακά εκαλείτο «Εθανίμ», και προσεγγιστικά ας πούμε οτι αντιστοιχούσε με τά σημερινά μέσα Σεπτεμβρίου έως μέσα Οκτωβρίου. Μεταιχμαλωσιακά (δηλ. μετά τό 538 π.Χ.) ο μήν «Εθανίμ» μετονομάστηκε σε «Τισρί», και αριθμήθηκε ως ο … 7^ος μήνας (εκ τών 12) τού εβραϊκού έτους. Η «1^η Εθανίμ» (= 1^η Τισρί) φυσικά ήταν πάντα Νουμηνία, και ήταν η εβραϊκή πρωτοχρονιά. Τα λέμε όλα αυτά, διότι η ημέρα «Εξιλασμού» ήταν η 10^η μέρα τού έτους, = 10^η Εθανίμ = 10^η Τισρί, ας πούμε σάν σήμερα 25^η Σεπτεμβρίου. Ταύτη αποτελούσε τήν «μοναδική τακτική ημέρα νηστείας».

Ιστορικά, ας γνωρίζουμε οτι (2^ον Βασιλειών ΚΕ΄, και Ιερεμίας ΝΒ΄):

1. Τήν 10^ην τού 10^ου μηνός (Τεβέθ) τού 589 πΧ ο Ναβουχοδονόσορ άρχισε τήν πολιορκία της Ιερουσαλήμ.
2. Μετά 1½ έτη, τήν 9^ην τού 4^ου μηνός (Ταμμούζ) τού 587 πΧ., οι βαβυλώνιοι επέφεραν τό πρώτο ρήγμα στό τείχος τής Ιερουσαλήμ. Η πόλη θα καταληφθεί σε οκτώ μέρες.
3. Στίς 7 τού 5^ου μηνός (Αβ) τού 587, ο βασιλεύς με τόν στρατηγό του Νεβουζαραδάν έκαψαν τόν Ναό.
4. Στούς λιγοστούς εβραίους που ο Ναβουχοδονόσορ τούς επέτρεψε να παραμείνουν στήν Χαναάν, διόρισε αυτόχθονα κυβερνήτη τόν Γεδαλία, γιό τού Αχικάμ, εγγονό τού Σαφάν. Τόν περιστοίχιζαν και βαβυλώνιοι αξιωματούχοι. Όμως τόν 7^ον μήνα (Εθανίμ = Τισρί) ήλθε ο ισραηλίτης πρίγκηψ Ισμαήλ (γιός Νεθανία) με δέκα άντρες και θανάτωσαν τόν Γεδαλία, καθώς και τούς ιουδαίους και βαβυλώνιους στρατιώτες. Τότε τρομοκρατημένος όλος ο λαός γιά αντίποινα, κατέφυγε στήν Αίγυπτο.
5. Τό 561 π.Χ. νέος βασιλεύς τών βαβυλωνίων ανέλαβε ο καλοσυνάτος Ευΐλ-Μερωδάχ. Τήν 27^ην τού 12^ου μηνός (Αδάρ, =περ. 13 Μαρτίου) έδωσε αμνηστία στόν ιουδαίο βασιλέα Ιωαχίν.

Τά γράψαμε όλα αυτά, διότι ο Ζαχαρίας λέει (Η΄, 18) οτι θα έλθει εποχή (μετά τό 520 πΧ) που αυτές οι τέσσερις πένθιμες νηστείες τής 10^ης/10^ου, 9^ης/4^ου, 7^ης/5^ου και τού 7^ου μηνός (δολοφονία Γεδαλία), θα μεταβληθούν σε ημέρες αγαλλιάσεως, χαράς και πανηγυρισμών. Με άλλα λόγια οι εβραίοι θέσπισαν (γιά πρώτη φορά) νηστείες αυτές τίς 4 μέρες, διαρκούσης τής αιχμαλωσίας τους. Όταν αυτή έληξε (538 πΧ), ευλόγως τέθηκε το ερώτημα εάν αυτές θα έπρεπε να παύσουν πλέον. Ειδικά η 7^η/5^ου επέτειος καταστροφής τού Ναού (Ζαχ. Ζ΄ 3, Νοέμβριος τού 518 πΧ). Όμως με τό καινό σκεπτικό τού «ασκητικού ιδεώδους», παρέμειναν όλες. Κατά μίαν άποψη τούτο (το ασκητικό ιδεώδες) εισήχθη & εξήρθη από τούς επελθόντες έλληνες (μετά τό 330 πΧ) με τό ορφικό δόγμα τής ειδωλολατρίας. Ο Ευριπίδης τό 428 πΧ στό έργο του «Ιππόλυτος» (στ.953) μάς δίνει τί πρέσβευε ο ασκητικός νεανίας, και τί ο άθεος πατέρας του (Θησεύς, στ. 1058). Όπως και να έχει, είναι πρόδηλον οτι αι ανωτέρω 4 θεσπισθείσες νηστείες δέν είχαν θρησκευτικό, αλλά εθνικό-πατριωτικό χαρακτήρα. Και βεβαίως, καλό θα ήταν να μάς απασχολήσει γιατί δέν υπάγεται η νηστεία στίς δέκα εντολές (Έξοδος Κ΄, & Δευτερ. Ε΄).

Ο Ιωήλ (Β΄, 12) λέει οτι ο Κύριος τού είπε να πεί:

«Και τώρα ακόμα μπορείτε να επιστρέψετε σ’ εμένα. Νηστέψτε, κλάψτε και θρηνήστε». Δηλ. όσο δυνάμεθα να κλαίμε ή θρηνούμε, μέχρι τόσο χρόνο να νηστεύουμε. Όμως είναι απίστευτα διαφωτιστικό εκείνα που λέει ο Ησαΐας (ΝΗ΄, 6) γιά τήν ορθή τήρηση τών νηστειών:

(Ο Κύριος λέγει):

«Μού λένε όμως: “Γιά ποιόν λόγο να κάνουμε νηστεία, αφού εσύ (Θεέ) δέν τά βλέπεις; Γιατί να ταλαιπωρούμαστε”;

(Διότι) εσείς όταν νηστεύετε παλεύετε γιά τά συμφέροντά σας, και βασανίζετε όλους αυτούς που σάς δουλεύουν. …

Η νηστεία όπως τήν θέλω εγώ δέν είναι να κακουχείστε σκυφτοί σάν βούρλο. … Η νηστεία που θέλω εγώ είναι να σπάτε τών αδικημένων τά δεσμά, να λύνετε τά φορτία που τούς βαραίνουν, τούς καταπιεσμένους να απελευθερώνετε και να συντρίβετε κάθε ζυγό. …

Πάψτε τούς συνανθρώπους σας να καταπιέζετε, να φοβερίζετε με απειλητικές χειρονομίες, λόγια να λέτε γιά τούς άλλους πονηρά».

Ακριβώς τά ίδια είπε κι ο Εμπεδοκλής (493-433 πΧ): «νηστεύσαι κακότητος».

π. Γεώργιος Γεωργιάδης